Khám bệnh cho bệnh nhân bảo hiểm y tế tại tuyến y tế cơ sở. (Ảnh: Diệp Anh/TTXVN) Theo các chuyên gia, mô hình nguyên lý y học gia đình được tích hợp triển khai tại trạm y tế xã, phường đang được Bộ Y tế đang triển khai thí điểm sẽ mang lại nhiều lợi ích cho người dân trong việc chăm sóc sức khỏe ban đầu.
Hiện nay, ngành y tế đang triển khai thí điểm mô hình tích hợp này tại 26 trạm y tế xã, phường thuộc 8 tỉnh, thành trên cả nước. Mục tiêu tới năm 2019, mỗi tỉnh triển khai ít nhất 15% số trạm y tế xã, phường, thị trấn theo nguyên lý y học gia đình. Giai đoạn 2019-2020 triển khai ít nhất 30% số trạm y tế và 10 năm tới sẽ phải hình thành mạng lưới y tế cơ sở phủ khắp toàn quốc.
Xung quanh vấn đề này, phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch tài chính (Bộ Y tế) chia sẻ về thực trạng, cũng như những khó khăn của mô hình này.
Sàng lọc bệnh nhân từ y tế cơ sở
- Với nhiều người, cụm từ “nguyên lý y học gia đình” còn rất mới mẻ. Phó giáo sư có thể giải thích rõ hơn về vấn đề này?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Nguyên lý y học gia đình là chăm sóc toàn diện liên tục, phối hợp và lấy bệnh nhân làm trung tâm, hướng tới dự phòng cho cộng đồng, gồm 6 nguyên lý cơ bản: Toàn diện, phối hợp, lồng ghép, cộng đồng, dự phòng, gia đình.
[Nhiều người Việt có nguy cơ mắc bệnh liên quan tới nước và vệ sinh]
- Việc cung ứng dịch vụ y tế ở tuyến y tế cơ sở dựa trên nền tảng nguyên lý y học gia đình có thể mang lại lợi ích gì cho người dân, thưa bà?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Việc cung ứng chăm sóc sức khỏe theo nguyên lý y học gia đình mang lại rất nhiều lợi ích với cộng đồng dân cư. Bởi chăm sóc sức khỏe theo phương pháp này sẽ có chi phí hợp lý, tiện lợi; không chỉ quan tâm tới bệnh lý mà còn quan tâm tới yếu tố môi trường xã hội; không chỉ quan tâm tới cá nhân người bệnh mà còn quan tâm tới các mối tương quan giữa cộng đồng và gia đình.
Trước đây, theo mô hình cung ứng dịch vụ truyền thống, bác sỹ chủ yếu tập trung phát hiện bệnh lý và điều trị. Theo mô hình mới, bác sỹ quan tâm tới cả các vấn đề về tâm lý và môi trường xã hội, các yếu tố ảnh hưởng không chỉ cá nhân người bệnh mà cả gia đình người bệnh và cộng đồng xung quanh người bệnh.
Chính vì vậy, ngoài việc chăm sóc toàn diện thì còn tạo ra mối quan hệ gần gũi và thân thiện, người bệnh được chăm sóc hiệu quả mà chi phí lại không tốn kém bởi dịch vụ chăm sóc ban đầu kỹ thuật đơn giản.
Bên cạnh đó, hệ thống y tế cơ sở sẽ sàng lọc bệnh nhân và giảm lượng bệnh nhân lên tuyến trên. Đây là chiến lược rất quan trọng để đối phó với thách thức về tỷ lệ già hóa, sự tăng nhanh chóng của bệnh tật do tàn phế…
Với bảo hiểm y tế, việc cung ứng chăm sóc sức khỏe theo nguyên lý y học gia đình góp phần cần giảm chi phí cao, đảm bảo bền vững về tài chính, đảm bảo bình ổn quỹ.
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng - Phó Vụ trưởng Vụ kế hoạch Tài chính (Bộ Y tế). (Ảnh: PV/Vietnam+) - Hiện nay, Bộ Y tế đang triển khai mô hình điểm tại 26 trạm y tế xã, phường trên toàn quốc. Quá trình triển khai đến nay như thế nào?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Để thực hiện thành công Quyết định 2348 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển mạng lưới y tế cơ sở trong tình hình mới, giai đoạn này, ngành y tế phối hợp với Sở Y tế 8 tỉnh để triển khai mô hình này trước khi nhân rộng trong tương lai.
