Theo đánh giá từ Bộ Y tế, năm nay bệnh dại có sự gia tăng đột biến vào 2 tháng đầu năm. Đến nay, trên toàn quốc đã ghi nhận 23 ca tử vong do bệnh dại trên người, tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm 2023.
Bệnh dại thường gia tăng vào mùa nắng nóng, tuy nhiên, 2 tháng đầu năm 2024, số người phải điều trị dự phòng bệnh dại lên tới gần 70.000 người, tăng 11% so với cùng kỳ năm 2023. Trước tình hình này, Bộ Y tế đã phải có chỉ đạo khẩn về phòng chống bệnh dại.
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức - Phó Cục trưởng phụ trách quản lý, điều hành Cục Y tế Dự phòng (Bộ Y tế) đã có những chia sẻ, phân tích sâu xung quanh vấn đề đang được nhiều người dân quan tâm.
Tỷ lệ tiêm vaccine phòng dại trên chó, mèo nuôi còn thấp
- Thưa Cục trưởng, thông thường bệnh dại gia tăng vào mùa nắng nóng nhưng năm nay, ngay từ đầu năm số mắc và tử vong đã gia tăng đột biến. Ông lý giải sao về điều này?
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức: Ổ chứa virus dại trong thiên nhiên thường là các loài động vật có vú như chó, mèo, dơi, cáo… Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có khoảng 59.000 người chết vì bệnh dại trên toàn thế giới.
Bệnh dại là bệnh nhiễm virus cấp tính của hệ thần kinh trung ương, lây từ động vật sang người qua chất tiết, thường là nước bọt bị nhiễm virus dại. Hầu hết các trường hợp phơi nhiễm với virus dại qua vết cắn, vết liếm của động vật mắc bệnh dại, đôi khi qua đường tiếp xúc như hít phải khí dung hoặc cấy ghép mô/cơ quan bị nhiễm virus dại.
Bộ Y tế: Các tỉnh triển khai biện pháp cấp bách phòng, chống bệnh dại
Theo báo cáo của Hệ thống Giám sát Bệnh truyền nhiễm, từ năm 2022 đến nay bệnh dại có xu hướng gia tăng, trong đó có nhiều tỉnh có bệnh dại lưu hành trong nhiều năm và có số ca tử vong do dại cao.
Tại Việt Nam, từ năm 2022 đến nay, bệnh dại có xu hướng gia tăng. Năm 2023, cả nước có 82 người chết vì bệnh dại, gần 675.000 người phải điều trị dự phòng bệnh. Trong số đó, 80% trường hợp do chó cắn, 18% do mèo, còn lại do các động vật khác như khỉ, chuột, dơi.
Thời gian gần đây, số người chết do bệnh dại liên tục tăng. Từ đầu năm 2024 đến nay, cả nước đã ghi nhận 23 ca tử vong do bệnh dại trên người, tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm 2023. Một số tỉnh, thành phố ghi nhận số người tử vong do bệnh dại cao như: Gia Lai (14 ca), Nghệ An (7 ca), Bình Phước (7 ca), Điện Biên (6 ca), Bến Tre (5 ca), Đắk Lắk (4 ca), Bình Thuận (4 ca).
Theo thống kê, thời gian cao điểm ghi nhận các ca bệnh dại thường là mùa Hè, tập trung vào các tháng 8-9 trong năm. Tuy nhiên, năm nay sự gia tăng đột biến vào 2 tháng đầu năm, có thể lý giải sự gia tăng các ca bệnh dại trên người có liên quan trực tiếp đến sự gia tăng các ca bệnh dại trên động vật từ năm 2023 đến nay và đặc biệt từ đầu năm 2024 đến nay.
Theo thông tin từ Cục Thú y, năm 2023 ghi nhận 347 ca bệnh dại trên động vật tại 31 tỉnh, thành phố. Từ đầu năm 2024 đến nay ghi nhận 45 ca tại 22 tỉnh, thành phố, tăng 6 ca và tăng gấp đôi số tỉnh, thành phố có dịch so với cùng kỳ năm 2023. Bên cạnh đó, tỉ lệ tiêm vaccine phòng dại trên chó, mèo nuôi hiện mới chỉ đạt khoảng 50% trên tổng đàn, một số nơi chỉ đạt 10%.
