Kể từ khi Việt Nam và Malaysia thiết lập quan hệ ngoại giao vào năm 1973, quan hệ kinh tế, thương mại giữa hai nước đang từng bước phát triển. Đặc biệt, hai nước thường xuyên phối hợp lập trường chặt chẽ tại các diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế, nhất là tại ASEAN. Việt Nam và Malaysia đều là những đối tác kinh tế, thương mại, đầu tư quan trọng của nhau.
Chuyến thăm chính thức Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân diễn ra trong bối cảnh quan hệ song phương phát triển mạnh mẽ và toàn diện, nhất là kể từ khi hai nước nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược vào năm 2015.
Chuyến thăm sẽ mở ra nhiều cơ hội và hướng tới dấu mốc mới trong quan hệ hợp tác kinh tế, thương mại Việt Nam-Malaysia.
Bạn hàng gần gũi
Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Việt Nam, tổng kim ngạch xuất khẩu giữa Việt Nam và Malaysia trong 9 tháng năm 2024 đạt 10,63 tỷ USD, tăng tới 14,1% so với cùng kỳ năm 2023. Trong số đó, kim ngạch xuất khẩu là 3,81 tỷ USD, chỉ tăng nhẹ 3,5% so với cùng kỳ, kim ngạch nhập khẩu đạt 6,82 tỷ USD, tăng mạnh tới 21,1% so với cùng kỳ.
Do xuất khẩu chỉ tăng nhẹ trong khi nhập khẩu tăng nhanh dẫn đến cán cân thương mại bị thâm hụt 3 tỷ USD, tăng 54,6% so với cùng kỳ, về giá trị tuyệt đối mức thâm hụt cán cân thương mại bằng 76,4% so với giá trị xuất khẩu và tăng tới gần 1 tỷ USD.
Về xuất khẩu, hai mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn nhất là máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện và sắt thép các loại đều giảm. Cụ thể, mặt hàng có kim ngạch lớn nhất, chiếm tỷ trọng 12,2% là máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện 4%, mặt hàng sắt thép các loại giảm nhẹ tới 0,5%. Đây chính là nguyên nhân làm xuất khẩu sang Malaysia tăng chậm.
Đáng chú ý là mặt hàng gạo tăng trưởng tới 131,2% và đã trở thành mặt hàng xuất khẩu lớn, chiếm tỷ trọng tới 9,8%, đứng thứ 3 trong số các mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam vào Malaysia, vượt lên trên cả điện thoại các loại và linh kiện, chiếm 8,5%.
Như vậy, Malaysia đã tăng cường mua gạo từ Việt Nam, nhiều hơn cả các hàng tiêu dùng xa xỉ như điện thoại. Cùng với gạo, các mặt hàng nông sản khác như càphê cũng có mức tăng trưởng ấn tượng tới 117,5% so với cùng kỳ năm trước nhưng chủ yếu là càphê nhân làm nguyên liệu cho ngành càphê của Malaysia chứ chưa thể hiện sự thâm nhập thị trường của các thương hiệu càphê Việt Nam.
Mặt hàng hóa chất cũng có mức tăng đến 124,1% tuy nhiên tỷ trọng mặt hàng này còn thấp, chỉ chiếm 3,1% về tỷ trọng trong tổng kim ngạch. Mặt hàng cao su cũng tăng mạnh tới 287,6% nhưng tỷ trọng con thấp, chỉ 0,6%.
Về nhập khẩu, điểm đáng lưu ý là mặt hàng máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện đã lấy lại vị trí thứ nhất với tỷ trọng 24,1% và tăng tới 25,8%, đẩy mặt hàng xăng dầu xuống vị trí thứ 2 chỉ còn chiếm 21,0% về tỷ trọng và nhưng mặt hàng này cũng tăng tới 25,6% do nguyên nhân là do cắt giảm thuế quan nhập khẩu trong các nước ASEAN làm cho chuyển hướng sang nhập khẩu sang Malaysia. Đây cũng là hai mặt hàng chiếm tỷ trọng lớn nhất và vượt trội so với các mặt hàng còn (đều chiếm tỷ trọng dưới 10%).