Sau khi lãnh đạo Bộ Y tế đi khảo sát y tế tại 8 tỉnh, kết quả cho thấy cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng, nhân lực y tế còn nhiều khó khăn, bất cập, phương thức cung ứng dịch vụ y tế còn chưa đáp ứng được, tài chính y tế còn rất nhiều nút thắt.
Do đó, Bộ Y tế đã xây dựng kế hoạch để sửa chữa nhà trạm, bố trí các phòng công năng hợp lý. Bên cạnh đó, phải mua trang thiết bị (có những thiết bị y tế lần đầu tiên có mặt tại trạm y tế xã như máy thử tiểu đường), xây dựng kế hoạch đào tạo cho tất cả các chức danh của trạm y tế và đào tạo nâng cao năng lực quản lý quản trị cho đội ngũ trưởng trạm y tế.
Đặc biệt, ngành y tế tiếp tục cập nhật bổ sung hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật liên quan đến cung ứng dịch y tế theo nguyên lý y học gia đình như hướng dẫn về quản lý bệnh không lây nhiễm tại cộng đồng trạm y tế xã.
Bộ Y tế và ngành y tế 8 tỉnh cũng nỗ lực để làm việc với bảo hiểm, bàn các giải pháp cân đối, dành mức tốt nhất đối với các hoạt động tại trạm y tế mà được bảo hiểm hỗ trợ thanh toán.
Ngoài ra còn một khó khăn rất lớn là triển khai mô hình mới trên nền hệ thống y tế xã rất thấp nên cần thời gian kiên trì và nỗ lực bền bỉ.
- Vậy Bộ Y tế đã có giải pháp nào để khắc phục khó khăn như bà đã đề cập ở trên?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Ngành y tế có rất nhiều nỗ lực trong vấn đề phát triển nhân lực y tế đặc biệt là nhân lực y tế tuyến cơ sở, nguồn nhân lực y tế đảm bảo cho hơn 11.000 trạm y tế trên toàn quốc.
Bên cạnh số lượng thì chất lượng cũng nâng cao dần. Hiện nay, gần 73% trạm y tế có bác sỹ, 100% trạm y tế có nữ hộ sinh, có y sỹ sản nhi, đặc biệt có các chức danh mà từ trước tới nay chưa được đào tạo như dược sỹ trung học.
Tuy nhiên để tiếp tục nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế cơ sở, chúng ta cần thực hiện đồng bộ các giải pháp như: Cải cách toàn diện lĩnh vực đào tạo y tế tuyến cơ sở cụ thể đào tạo chuyên biệt y học gia đình; tăng cường các hoạt động hỗ trợ về kỹ thuật trên thực địa và trực tuyến.
Đặc biệt, cần thực hiện các chính sách phi đào tạo, hoàn thiện các chính sách sử dụng cán bộ y tế, khuyến khích, nâng cao vị thế vai trò, nâng cao vị thế cán bộ làm sao giữ chân cán bộ y tế tuyên cơ sở yên tâm công tác.
Hệ thống chuyển tuyến có rất nhiều vấn đề
- Một trong những vấn đề rất quan trọng của cung ứng dịch vụ tuyến y tế cơ sở dựa trên nền tảng nguyên lý y học gia đình là phải có sự gắn kết chăm sóc sức khỏe ban đầu với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe chuyên sâu để đảm bảo người dân được chăm sóc sức khỏe liên tục, toàn diện... Thực tế cho thấy, việc vượt tuyến hay chuyển tuyến sẽ làm giảm đi vai trò của y tế cơ sở. Xin bà cho biết thực trạng vấn đề này như thế nào?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Trong hệ thống chăm sóc sức khỏe thì có các cấp độ, các tuyến chăm sóc khác nhau như chăm sóc sức khỏe ban đầu thì nội dung rất rộng, kỹ thuật đơn giản và chi phí không cao. Tiếp đến là chăm sóc sức khỏe chuyên khoa, chuyên sâu - tuy nội dung hẹp hơn nhưng kỹ thuật cao, chi phí lớn hơn.
