Việt Nam đã trải qua 6 tháng đầu tiên trong nhiệm kỳ ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc 2020-2021 khi tình hình chính trị-an ninh, kinh tế-xã hội thế giới diễn biến rất nhanh chóng, phức tạp và khó lường do xu thế cạnh tranh nước lớn và căng thẳng gia tăng tại nhiều điểm nóng.
Đặc biệt, đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 đã tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sống quốc tế ở khắp các châu lục, bao gồm cả hoạt động của Hội đồng Bảo an.
Trong lịch sử hiện đại, có thể nói chưa bao giờ thế giới phải đối mặt với một vấn đề phi truyền thống có ảnh hưởng lớn, khó kiểm soát cả về phạm vi lẫn quy mô như đại dịch COVID-19.
Không chỉ khiến Liên hợp quốc phải tạm thời đóng cửa trụ sở ở thành phố New York, Mỹ trong 3 tháng, bản thân đại dịch COVID-19 cũng trở thành một thách thức toàn cầu đòi hỏi Hội đồng Bảo an phải thể hiện tiếng nói và vai trò trong việc tìm kiếm giải pháp ứng phó chung.
[Khẳng định vị thế của Việt Nam thông qua hoạt động tại Hội đồng Bảo an]
Tuy nhiên, những căng thẳng, chia rẽ tồn tại nhiều năm qua giữa các ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an (Mỹ, Anh, Pháp, Nga và Trung Quốc), liên quan tới những vấn đề lợi ích sát sườn, khiến Hội đồng Bảo an rất khó đạt được sự đồng thuận để có thể ra được các nghị quyết chung.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã cùng các ủy viên khác của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thích nghi với tình trạng bình thường mới khi vận hành bộ máy thông qua hình thực trực tuyến và áp dụng một số biện pháp tạm thời về cơ chế tham vấn, thương lượng và bỏ phiếu nghị quyết từ xa.
Với khối lượng công việc lớn của Hội đồng Bảo an, có thể nói Việt Nam đã thể hiện vai trò một ủy viên tích cực, tham gia các hoạt động Hội đồng Bảo an trong 6 tháng qua, với tổng cộng gần 190 cuộc họp, trong đó 112 cuộc họp theo hình thức trực tuyến kể từ tháng 3 đến nay, hàng trăm cuộc họp đàm phán, thương lượng văn kiện ở các cấp khác nhau, các cuộc họp của các cơ quan trực thuộc, các cuộc họp không chính thức khác, trên 59 đề mục về hầu hết các vấn đề ở tất cả các châu lục như châu Phi (19 đề mục), Trung Đông (7 đề mục), châu Âu (6 đề mục), châu Mỹ (3 đề mục), châu Á (6 đề mục) và các vấn đề về chủ đề (18 đề mục) như chống khủng bố, biến đổi khí hậu, trẻ em trong xung đột vũ trang, thanh niên-hòa bình-an ninh, hoạt động gìn giữ hòa bình, kiểm soát các loại vũ khí hạng nhẹ...
Trong thời gian 6 tháng, Hội đồng Bảo an đã thông qua tổng cộng 68 văn kiện dưới hình thức khác nhau, trong đó có 21 nghị quyết, 6 tuyên bố của Chủ tịch Hội đồng Bảo an, 20 tuyên bố báo chí và 21 thông tin báo chí.
Trong lần thứ hai đảm nhiệm vị trí ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Việt Nam đã tham gia trên tinh thần độc lập, tự chủ, trách nhiệm và cân bằng, thể hiện rõ lập trường ủng hộ tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc và các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, ủng hộ tìm kiếm giải pháp cho các cuộc xung đột khu vực và quốc tế thông qua đàm phán, thương lượng hòa bình, đồng thời chia sẻ các nỗ lực, kinh nghiệm của Việt Nam trong quá trình tái thiết và phát triển đất nước, hội nhập quốc tế và khu vực.