Hầu hết các mặt hàng nhập khẩu đều tăng mạnh, ngoại trừ dây và dây cáp điện giảm nhẹ 1,5%. Các mặt hàng tăng mạnh nhất bao gồm khí đốt hóa lỏng, cao su thủy tinh và các sản phẩm từ thủy tinh, giấy các loại, kim loại thường, hóa chất, vải. Mặt hàng máy móc, thiết bị, phụ tùng khác cũng tăng nhưng chiếm tỷ trọng tới 7.5%, chỉ đứng sau 2 mặt hàng nhập khẩu lớn nhất từ Malaysia.
Theo các chuyên gia, thị trường Malaysia có sức mua khá, nhu cầu đa dạng và gần gũi về văn hóa tiêu dùng với hàng Việt Nam. Cùng đó, Malaysia có độ mở thị trường lớn và mức độ rào cản tương đối thấp với hàng xuất khẩu của Việt Nam do cùng tham gia nhiều hiệp định tự do hóa thương mại khu vực. Thiếu hụt nguồn cung nội địa về nhiều loại thực phẩm thiết yếu như gạo, thủy hải sản nhưng Chính phủ có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và nông dân trong nước mạnh.
Tuy nhiên, Malaysia có sự cạnh tranh khốc liệt với nước xuất khấu khác, nhất là Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia… do thị trường Malaysia tương đối mở cho hàng nhập khẩu.
Các mặt hàng thực phẩm yêu cầu có chứng chỉ Halal trong khi việc cấp chứng chỉ này không phải do cơ quan nhà nước Việt Nam quản lý mà do các cơ quan chính quyền một số nước Hồi giáo công nhận. Hiện chỉ có một đơn vị phi chính phủ cấp chứng chỉ halal tại Việt Nam được JAKIM (thuộc Bộ phụ trách các vấn đề tôn giáo của Malaysia) công nhận.
Hơn nữa, doanh nghiệp Việt Nam ngại tiếp cận thị trường do các rào cản về ngoại ngữ, sự khác biệt về văn hóa… Nhiều doanh nghiệp trường hợp lừa đảo đã xảy ra làm giảm niềm tin trong giao thương (các doanh nghiệp cần nắm được số đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp Malaysia để tiện xác minh) do các doanh nghiệp không liên hệ với Thương vụ để được hỗ trợ xác minh đối tác.
Nhiều doanh nghiệp e ngại thiết lập kênh phân phối cho sản phẩm của mình, gửi hàng mẫu, tham gia hội chợ hoặc gặp gỡ khách hàng tại địa bàn và hạn chế đầu tư vào việc đổi mới sản phẩm cho phù hợp thị hiếu người tiêu dùng sở tại, trong khi người tiêu dùng sở tại đã quen tiếp xúc với hàng hóa của các đối thủ cạnh tranh.
Bổ trợ cùng phát triển
Mới đây, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên và Bộ trưởng Tengku Zafrul Aziz, Bộ trưởng Bộ Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia đồng chủ trì Kỳ họp lần thứ 4 Ủy ban hỗn hợp về thương mại Việt Nam-Malaysia.
Tại Kỳ họp, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đánh giá cao và luôn coi Malaysia là đối tác quan trọng về kinh tế-thương mại và đầu tư của Việt Nam. Kể từ kỳ họp lần thứ 3 của Ủy ban hỗn hợp, quan hệ hợp tác giữa hai nước đã phát triển tốt đẹp và đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ.
Tổng kim ngạch thương mại hai chiều Việt Nam-Malaysia năm 2023 đạt gần 13 tỷ USD. Hợp tác năng lượng, cung ứng lao động, hợp tác trong các khuôn khổ đa phương tiếp tục phát triển tốt đẹp, đóng góp vào sự phát triển của mỗi nước. Quan hệ hợp tác giữa hai nước trong các lĩnh vực khác như nông nghiệp, đầu tư, ngân hàng, lao động… cũng đã có nhiều bước phát triển mới.
Đặc biệt, hai bên đang tích cực nghiên cứu và trao đổi để xây dựng dự thảo và tiến tới ký kết các thỏa thuận hợp tác song phương như Bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực xúc tiến thương mại ngành công thương, Bản ghi nhớ về hợp tác và trao đổi thông tin trong lĩnh vực thanh tra giám sát ngân hàng, Bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp trong thời gian tới.
