Công cuộc phòng, chống HIV/AIDS đã trải qua hơn 30 năm và thu được nhiều thành tựu quan trọng. Việt Nam đã từng bước kiểm soát được dịch HIV trên cả 3 tiêu chí đó là: giảm số người nhiễm mới HIV được phát hiện, giảm số người chuyển sang giai đoạn AIDS và giảm số người tử vong liên quan đến AIDS.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương đã nhấn mạnh như vậy tại Hội nghị tổng kết 10 năm bảo đảm tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam (2012-2022), do Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) tổ chức ngày 23/11, tại Hà Nội.
Những con số ấn tượng
Thứ trưởng Bộ Y tế phân tích, nếu thời điểm đỉnh cao của dịch HIV/AIDS cách đây 13 năm, khi đó mỗi năm Việt Nam phát hiện được khoảng hơn 30.000 trường hợp nhiễm HIV mới và khoảng 10.000 trường hợp tử vong liên quan đến HIV/AIDS thì có thời điểm đã giảm tỷ lệ này xuống chỉ còn tương ứng với 1/3 và 1/5 ở thời kỳ dịch đỉnh cao.
[Điểm sáng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS tại Hà Nội]
“Việt Nam đã giữ vững tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư luôn ở mức dưới 0,3%. Đây là những con số rất ấn tượng nói lên sự cam kết chính trị mạnh mẽ cũng như sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị,” bà Hương cho hay.
Theo đó, để đạt được những thành tựu này, không thể không nói đến sự hỗ trợ to lớn về nguồn lực tài chính và kỹ thuật của các tổ chức quốc tế trong suốt nhiều năm qua mà có những thời điểm kinh phí hỗ trợ của các tổ chức quốc tế đóng góp tới 80% kinh phí chi cho các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Tuy nhiên đứng trước xu thế chung của thế giới về cắt giảm nguồn lực tài trợ và để tăng tính tự chủ của các quốc gia trong đảm bảo nguồn lực tài chính thì Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ do đó cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế có công thư cho Thủ tướng Chính phủ thông báo lộ trình cắt giảm ngân sách cho phòng, chống HIV/AIDS vào năm 2012.
Trước tình hình trên, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Y tế xây dựng và trình Đề án đảm bảo tài chính cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS và Đề án này đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 1899/QĐ-TTg vào ngày 15/10/2013.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương nhấn mạnh, có thể nói đến nay, đây là chương trình y tế duy nhất tại Việt Nam có riêng một Quyết định của Thủ tướng Chính phủ hướng dẫn về cơ chế cho việc đảm bảo tài chính cho một chương trình. Đề án đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc thực hiện các giải pháp đảm bảo tài chính bền vững cho phòng, chống HIV/AIDS một cách căn bản và chiến lược với nhiều nhóm giải pháp từ huy động các nguồn tài chính tới quản lý và sử dụng chương trình hướng tới hiệu quả…
Trải qua 10 năm nỗ lực không ngừng với cam kết chính trị mạnh mẽ của chính quyền các cấp từ trung ương đến các tỉnh, thành phố, sự phối hợp chặt chẽ của các bộ ngành, Việt Nam đã thực hiện tiến trình chuyển đổi các nguồn lực tài chính trong nước cho công tác HIV/AIDS với một số kết quả hết sức ấn tượng.
Đáng lưu ý, tỷ trọng các nguồn tài chính trong nước đã tăng lên tới hơn 51% trong đó tỷ trọng ngân sách địa phương phân bổ cho phòng, chống HIV/AIDS không ngừng tăng lên qua các năm tăng từ 8% lên tới 17%.
Bên cạnh đó, Quỹ bảo hiểm y tế là bước đột phá của chương trình phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam với 95% người nhiễm HIV tham gia bảo hiểm y tế tăng gấp 2 lần trong vòng 5 năm.
Quỹ bảo hiểm y tế đến nay trung bình chi trả 400 tỷ đồng/năm trong đó khoảng 200 tỷ đồng cho dịch vụ khám chữa bệnh bảo hiểm y tế và 200 tỷ đồng cho thuốc ARV nguồn quỹ bảo hiểm y tế nâng tỷ trọng của Quỹ bảo hiểm y tế trong tổng chi cho HIV/AIDS tăng từ 4% lên tới 9%, chiếm tới 25% nguồn lực trong nước cho HIV.