Việt Nam cũng đang dần tham gia sâu, chủ động hơn, nắm bắt các cơ hội để thúc đẩy quan tâm lợi ích và ưu tiên của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an một cách hiệu quả hơn, như Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh tham gia và phát biểu tại cuộc họp trực tuyến cấp cao về chủ đề "Kỷ niệm 75 năm kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ Hai" theo lời mời của Ngoại trưởng Estonia; Việt Nam tham gia đồng tổ chức cuộc thảo luận trực tuyến về chủ đề: "Bảo vệ môi trường trong xung đột vũ trang là bảo vệ thường dân."
Sự chủ động của Việt Nam còn thể hiện ở việc cùng 8 nước thành viên không thường trực khác đề nghị Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc họp trực tuyến thảo luận về đại dịch COVID-19 vào đầu tháng Tư và đây là cuộc họp đầu tiên của Hội đồng Bảo an về vấn đề này.
Một phiên thảo luận mở của Hội đồng Bảo an do Việt Nam chủ trì trên cương vị Chủ tịch Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. (Ảnh: Khắc Hiếu/TTXVN) Ngoài ra Việt Nam cũng tham gia và có nhiều đóng góp thực chất vào quá trình thương lượng các văn kiện của Hội đồng Bảo an, đáp ứng quan tâm chung và được cộng đồng quốc tế đánh giá cao.
Đặc biệt, Việt Nam đã có sáng kiến tổ chức hai sự kiện quan trọng thu hút sự quan tâm của Liên hợp quốc, cộng đồng quốc tế và tạo dấu ấn của Việt Nam tại Hội đồng Bảo an.
Trước hết, đó là phiên thảo luận mở của Hội đồng Bảo an với chủ đề "Thúc đẩy tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế" do Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh chủ trì với sự tham gia và phát biểu của tổng cộng 111 diễn giả (trong đó có đại diện của 106 quốc gia).
Tại sự kiện này, Hội đồng Bảo an đã nhất trí thông qua Tuyên bố Chủ tịch do Việt Nam chủ trì soạn thảo.
Tuyên bố khẳng định giá trị vững bền của Hiến chương trong duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, phát triển luật pháp quốc tế và điều chỉnh quan hệ giữa các quốc gia; tái khẳng định cam kết của Hội đồng Bảo an đối với tôn chỉ, mục đích của Hiến chương.
Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, Hội đồng Bảo an thông qua một tuyên bố riêng về Hiến chương Liên hợp quốc.
Việt Nam cũng tổ chức phiên họp về hợp tác giữa Liên hợp quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN).
Sự kiện này khẳng định rõ vai trò của Việt Nam vừa là Chủ tịch ASEAN 2020 và nước ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an, thể hiện nỗ lực của Việt Nam tiếp tục thúc đẩy hợp tác toàn diện, hiệu quả giữa hai tổ chức, tập trung vào các lĩnh vực ưu tiên như, giải quyết tranh chấp, ngoại giao phòng ngừa, giải trừ quân bị, gìn giữ hòa bình, chống khủng bố, hợp tác biển, an ninh hàng hải.
Trong năm 2020, Việt Nam ưu tiên thúc đẩy hợp tác giữa ASEAN và Liên hợp quốc thông qua việc nâng cao chất lượng và hiệu quả tham gia của các nước ASEAN trong hoạt động gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc; thúc đẩy vai trò, đóng góp của phụ nữ ASEAN trong lĩnh vực hòa bình, an ninh; và triển khai hiệu quả lộ trình gắn kết, tương hỗ giữa các Mục tiêu Phát triển bền vững của Liên hợp quốc và Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025.
Bên cạnh đó, Việt Nam đã có những sáng kiến góp phần đề cao vai trò, hợp tác và sự hiện diện của ASEAN tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.
Việt Nam chủ động thúc đẩy phối hợp với Indonesia để lần đầu tiên hai nước ASEAN là ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an có phát biểu chung tại Hội đồng Bảo an (phiên họp mở về hợp tác Liên hợp quốc và Liên minh châu Âu).
