Nguyên nhân, giải pháp ứng phó với thiên tai và tìm kiếm cứu nạn nhằm giảm thiểu thiệt hại về tính mạng và tài sản của người dân… là những nội dung được Phó Thủ tướng Chính phủ Trịnh Đình Dũng giải trình cụ thể tại phiên chất vấn chiều 6/11.
Hồ thủy lợi, thủy điện có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội
Đại biểu Dương Tấn Quân (Bà Rịa-Vũng Tàu) đặt câu hỏi: “Bão số 9 và mưa lũ đã gây ra hàng loạt các vụ sạt lở đất, cướp đi nhiều tài sản và sinh mạng của người dân tại các tỉnh miền Trung. Công tác cứu hộ, cứu nạn đã được triển khai tích cực nhưng có ý kiến cho rằng chưa kịp thời và chưa đáp ứng yêu cầu. Với vai trò là Phó Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Ủy ban Quốc gia ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn, cứu hộ, đề nghị Phó Thủ tướng cho biết Chính phủ đã có những giải pháp căn cơ gì để khắc phục trong thời gian tới.”
Đồng quan điểm, Đại biểu Lê Thanh Vân (Cà Mau) đề nghị Phó Thủ tướng cho biết giải pháp của Chính phủ để bảo đảm sự an toàn của người dân trước sự cố thiên tai lũ, lụt và sạt lở đất.
Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng nêu rõ đợt mưa lũ kéo dài cùng với cơn bão số 9 - cơn bão mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây-vừa xảy ra ở các tỉnh miền Trung đã gây thiệt hại nặng nề về tính mạng và tài sản của người nhân và của nhà nước.
Hiện nay, tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, thiên tai dị thường, đặc biệt là bão lũ và sạt lở đất đang là thách thức lớn với nhiều quốc gia trên thế giới; trong đó châu Á là nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất.
Phó Thủ tướng dẫn chứng tại Nhật Bản, một đất nước phát triển nhưng trong 10 năm qua, số vụ mưa lũ, gây sạt lở đất tăng 1,5 lần so với giai đoạn trước (giai đoạn 2001-2010). Ở nước ta, mưa lũ, sạt lở đất xuất hiện ở nhiều nơi.
Liên quan đến nguyên nhân của sạt lở đất, Phó Thủ tướng nhấn mạnh đến nguyên nhân chủ quan của con người.
Về rừng, trong những năm qua, thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, rừng Việt Nam đã phục hồi nhanh chóng. Năm 1945, rừng chiếm khoảng 43% thì đến năm 1995 chỉ còn 28%. Đến nay, độ che phủ rừng của Việt Nam đã đạt trên 41%; đứng thứ 50/193 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Tuy nhiên, chất lượng rừng của nước ta còn thấp. Nguyên nhân là do rừng mới, chất lượng không cao. Bên cạnh đó, tình trạng phá rừng để làm nương rẫy, trồng cây công nghiệp, phát triển sản xuất vẫn chưa được ngăn chặn triệt để và có hiệu quả.
Đặc biệt, tình trạng phá rừng, lấy gỗ… còn xảy ra ở nhiều nơi. Việc trồng rừng thay thế chưa được kiểm soát chặt chẽ. Từ đó đã ảnh hưởng đến bảo vệ môi trường, giữ nước ngọt và cũng là một nhân tố quan trọng gây sạt lở đất khi có mưa lũ xảy ra.
Theo Phó Thủ tướng, một nguyên nhân nữa là do việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế-xã hội tại các khu vực miền núi như công trình giao thông, đường dây tải điện, hệ thống đường ống,... đã làm thay đổi địa hình, tác động tới ổn định kết cấu địa chất và dễ gây sạt lở đất.
Mặt khác, việc xây dựng các công trình giao thông, các công trình xây dựng khác cũng cản trở thoát lũ làm cho lũ dâng cao.
Phó Thủ tướng chỉ rõ, việc xây dựng các công trình nhà ở, khu dân cư, bệnh viện, trường học, công sở… tại khu vực miền núi không được nghiên cứu kỹ lưỡng, đặc biệt là yếu tố địa chất cũng là nhân tố tác động làm sạt lở đất đá trong mùa mưa lũ.
