Liên minh châu Âu (EU) ngày 2/3 đã loại 7 ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, trong bối cảnh phương Tây đang tăng cường các lệnh trừng phạt liên quan đến chiến dịch đặc biệt của Nga ở Ukraine.
Vậy các lệnh trừng phạt này sẽ tác động đến các ngân hàng và giới đầu tư như thế nào?
Những lệnh trừng phạt nào đã được công bố?
Trước đó, ngày 26/2, EU, Mỹ, Vương quốc Anh và Canada đã quyết định chặn một số ngân hàng nhất định của Nga khỏi SWIFT, nhưng lúc đó các nước này không cho biết những ngân hàng nào bị ảnh hưởng.
Theo công bố chính thức của EU, 7 ngân hàng bị loại khỏi SWIFT gồm Ngân hàng VTB - ngân hàng lớn thứ hai của Nga, Ngân hàng Otkritie, Novikombank, Promsvyazbank, Ngân hàng Rossiya, Sovcombank và VEB (Vnesheconombank).
Quyết định này có hiệu lực ngay lập tức, nhưng EU cho các ngân hàng này 10 ngày để cắt các hoạt động thông qua SWIFT.
Đáng chú ý, danh sách trên không nêu tên hai ngân hàng lớn của Nga là Sberbank và Gazprombank, vì đây là những kênh thanh toán chính cho dầu khí của Nga, mặt hàng mà các nước EU vẫn đang phải nhập khẩu bất chấp mâu thuẫn hiện tại.
Một quan chức của EU cho biết hai ngân hàng này sẽ chịu các biện pháp khác.
[Yêu cầu các ngân hàng báo cáo tình hình hợp tác với đối tác Nga]
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen ngày 25/2 cho biết các nhà lãnh đạo EU đã đồng ý các biện pháp trừng phạt nhằm vào 70% thị trường tài chính Nga.
Khối đã áp đặt lệnh cấm phát hành trái phiếu, cổ phiếu hoặc khoản vay ở EU để tái cấp vốn cho ngân hàng Alfa và Otkritie, sau khi đóng băng tài sản của ngân hàng Rossiya, Promsvyazbank và VEB hồi đầu tuần.
Tuy nhiên, ba ngân hàng hàng đầu của Nga là Sberbank, VTB và Gazprombank chưa phải đối mặt với lệnh đóng băng tài sản của EU.
Việc tái cấp vốn tại EU đối với các doanh nghiệp nhà nước Nga cũng bị cấm, trừ một số dịch vụ tiện ích cơ bản. Các trung tâm thanh toán chứng khoán ở EU sẽ không được phép phục vụ các đối tác Nga.
Bộ Tài chính Mỹ hồi tuần trước cho biết họ đang nhắm vào "cơ sở hạ tầng cốt lõi" trong hệ thống tài chính Nga, theo đó trừng phạt hai ngân hàng lớn nhất của nước này là Sberbank và VTB.
Nằm trong danh sách trừng phạt còn có các ngân hàng như Otkritie, Sovcombank và Novikombank cùng một số lãnh đạo cấp cao tại các ngân hàng quốc doanh.
Theo lệnh trừng phạt, các ngân hàng Mỹ phải cắt đứt quan hệ ngân hàng đại lý - vốn cho phép các ngân hàng thực hiện thanh toán với nhau và giao dịch trên quy mô toàn cầu - với ngân hàng lớn nhất của Nga là Sberbank trong vòng 30 ngày.
Ngoài ra, giới chức ở Washington cũng sử dụng công cụ trừng phạt mạnh mẽ nhất của chính phủ khi thêm VTB, Otkritie, Novikombank và Sovcombank vào danh sách thuộc quốc gia bị chỉ định trừng phạt đặc biệt.
Động thái này sẽ đẩy các ngân hàng đó ra khỏi hệ thống tài chính của Mỹ, cấm giao dịch với công dân Mỹ và đóng băng tài sản của họ ở Mỹ.
Các biện pháp trừng phạt của Mỹ cũng nhằm vào hai ngân hàng quốc doanh của Belarus là Belinvestbank và Bank Dabrabyt - dựa trên cáo buộc nước này đã hỗ trợ Nga.
Các biện pháp trừng phạt của Mỹ được đưa ra ngay sau khi Chính phủ Anh cho biết họ sẽ áp đặt lệnh đóng băng tài sản đối với tất cả các ngân hàng lớn của Nga, bao gồm cả VTB và ngăn các công ty lớn đang huy động vốn ở Anh.
Thủ tướng Anh Boris Johnson cũng cho biết các ngân hàng Nga sẽ bị cấm tiếp cận thị trường đồng bảng Anh và hoạt động thanh toán bù trừ tại đây.
