Nét chữ thư pháp uốn lượn của một ông đồ ở Hội chữ Xuân Quý Mão 2023 ngày mùng 2 Tết. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN) “Mỗi năm hoa đào nở/Lại thấy ông đồ già/Bày mực tàu giấy đỏ/Bên phố đông người qua." Câu thơ nhắc đến tục xin chữ ngày Xuân - một nét đẹp văn hóa truyền thống không thể thiếu trong những ngày đầu Xuân của người Việt. Đây là nét văn hóa có từ lâu đời, thể hiện sự trọng chữ nghĩa, tri thức và cũng là mong muốn xin được con chữ lấy may mắn, cầu một năm tài lộc và bình an.
Đối với người Việt Nam, từ xa xưa, con chữ đã rất được trân trọng. Với quan niệm "biết chữ" là chạm vào cánh cửa của tương lai... nên vào mỗi dịp Tết đến, Xuân về, người Việt thường có phong tục xin chữ và cho chữ.
Dịp đầu Xuân, trên khắp phố phường và khắp mọi miền quê, nhiều ông đồ hay chữ bày nghiên bút, giấy bản nhuộm điều, niềm nở đón người qua đường ghé xuống xin con chữ.
Người cho chữ là ông đồ túc nho và người xin chữ thường là những chủ nhà cầu mong những tin mừng cùng những vận hội mới trong cuộc đời, đặc biệt là những nhà có người theo học, mong được con chữ của thánh hiền, giáng ứng cho may mắn trong học hành thi cử.
Khi xin được câu đối hay con chữ linh thiêng như ý, người ta đem về nhà treo vào nơi trang trọng nhất, linh ứng nhất, dễ ngắm nhìn, để cầu nguyện thành đạt cho cuộc sống và cho học hành thi cử.
Từ xa xưa, thói quen xin chữ và cho chữ vào những ngày đầu năm mới của người Việt được coi là điều thiêng liêng, một việc quan trọng của gia đình. Điều đó đã trở thành nét đẹp trong văn hóa của các dân tộc sinh sống trên đất nước Việt Nam ta từ nhiều thế kỷ, ngày càng được nối tiếp, thừa kế và gìn giữ.
Ngày xưa, xin chữ là một sự kiện rất đặc biệt, người ta chọn ngày, chọn hướng, tìm đến người mình tin tưởng, có đời sống đáng để noi theo. Người cho chữ phải là người dày công học hành, có thể chính là những ông đồ dạy học ở những làng quê hoặc phải là những người "có danh với núi sông."
Theo nhà thư pháp Cung Khắc Lược, xin chữ đầu năm chính là mong muốn cả một năm may mắn, bình an và phúc thọ tràn đầy. Mỗi bức thư pháp khi hoàn thành bao giờ cũng có hai con người đồng cảm, đó là bộ óc, trí tuệ của người cho chữ gặp trái tim, tâm hồn người xin chữ. Những ước vọng tốt đẹp cho một năm mới hạnh phúc, bình an được lồng trong những nét mực uyển chuyển.
Ngoài cầu may mắn, người ta còn muốn xin sự đức độ, tài năng của ông đồ và lấy chữ để răn mình. Đó cũng là một minh chứng về truyền thống hiếu học, trọng chữ nghĩa của dân tộc Việt Nam.
Chữ Nho có thể viết theo nhiều cách nên người cho chữ tùy tâm trạng, tùy sự khéo léo có thể tạo ra những hình tượng lạ mắt. Mỗi chữ hiện ra dưới tay các thầy đồ không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật thư pháp mà còn bộc lộ tấm lòng, tính cách, tâm hồn và cả sự sáng tạo của mỗi cá nhân.