Ngân sách nhà nước trung ương thông qua Chương trình quốc gia phòng, chống HIV/AIDS, dự án phòng, chống HIV/AIDS thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia y tế dân số giai đoạn vừa qua cũng đã tập trung nguồn lực để hỗ trợ các tỉnh thành phố thực hiện các mục tiêu của chiến lược và chiếm tới gần 10%. Các nguồn xã hội hóa khác cũng tăng đáng kể lên tới 8%.
Nhiều giải pháp đã được đặt ra
Theo số liệu thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, tính đến thời điểm hiện tại ước tính số người nhiễm HIV trên toàn quốc khoảng 242.000 trường hợp, số xét nghiệm đang báo cáo hiện mắc là 220.580 trường hợp.Từ 1990 đến nay, số nhiễm HIV/AIDS tử vong lũy tích là 112.368.
Riêng trong 9 tháng đầu năm phát hiện 9.025 trường hợp, trong đó 1.378 tử vong. Số phát hiện nhiễm nhiều tại các tỉnh phía Nam, đặc biệt là Thành phố Hồ Chí Minh (28%), Đồng bằng sông Cửu Long (26%).
Thứ trưởng Bộ Y tế đánh giá, mặc dù vậy để thực hiện thành công chiến lược chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, Việt Nam vẫn phải đối mặt với các thách thức về đảm bảo nguồn lực tài chính và chuyển giao bền vững chương trình. Nguồn lực huy động dự kiến thời giai đoạn 2021-2030 mới chỉ đáp ứng được 60-70% nhu cầu. Trong bối cảnh tình hình dịch đang có xu hướng phức tạp: Số người nhiễm HIV được báo cáo tăng cao trong 3 năm trở lại đây tới hơn 13.000 trường hợp, nhiễm HIV tăng nhanh trong nhóm nam quan hệ đồng giới, nhóm chuyển giới.
Bên cạnh đó, một số tỉnh, khu vực vẫn còn nhiều nguy cơ cao về bùng phát dịch trở lại như Đồng bằng sông Cửu long, miền đông nam bộ; Nguồn tài chính cho chương trình phòng, chống HIV/AIDS vẫn còn phụ thuộc tới gần 50% vào các dự án quốc tế nhất là các hoạt động dự phòng lây nhiễm HIV hiện Quỹ Bảo hiểm y tế sẽ không chi trả.
Nội dung chi và định mức chi một số hoạt động đặc thù cho chương trình phòng, chống HIV/AIDS đã phân cấp cho ngân sách địa phương đảm nhiệm nhưng hiện nay nhiều địa phương vẫn còn lúng túng trong việc lập dự toán cũng như phê duyệt. Do vậy quá trình chuyển giao tài chính cho phòng, chống HIV/AIDS trước mắt cũng vẫn còn gặp rất nhiều khó khăn.
Chiến lược quốc gia kết thúc dịch bệnh AIDS vào năm 2030 đã được Chính phủ phê duyệt. Để đạt được mục tiêu này, nhiều giải pháp đã được đặt ra trong đó có việc 100% các địa phương phải xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch và đề án bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS vào năm 2021. Tuy nhiên, đến nay là cuối năm 2022 vẫn còn tới 12 tỉnh, thành phố chưa phê duyệt kế hoạch này.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương đề nghị, 12 địa phương chưa phê duyệt kế hoạch hoặc đề án bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS cần khẩn trương xây dựng và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch bảo đảm tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Các địa phương đã có đề án bảo đảm tài chính cần bố trí đủ kinh phí theo kế hoạch và có hướng dẫn cũng như phê duyệt các nội dung và định mức chi tiêu cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS; Các đơn vị liên quan cần hoàn thiện hành lang pháp lý bảo đảm việc cung ứng thuốc ARV nguồn bảo hiểm y tế được liên tục và ổn định bảo đảm quyền lợi của người có thẻ bảo hiểm y tế.
Cục Phòng, chống HIV/AIDS phối hợp với các Vụ, cục có liên quan trong Bộ tế trình Chính phủ cơ chế và hành lang pháp lý thực hiện mua sắm dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS từ các tổ chức động đồng, tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân trong đầu tư và cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS để phát huy hiệu quả cung cấp dịch vụ trong giai đoạn tới…/.