Việt Nam cũng đề xuất tổ chức đối thoại cấp cao ASEAN-Liên hợp quốc về phát triển bền vững dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN - Liên hợp quốc vào tháng 10/2020.
Một dấu mốc nổi bật của Việt Nam trong 6 tháng qua chính là việc đảm nhận thành công cương vị Chủ tịch Hội đồng Bảo an tháng 1/2020. Trong tháng Việt Nam là Chủ tịch, Hội đồng Bảo an đã tổ chức 30 hoạt động chính thức, trong đó có 2 cuộc thảo luận mở, 8 cuộc họp nghe báo cáo và 4 cuộc họp thông qua nghị quyết được phát trực tiếp trên hệ thống thông tin của Liên hợp quốc.
Với tư cách chủ tịch, Việt Nam cũng đã tổ chức buổi họp báo quốc tế và nhiều cuộc họp thông tin về hoạt động của Hội đồng Bảo an cho các nước thành viên, quan sát viên của Liên hợp quốc, các tổ chức phi chính phủ và các đối tượng quan tâm khác.
Hội đồng Bảo an đã thông qua 13 quyết định, bao gồm 4 nghị quyết và một quyết định về việc gia hạn các phái bộ, lực lượng và cơ chế Liên hợp quốc, một tuyên bố của Chủ tịch, 5 tuyên bố báo chí và 2 thông tin báo chí. Đây là số lượng quyết định nhiều nhất trong một tháng làm việc của Hội đồng Bảo an trong nhiều năm gần đây.
Như Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực Indonesia tại Liên hợp quốc, Dian Triansyah Djani nhận xét: “Việt Nam đã đảm trách vị trí chủ tịch một cách rất hiệu quả và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình.”
Ông Marc Pecsteen de Buytswerve, Đại sứ, Trưởng phái đoàn thường trực Bỉ tại Liên hợp quốc (Bỉ là Chủ tịch Hội đồng Bảo an tháng 2/2020) đã đánh giá: "Thật khó khi bắt đầu nhiệm kỳ mà phải đảm nhận vị trí chủ tịch ngay như vậy, sẽ có rất nhiều thách thức, tuy nhiên Việt Nam đã làm rất tốt và đã thực sự tạo được dấu ấn."
Trong vai trò Điều phối viên Nhóm các nước ủy viên không thường trực tại Hội đồng Bảo an vào tháng 5/2020, Việt Nam đã chủ động nối lại các cuộc gặp trực tuyến giữa 10 nước ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an và Tổng Thư ký Liên hợp quốc, vốn trước đó không được tổ chức do dịch COVID-19; chủ trì xây dựng phát biểu chung của nhóm 10 nước ủy viên không thường trực tại phiên họp mở rộng về phương pháp làm việc; đồng thời là đầu mối trao đổi trong nhóm 10 nước ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an với Ban thư ký Liên hợp quốc liên quan việc bổ nhiệm Đặc phái viên Tổng Thư ký Liên hợp quốc về Libya.
Với những gì đã làm được trong 6 tháng qua, lãnh đạo Liên hợp quốc, các nước và dư luận quốc tế có nhiều nhận định, đánh giá tích cực về vai trò, sự tham gia của Việt Nam, thể hiện vai trò một ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an luôn chủ động đóng góp vào mọi lĩnh vực hoạt động của Liên hợp quốc.
Điều này góp phần nâng cao uy tín và vị thế của Việt Nam, tạo tiền đề để Việt Nam tự tin phát huy hiệu quả hơn nữa vai trò của mình, đảm đương và hoàn thành tốt trọng trách ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an trong thời gian còn lại của nhiệm kỳ, đồng thời khẳng định Việt Nam là một thành viên tích cực, chủ động của Liên hợp quốc, là đối tác tin cậy và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế./.