[Tưng bừng Hội chữ Xuân Quý Mão 2023 tại Di tích Văn Miếu-Quốc Tử Giám]
Chữ xin cũng tùy theo nguyện vọng của người xin chữ nhưng đầu Xuân năm mới, mọi gia đình thường mong một cuộc sống bình an, từ đó người dân thường hay xin chữ “An," chữ “Phúc” cho toàn thể gia đình, con cháu; người kinh doanh, buôn bán thì hay xin chữ “Hưng," chữ “Thịnh," chữ “Phát," chữ “Lộc," chữ “Tín”; người đi học thường xin chữ “Tài," “Đăng khoa," người cầu sức khỏe sống lâu xin chữ “Thọ”…, có người muốn rèn khả năng chịu đựng thường xin chữ “Nhẫn” vì có nhẫn có nhịn thì mới chuyển nguy thành yên, bại thành thắng, dữ thành lành...
Chữ thường được viết trên nền giấy đỏ, bởi màu đỏ vốn là màu rực rỡ nhất và theo quan niệm của người phương Đông.
Sau năm 1954, do quan niệm tục xin chữ đầu Xuân và viết chữ Nho bị cho là tàn dư của chế độ phong kiến nên người biết chữ Nho không ai dám viết và người dân cũng không dám xin chữ. Một tục văn hóa đẹp gần như bị lãng quên.
Đến đầu thế kỷ 21, tục cho chữ được hồi sinh nhờ các ông đồ già. Một vài người tự phát ngồi viết chữ và bán câu đối ở dốc phố Bà Triệu, Hà Nội. Rồi đoạn phố này đông dần và nay thì chuyển hẳn về Hồ Văn trước cửa Văn Miếu và được dân gọi là "phố ông Đồ."
Đông đảo người dân xin chữ tại Hồ Văn-Văn Miếu Quốc Tử Giám vào ngày mùng 2 Tết. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN) Vậy là hơn 1/4 thế kỷ qua, sự trở lại một cách mãnh liệt của tục xin chữ cho chữ làm dấy lên một trào lưu mới của học hành-thi cử, ai cũng mong muốn có được nhiều con chữ hơn để lập nghiệp khi vào đời.
Đặc biệt, mấy năm trở lại đây, phố ông đồ bên cạnh Văn Miếu có thể coi là một “đặc sản” của Tết Hà Nội. Bên vẻ trầm mặc, u hoài của trường Giám ngày xưa đang lắng đọng rêu phong thì “hồn dân tộc lại sáng bừng trên giấy điệp” trong những nét thư pháp tài hoa của những “ông đồ” trẻ tuổi, 7X và 8X. Bên cạnh các ông đồ già áo the khăn xếp là các "ông đồ trẻ" bụi bặm với quần jeans áo thun hay lịch lãm trong các bộ vest...
Và không chỉ có ở Quốc Tử Giám, Hà Nội, những “phố ông Đồ” còn lan tỏa ở nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước, ở các lễ hội vui Xuân hay các đình, đền, chùa, miếu...
Đặc biệt, cứ vào dịp từ ngày 20 tháng Chạp đến 15 tháng Giêng hằng năm, Hội chữ Xuân lại được tổ chức ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám (Hà Nội) - điểm đến quen thuộc của hàng nghìn người từ khắp mọi miền đất nước đến xin chữ lấy may đầu năm.
Hội chữ Xuân được tổ chức định kỳ còn nhằm tạo ra một sân chơi lành mạnh giúp các thư pháp gia (Hán-Nôm và Quốc ngữ) có điều kiện trổ tài, sáng tác và người dân đi xin chữ có thể yên tâm, hân hoan mang về gia đình những bức thư pháp đúng, đẹp với nhiều ước nguyện tốt lành.
Ở Hội chữ Xuân Quý Mão 2023, ngoài các ông đồ quen, còn xuất hiện các "bà đồ" với đường nét chữ uốn lượn. Bên cạnh đó, gian "ông đồ Tây" ở Hội chữ Xuân Quý Mão 2023 cũng thu hút rất nhiều du khách nước ngoài đến xin chữ.
Hội chữ Xuân là một sự kiện văn hóa thường niên nhằm tôn vinh truyền thống tôn sư trọng đạo, hiếu học của dân tộc, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật thư pháp Việt Nam. Những câu đối, câu chúc bằng mực tàu trên giấy đỏ là những món quà tinh thần để đón chào năm mới, biểu thị cho những ước vọng đầu Xuân./.