Trong khi đó, Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại, giai đoạn 2022-2030 ban hành kèm theo Quyết định số 2151 ngày 21-12-2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định tiêm vaccine dại cho 70% tổng đàn chó, mèo nuôi trong giai đoạn 2022-2025.
Các tổ chức quốc tế như: Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO), WOH (Tổ chức Thú y Thế giới) cũng khuyến cáo cần đạt tỉ lệ bao phủ vaccine phòng dại cho động vật ít nhất 70% trên tổng đàn trong 2 năm liên tiếp thì mới có hiệu quả phòng ngừa lây nhiễm bệnh dại sang người.
- Gần đây có nhiều trường hợp bị chó cắn hoặc tiếp xúc với động động trong thời gian dài, thậm chí nhiều tháng đến nhiều năm mới phát bệnh bệnh dại. Tại sao lại có những trường hợp đặc biệt, với thời gian ủ bệnh dài như vậy thưa ông?
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức: Ở Việt Nam, chó là ổ chứa virus dại chủ yếu, chiếm 96-97%; sau đó là mèo chiếm 3-4%, động vật khác (thỏ, chuột, sóc...) chưa phát hiện được. Nguồn truyền bệnh dại là động vật có vú hoang dã và động vật sống gần người, nhiều nhất là chó, sau đó là mèo.
Ở chó và mèo thường từ 3-7 ngày trước khi có dấu hiệu lâm sàng và trong suốt thời kỳ súc vật bị bệnh. Trong khi đó l, đã lên cơn dại, kể cả động vật và người đều có tỷ lệ tử vong gần như 100%.
Thông thường thời gian ủ bệnh dại ở người từ 2-8 tuần, có thể ngắn khoảng 10 ngày hoặc dài trên 1 năm hoặc 2 năm, trung bình là khoảng từ 1-3 tháng. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng virus xâm nhập vào cơ thể, sự nặng nhẹ của vết thương, khoảng cách xa gần từ vết thương đến não bộ và sức đề kháng của cơ thể.
Vết thương nặng, gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh ngắn. Thời gian ủ bệnh ngắn nhất được tìm thấy khi vết cắn ở đầu, mặt, tay và đặc biệt là đối với trẻ em.
Các báo cáo gần đây cho thấy các ca bệnh có thời gian ủ bệnh ngắn, từ 10-15 ngày, trong đó nhiều trường hợp là trẻ em dưới 5 tuổi bị chó, mèo cắn ở vùng đầu, mặt, gây thương tích nặng ở khu vực gần thần kinh trung ương.
Gần 800 tỷ đồng cho tiêm phòng bệnh dại
- Theo thống kê, mỗi năm tại Việt Nam có khoảng 100 trường hợp bị tử vong do bệnh dại và hàng trăm ngàn người phải đi tiêm vì chó mèo cắn, cào... với số kinh phí điều trị không nhỏ. Ông phân tích rõ hơn về gánh nặng này?
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức: Đúng như vậy. Tính riêng năm 2023 có 82 ca tử vong do bệnh dại và gần 500.000 người dân phải tiêm vaccine phòng dại, với giá mỗi liều từ 1,2 triệu-1,5 triệu đồng đồng thời chúng ta phải tiêm phòng bệnh dại cho 8 triệu con chó mèo, mỗi mũi khoảng 50.000 đồng.
Như vậy, tổng kinh phí phải chi trả phòng bệnh dại rất lớn. Ước tính chi phí tiêm phòng bệnh dại do bị chó mèo cắn trong năm 2023 lên tới gần 800 tỉ đồng (650.000 người tiêm vaccine phòng dại), chưa kể những ảnh hưởng lớn tới sức khỏe người bị chó mèo cắn và phải đi tiêm phòng.
- Công tác truyền thông phòng, chống bệnh dại trên người và động vật được Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp thực hiện trong nhiều năm qua, vậy tại sao tình hình bệnh dại vẫn phức tạp?