Bên cạnh đó, hệ thống chuyển tuyến có vai trò cực kỳ quan trọng để đảm bảo việc bệnh nhân được chăm sóc, phát hiện và xử lý bệnh kịp thời. Tuy nhiên, hiện nay hệ thống chuyển tuyến của chúng ta đang có rất nhiều vấn đề.
Khi nhắc đến chuyển tuyến, chúng ta nghĩ ngay đến là chuyển bệnh từ tuyến dưới lên tuyến trên khi tuyến dưới không đáp ứng được nhu cầu điều trị bệnh cho bệnh nhân. Chuyển tuyến có điểm yếu là mối liên kết giữa các cấp độ chăm sóc không được bền vững chính vì thế mà người dân không được chăm sóc toàn diện, liên tục và lấy bệnh nhân làm trung tâm.
Vì thế, việc cải tiến chuyển tuyến là điểm mà ngành y tế rất quan tâm để làm sao tới đây xây dựng hệ thống chuyển tuyến có hiệu quả hơn. Điều này đồng nghĩa có thể chuyển bệnh nhân lên thẳng tuyến chuyên khoa bỏ qua địa giới hành chính và khi đó thì tuyến dưới có nhiệm vụ liên lạc và chuyển thông tin của bệnh nhân lên. Ngược lại tuyến chuyên khoa sau khi điều trị bệnh nhân thì cũng có nghĩa vụ ngược lại tuyến cơ sở để theo dõi và chăm sóc, quản lý trong trường hợp cần thiết. Đó là mong muốn của chúng tôi trong thời gian tới.
Chúng tôi thấy rằng, bên ngoài giải pháp kỹ thuật thì ở đây có sự thay đổi căn bản về liên kết giữa các cấp độ chăm sóc sức khỏe, ở đây là chăm sóc sức khỏe ban đầu, sức khỏe chuyên khoa và chuyên khoa sâu.
Trong mỗi cấp độ đóng một vai trò quan trọng, gắn kết trong chuỗi chăm sóc sức khỏe chứ lúc đó không còn phải là tuyến trên và tuyến dưới.
Tôi nghĩ là trong việc chuyển tuyến thì công nghệ thông tin nắm vai trò quan trọng. Ngành y tế cũng chú trọng từng bước nâng cao vị thế của tuyến chăm sóc sức khỏe ban đầu và để đảm bảo sự cân bằng hợp lý giữa các cấp độ trong chuỗi chăm sóc sức khỏe liên tục suốt vòng đời cho từng cá nhân. Đó là mong muốn của ngành y tế trong thời gian tới.
Nhiều bất cập về tài chính
- Nhiều ý kiến cho rằng nguồn lực dành cho chăm sóc sức khỏe ban đầu hiện nay chưa đầy đủ. Quan điểm của bà về vấn đề này như thế nào?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Sự bất cập về tài chính là rào cản đến sự phát triển hệ thống y tế cơ sở. Cụ thể, tổng chi ngân sách nhà nước cho y tế hiện nay khoảng 3% GDP trong khi đó theo như khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới là 4,5% GDP. Ngoài ra, phương thức phân bổ tài chính còn nhiều bất cập. Vì thế, đây là vấn đề gây ra cản trở những dịch vụ có chất lượng cho chăm sóc sức khỏe ban đầu và chăm sóc sức khỏe cơ bản ở tuyến y tế cơ sở.
Ngoài ra, tỷ trọng của bảo hiểm y tế giữa các cấp khá chênh lệch. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, việc này dành cho trạm y tế phải là 20% nhưng hiện nay mới chỉ được khoảng 3% - 4%.
Mặt khác, ngân sách phân bổ cho y tế dự phòng chủ yếu là dựa vào định biên mà không theo đầu người dân và chi thường xuyên cho trạm y tế là rất thấp.
Ngân sách cấp cho y tế cơ sở chỉ đủ cho bộ máy hoạt động mà không đảm bảo cho bộ máy hoạt động theo đúng chức năng, nhiệm vụ. Hậu quả lâu dài là dẫn đến cán bộ y tế giảm động lực trong dịch vụ y tế và kìm hãm sự phát triển. Một yếu tố nữa là mức thanh toán bảo hiểm y tế cho các dịch vụ chăm sóc sức khỏe đang bị kìm giữ ở mức rất thấp, một số danh mục thiết yếu để đưa vào phục vụ dịch vụ theo nguyên lý gia đình như khám dự phòng, sàng lọc, khám lưu trú, khám chữa bệnh lưu động thì chưa được thanh toán. Cùng lúc, hạ tầng cơ sở vật chất kỹ thuật, nhân lực yếu kém dẫn đến năng lực, chất lượng dịch vụ y tế cơ sở là chưa đạt yêu cầu.