Đáng chú ý, việc xây dựng các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện… nếu không được kiểm soát chặt chẽ từ khâu quy hoạch, lập dự án, đánh giá tác động môi trường, quản lý quá trình đầu tư xây dựng đến khai thác, vận hành sẽ tác động rất lớn đến mưa lũ, sạt lở đất và đe dọa đến an toàn vùng hạ du.
Phó Thủ tướng cho biết, hiện nay nước ta có trên 7.500 hồ thủy lợi, thủy điện; trong đó có 437 hồ thủy điện, thủy lợi đang hoạt động khai thác.
Trong những năm qua, các hồ, đập thủy lợi, thủy điện có vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo an ninh nguồn nước nước, đáp ứng nguồn nước ngọt cho sản xuất và sinh hoạt của người dân; góp phần cắt lũ, đặc biệt là các công trình lớn như hồ thủy điện: Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, Kẻ Gỗ, Sông Tranh...
Các hồ, đập thủy lợi, thủy điện cũng có tác dụng điều tiết nước cho mùa cạn; tạo nguồn điện rất lớn. “Các công trình thủy lợi, thủy điện có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là phát triển nông nghiệp, nông thôn, xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước,” Phó Thủ tướng chỉ rõ.
Tuy nhiên, việc xây dựng công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện cũng có tác động tiêu cực đến môi trường, vì các công trình này đa số đều xây dựng ở khu vực trung du, miền núi. Đồng thời, việc xây dựng các công trình còn tác động đến sự ổn định của kết cấu đất đá nên có thể tác động đến sạt lở đất.
Phó Thủ tướng cho rằng, lực lượng tìm kiếm cứu nạn tuy huy động được các lực lượng Trung ương, địa phương, quân đội, công an với phương châm 4 tại chỗ (chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ) nhưng chưa có lực lượng ứng phó thiên tai, tìm kiếm cứu nạn chuyên nghiệp.
Nhất là ở cơ sở, lực lượng chủ yếu là kiêm nhiệm, thiếu các phương tiện chuyên nghiệp, hiện đại do đó rất khó, chậm tiếp cận với điểm xảy ra sạt lở, thiên tai. Từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác tìm kiếm cứu nạn.
Xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp
Về nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới, Phó Thủ tướng cho biết, Chính phủ sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế liên quan đến phòng, chống thiên tai; đặc biệt tập trung xây dựng các nghị định hướng dẫn Luật Phòng, chống thiên tai; rà soát lại các kịch bản biến đổi khí hậu để từ đó làm cơ sở xây dựng các phương án ứng phó thiên tai, bão lũ, sạt lở đất.
Ngoài ra, tập trung xây dựng chiến lược phòng, chống thiên tai giai đoạn 2021-2030; xây dựng các quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch ngành, lĩnh vực, quy hoạch tỉnh gắn với ứng phó biến đổi khí hậu và phòng chống thiên tai.
Trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch thực hiện quy hoạch, lựa chọn các dự án ưu tiên để đầu tư.
Bên cạnh đó, Chính phủ xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp. Vấn đề này đã được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, đã thực hiện, nhưng mới chỉ xây dựng được bản đồ với tỷ lệ lớn, chưa xác định chính xác các điểm nguy hiểm để sơ tán dân.
Đồng thời xây dựng hệ thống cảnh báo sớm để kịp thời sơ tán khẩn cấp trước khi có sạt lở đất, lũ quét.
Đặc biệt, Chính phủ sẽ kiểm soát chặt chẽ quá trình đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế-xã hội gắn với ứng phó biến đổi khí hậu và chống thiên tai; yêu cầu phải đảm bảo đa mục tiêu, hạn chế tối đa việc sử dụng đất rừng tự nhiên, rừng phòng hộ, thực hiện nghiêm việc trồng rừng thay thế.
Các địa phương sửa chữa, nâng cấp đảm bảo an toàn các công trình hồ, đập đê điều, đầu tư chống sạt lở bờ sông, bờ biển; rà soát, sửa chữa, cải tạo công trình giao thông gây cản trở thoát lũ, đầu tư xây dựng nâng cấp các khu neo đậu tàu thuyền đảm bảo tránh lũ an toàn.
Các nhiệm vụ được Chính phủ đưa ra là tiếp tục đầu tư chương trình nhà vượt lũ của các tỉnh duyên hải miền Trung; nâng cao năng lực của các lực lượng tham gia phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn từ Trung ương đến cơ sở đồng thời đầu tư các phương tiện, thiết bị chuyên dùng phục vụ phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn…/.