Chính phủ Anh cũng tuyên bố đóng băng tài sản và cấm đi lại đối với các thành viên của giới chính trị và tài chính Nga. Hơn 100 cá nhân, tổ chức và công ty con dự kiến sẽ bị ảnh hưởng theo biện pháp này.
Diễn biến tiếp theo?
Các ngân hàng lớn của Nga đã hội nhập sâu rộng vào hệ thống tài chính toàn cầu, đồng nghĩa là bất kỳ lệnh trừng phạt nào đối với các tổ chức tài chính lớn nhất có thể dẫn tới tác động vượt khỏi biên giới nước này.
Chi nhánh của Sberbank tại châu Âu đã phải đóng cửa sau khi ngân hàng này chịu lệnh trừng phạt.
Bộ Tài chính Mỹ cho biết các lệnh trừng phạt hôm 24/2 sẽ làm gián đoạn các giao dịch ngoại hối hàng ngày trị giá hàng tỷ USD do các tổ chức tài chính Nga thực hiện.
Nhìn chung, các tổ chức này mỗi ngày thực hiện lượng giao dịch ngoại hối có giá trị khoảng 46 tỷ USD, 80% trong số đó là bằng USD. Phần lớn các giao dịch đó hiện giờ sẽ bị gián đoạn vì lệnh cấm.
Theo giới quan sát, các biện pháp trừng phạt nhắm vào gần 80% tổng số tài sản ngân hàng của Nga.
Về phần mình, giới ngân hàng và các chủ nợ phương Tây từ trước khi các lệnh trừng phạt được đưa ra đã lo ngại viễn cảnh Nga bị chặn tiếp cận SWIFT, một hệ thống thanh toán được hơn 11.000 tổ chức tài chính ở hơn 200 quốc gia sử dụng.
Sau tuyên bố của EU ngày 2/3, bước đi tiếp theo có thể là mở rộng phạm vi áp dụng lệnh cấm này ra tất cả các ngân hàng Nga, trong đó có các ngân hàng tham gia nhiều vào các giao dịch liên quan đến năng lượng.
Tuy nhiên, hậu quả của việc này rất phức tạp, đặc biệt là với các đối tác thương mại của Nga. Đã có những lo ngại về việc sẽ thanh toán cho nguồn năng lượng nhập khẩu từ Nga ra sao và liệu các chủ nợ nước ngoài có được thanh toán hay không.
Giới phân tích cho rằng dù các thể chế tài chính của Nga hiện có khả năng đối phó với các lệnh trừng phạt tốt hơn tám năm trước đó, sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea, nhưng quy mô chưa từng có và sự phối kết hợp của các biện pháp trừng phạt lần này sẽ tác động mạnh đến Nga.
Cổ phiếu của Sberbank và VTB đã giảm mạnh trước khi giới chức Nga cho ngừng hoạt động giao dịch dể ngăn chặn các dòng vốn tháo chạy khỏi thị trường nước này. Chứng chỉ lưu ký của Sberbank tại London đã giảm hơn 90% trong ngày 2/3.
Ngân hàng Sberbank trước đó nói rằng họ đã chuẩn bị cho bất kỳ diễn biến nào. VTB hồi tuần trước cũng cho hay đã chuẩn bị cho tình huống tồi tệ nhất.
Những ngân hàng nước ngoài nào sẽ có nguy cơ bị ảnh hưởng nhất?
Nhiều ngân hàng nước ngoài đã giảm đáng kể mức độ tiếp xúc với ngành tài chính Nga kể từ sự kiện sáp nhập Crimea hồi năm 2014. Song một số ngân hàng phương Tây vẫn tham gia các thương vụ khác nhau cũng như có nhiều mối quan hệ khác.
Cổ phiếu của các ngân hàng có hoạt động kinh doanh đáng kể tại Nga như ngân hàng Raiffeisen Bank International của Áo và Societe Generale của Pháp đã giảm mạnh. Một chỉ số tổng hợp các cổ phiếu ngân hàng của châu Âu đã giảm 15% kể từ phiên 24/2.
Hai nguồn thạo tin trong tuần này cho biết Raiffeisen đang xem xét rút khỏi Nga, trong khi một người phát ngôn của ngân hàng này cho biết Raiffeisen chưa có kế hoạch đó.
Dựa trên số liệu của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế, các ngân hàng của Italy và Pháp đều có khoản nợ chưa thu trị giá khoảng 25 tỷ USD đối với Nga trong quý 3/2021. Đối với các ngân hàng Áo, con số này là khoảng 17,5 tỷ USD, cao hơn mức 14,7 tỷ USD của Mỹ./.