- Theo bà, để giải quyết những bất cập trong cơ chế tài chính dành cho chăm sóc sức khỏe ban đầu, ngành y tế cần khắc phục những yếu tố nào?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Để giải quyết những vấn đề này thì ngành y tế phải thực hiện đồng bộ 4 giải pháp.
Thứ nhất là tăng ngân sách nhà nước cho y tế, đặc biệt là cho y tế cơ sở đạt 4,5% GDP.
Thứ hai, là thực hiện lộ trình mở rộng quyền lợi gói dịch vụ bảo hiểm y tế như dịch vụ dự phòng, khám sàng lọc, phục hồi chức năng, quản lý các bệnh không lây nhiễm.
Truyền thông về chăm sóc sức khoẻ cho người dân ở tuyến y tế cơ sở. (Ảnh: Công Tuyên/TTXVN) Thứ ba, cần có lộ trình tăng mức bảo hiểm cho những dịch vụ cung ứng tại trạm y tế. Và từng bước hạn chế sự gia tăng bất hợp lý của bệnh viện để dành nguồn kinh phí đầu tư cho y tế cơ sở.
Thứ tư là việc đổi mới phân bổ ngân sách dựa vào kết quả hoạt động và hiệu quả đầu ra. Bên cạnh giải pháp tài chính thì những hoạt động cốt lõi của ngành y tế như xây dựng hướng dẫn kỹ thuật, phát triển nhân lực y tế, phát triển công nghệ thông tin... phải được nâng lên để tăng niềm tin của nhân dân đối với y tế cơ sở.
- Khi triển khai mô hình cung ứng dịch vụ y tế tuyến y tế cơ sở dựa trên nền tảng nguyên lý y học gia đình, Bộ Y tế đặt ra mục tiêu gì?
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng: Mục tiêu trong thời gian tới của Bộ Y tế là phải xây dựng một hệ thống đảm bảo được chất lượng ở tuyến y tế cơ sở để người dân được chăm sóc sức khỏe ban đầu tốt nhất, an toàn và thuận lợi nhất, đảm bảo cung cấp thông tin để giúp cho cơ quan xây dựng chính sách liên quan đến việc thanh toán bảo hiểm y tế.
Chúng tôi nghĩ rằng, việc xây dựng hệ thống đảm bảo chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu là một trong những nội dung để thuyết phục bảo hiểm y tế yên tâm về chất lượng dịch vụ, từ đó có chính sách chi cho y tế cơ sở được cao hơn.
Bên cạnh đó, năng lực quản trị y tế cơ sở đóng một vai trò hết sức quan trọng. Vừa qua, chúng tôi đi khảo sát 26 trạm y tế cơ sở trong 8 tỉnh thì thấy các trạm trưởng chưa chủ động trong xây dựng, điều chỉnh kế hoạch cung ứng dịch vụ để phù hợp với cộng đồng dân cư của địa phương mình, việc bố trí phòng công năng chưa hợp lý...
Vì vậy, trong thời gian tới cần phải có giải pháp trung hạn và dài hạn đào tạo nâng cao năng lực quản trị cho đội ngũ cán bộ các trạm y tế cơ sở. Cùng lúc, phải chuyển giao cho họ quyền tự chủ cũng như mở rộng phạm vi ra quyết định nội dung ở trạm y tế. Tạo cho họ mối liên kết dọc chăm sóc sức khỏe ban đầu và chăm sóc chuyên sâu là bình đẳng trong việc chăm sóc sức khỏe liên tục suốt vòng đời.
Bên cạnh đó, phải nâng cao vị thế cho tuyến y tế cơ sở bằng các mối liên kết ngang giữa đội ngũ chăm sóc sức khỏe ban đầu làm sao có sự cạnh tranh lành mạnh để cùng phát triển. Một điểm quan trọng nữa là phát triển công nghệ thông tin cả về hạ tầng cơ sở.
Xin trân trọng cảm ơn bà!./.