Mặc dù đã đạt được nhiều thành tích đáng kể nhưng Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho rằng vẫn còn một số nội dung hợp tác chưa thực sự như mong muốn của cả hai bên, chưa tương xứng với tiềm năng của hai nước. Các hoạt động hợp tác xúc tiến, tạo thuận lợi thương mại, hợp tác trong lĩnh vực Halal, hợp tác trong các lĩnh vực công nghiệp vẫn còn hạn chế.
Do đó, nhiệm vụ của Kỳ họp lần thứ 4 là hai bên cần nỗ lực hơn nữa, đưa ra các phương hướng, biện pháp để khai thác tốt hơn tiềm năng, lợi thế của mỗi bên, để đưa quan hệ hợp tác kinh tế-thương mại ngày càng phát triển toàn diện và đi vào chiều sâu.
Để tăng cường quan hệ Việt Nam và Malaysia, các chuyên gia cho rằng các địa phương, hiệp hội cần tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại để đưa doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu của địa phương, thành viên hiệp hội tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại trực tiếp tại thị trường Malaysia như tổ chức hội chợ chuyên ngành hoặc tổng hợp các sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam tại Malaysia…
Ngoài ra, các địa phương, hiệp hội cần phối hợp chặt chẽ với Thương vụ Malaysia trong việc triển khai các hoạt động xúc tiến tại thị trường Malaysia, nhất là việc xác minh đối tác.
Riêng với doanh nghiệp xuất khẩu, trước khi thanh toán tiền hàng hay đặt cọc đối với doanh nghiệp mới, chưa gặp mặt, đại diện doanh nghiệp cần kiểm tra thông tin đăng ký kinh doanh, bao gồm tên doanh nghiệp và số đăng ký kinh doanh và gửi Thương vụ xác minh.
Cùng với đó, doanh nghiệp xuất khẩu hàng thực phẩm cần lưu tâm đến xuất khẩu các sản phẩm thực phẩm có chứng chỉ Halal sang thị trường Malaysia do tỷ lệ người theo đạo Hồi ở Malaysia lớn và chỉ lựa chọn các sản phẩm được cấp chứng chỉ Halal.
Mặt khác, Malaysia đang tăng cường kiểm soát giá cả sinh hoạt do thiếu hụt nguồn cung một số loại thực phẩm, doanh nghiệp sản xuất sản phẩm cho nhu cầu thiết yếu như trứng, gạo… nên quan tâm kết nối với hệ thống phân phối để gia tăng xuất khẩu...
Đặc biệt, doanh nghiệp phối hợp với Thương vụ gửi hàng sang trưng bày tại phòng hàng mẫu tại Thương vụ để giới thiệu hàng hóa cho đơn vị nhập khẩu làm việc với Thương vụ cũng như trưng bày tại sự kiện quảng bá của Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia.
Malaysia đang phát triển rất mạnh về công nghệ số, công nghệ xanh, nhất là những trụ cột của khuôn khổ kinh tế mới của Malaysia, với tên gọi Chiến lược MADANI, mà Thủ tướng Malaysia đã đưa ra. Trong khi đó, Việt Nam đang chuẩn bị bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc với những định hướng rất lớn; trong đó có những vấn đề liên quan đến công nghệ số, kinh tế xanh, năng lượng.
Hai nước sẽ bổ sung cho nhau, tạo thêm sức mạnh để bước vào giai đoạn phát triển mới; đồng thời tăng cường hợp tác hiệu quả hơn để cùng phối hợp, ứng phó với thách thức mới cũng như phát huy thuận lợi trong môi trường quốc tế./.
Đưa mối quan hệ Việt Nam-Malaysia sang giai đoạn mới ở tầm mức cao
Việt Nam và Malaysia thiết lập quan hệ ngoại giao vào ngày 30/3/1973. Quan hệ hai nước tiếp tục phát triển tốt đẹp trên cơ sở Đối tác chiến lược được thiết lập từ tháng 8/2015.