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức: Một trong những giải pháp then chốt để ngăn ngừa bệnh dại lây sang người là tiêm vaccine phòng dại cho chó, mèo và quản lý chó mèo. Tuy nhiên, Việt Nam là một trong những nước có đàn chó, mèo nuôi tương đối lớn (khoảng 8 triệu con), các hộ gia đình thường nuôi thả tự do, đặc biệt ở các khu vực nông thôn, miền núi. Điều này khiến cho việc quản lý đàn chó, mèo cũng như tiêm vaccine cho động vật gặp nhiều khó khăn.
Thực tế, theo thông tin từ Cục Thú y, công tác quản lý đàn chó, mèo ở một số địa phương còn lỏng lẻo. Tỉ lệ tiêm vaccine phòng dại trên động vật còn thấp. Trong khi đó, việc ngăn chặn tai nạn từ chó mèo lại không dễ dàng bởi quy định phải đeo rọ mõm khi chó mèo ra đường hoặc nơi công cộng vẫn được thực hiện kiểu nơi có, nơi không.
Công tác truyền thông phòng, chống bệnh dại trên người và động vật được Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp thực hiện trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, tình hình dịch bệnh vẫn phức tạp bởi việc thay đổi tập quán nuôi và phòng bệnh cho chó, mèo không thể diễn ra trong thời gian ngắn.
Bên cạnh đó, chi phí tiêm vaccine bệnh dại trên người và động vật là do người dân phải tự chi trả. Một liệu trình vaccine phòng dại trên người khoảng 1,5 triệu đồng là một chi phí tương đối lớn đối với người nghèo. Vaccine phòng dại cho động vật rẻ hơn nhưng phải tiêm hàng năm, vì vậy với những gia đình nuôi nhiều cũng là một khoản chi phí lớn.
Thực tế cho thấy, khu vực nông thôn và dân tộc thiểu số chiếm tới 60% số ca tử vong do dại. Ngoài ra, truyền thông phòng, chống bệnh dại vẫn còn hạn chế dẫn đến tình trạng chủ quan lơ là, khiến người dân không tiêm phòng huyết thanh kháng dại, vaccine phòng dại kịp thời sau khi bị động vật nghi dại cắn. Nhiều trường hợp lại tự chữa trị bằng các biện pháp chưa được Bộ Y tế công nhận.
Một lý do khác nữa là người dân còn e ngại việc tiêm vaccine phòng dại, cho rằng vaccine phòng dại có nhiều tác dụng phụ. Thực tế, vaccine dại thế hệ mới hiện nay rất an toàn, có thể tiêm cho cả phụ nữ có thai và trẻ em ở mọi lứa tuổi.
Tiêm vaccine là biện pháp hữu hiệu nhất
- Trong công tác phòng chống bệnh dại hiện nay, theo ông cách nào để ngăn ngừa bệnh dại và giảm số ca tử vong do bệnh dại hiệu quả nhất?
Tiến sĩ Hoàng Minh Đức: Theo tôi, người dân cần chấp hành nghiêm quy định tiêm phòng, không để chó, mèo thả rông; khi đưa chó, mèo ra nơi công cộng, khu dân cư, chung cư phải rọ mõm, có dây xích, có người dắt. Các tỉnh phải tổ chức tiêm vaccine phòng bệnh dại cho chó, mèo, bảo đảm tối thiểu trên 80% tổng đàn trong năm 2024 và các năm tiếp theo.
Các tỉnh đảm bảo đủ và tăng cường khả năng tiếp cận của người dân với vaccine phòng dại, huyết thanh kháng dại. Đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ cao, bố trí mỗi huyện có ít nhất 1 điểm tiêm, ở những nơi địa bàn rộng và địa hình khó khăn xem xét bố trí thêm điểm tiêm phòng.
Bên cạnh đó, các địa phương và cơ sở y tế cần đẩy mạnh công tác truyền thông về sự nguy hiểm của bệnh dại; tư vấn và tiêm vaccine phòng dại, huyết thanh kháng dại, nhất là tại các địa phương có trường hợp tử vong do bệnh dại và có tỉ lệ tiêm phòng trên chó, mèo thấp; truyền thông, hướng dẫn trẻ em cách phòng tránh chó, mèo cắn và thông báo ngay cho cha, mẹ hoặc người thân sau khi bị chó, mèo cắn.
Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ Hoàng Minh Đức!
