Khoảng một năm sau khi tốt nghiệp ngành marketing vào năm 2021, Zhang Xin đứng trước hai lựa chọn khó khăn: tiếp tục công việc là người tổ chức sự kiện với nhiều áp lực hoặc chuẩn bị cho sự cạnh tranh khốc liệt của các kỳ thi sau đại học ở Trung Quốc.
Mệt mỏi với các cuộc đua tranh và tuyệt vọng khi tìm kiếm một khởi đầu mới, Zhang, người làm nhân viên pha chế để kiếm thêm thu nhập, đã chọn phương án thứ ba. Cô nghỉ việc và đặt mục tiêu đến Thái Lan. Tại đây, cô đăng ký lấy bằng sau đại học về quản lý kinh doanh.
“Tôi đưa ra quyết định vào đầu năm 2022, sau nhiều tháng ngồi ở nhà vì COVID-19. Đó là cơ hội duy nhất của tôi,” Zhang, 26 tuổi, nói với Sixth Tone từ Bangkok. “Hơn nữa, tôi luôn bị mê hoặc bởi Thái Lan và tôi thực sự muốn biết cuộc sống ở đó như thế nào.”
Những lựa chọn của Zhang phản ánh một xu hướng rộng lớn hơn đang lan rộng khắp Trung Quốc, nơi ngày càng có nhiều sinh viên hướng tầm nhìn sang Đông Nam Á, đặc biệt là Malaysia, Thái Lan và Singapore.
Ví dụ, ở Thái Lan, sinh viên Trung Quốc chiếm phần lớn trong số sinh viên quốc tế vào năm 2022, với 21.419 sinh viên đăng ký, tăng 130% so với 9.329 vào năm 2012. Các lĩnh vực nghiên cứu phổ biến bao gồm quản trị kinh doanh, luật, nghệ thuật, khoa học nhân văn và giáo dục.
Tương tự, Trung Quốc nổi lên là quốc gia có nhiều sinh viên đến Malaysia và Singapore nhất.
Chỉ trong quý 2/2023, Malaysia chứng kiến làn sóng sinh viên từ Trung Quốc tràn vào, với 4.700 đơn đăng ký mới, đánh dấu mức tăng 18% so với năm trước.
Và tính đến tháng 6/2023, Singapore là nơi có khoảng 73.200 sinh viên quốc tế, trong đó sinh viên Trung Quốc chiếm khoảng một nửa.
Trên thực tế, các quốc gia như Mỹ, Anh và Canada vẫn là những lựa chọn phổ biến nhất đối với sinh viên Trung Quốc có nguyện vọng đi du học. Tuy nhiên, các hạn chế về thị thực ngày càng gia tăng, căng thẳng địa chính trị leo thang và chi phí giáo dục và sinh hoạt cao hơn đang khiến nhiều người phải xem xét lại.
Các sinh viên và chuyên gia giáo dục cũng nói rằng sự gia tăng tâm lý bài châu Á đã khiến nhiều người Trung Quốc tìm kiếm các lựa chọn thay thế ở Đông Nam Á do khả năng chi trả, chính sách thị thực thoải mái và sự quen thuộc về văn hóa.
Chi phí và hiệu quả
Khi Zhang bắt đầu đăng ký các khóa học sau đại học ở Thái Lan vào tháng 2/2022, tất cả những gì cô cần là bằng đại học, bảng điểm và kỹ năng tiếng Anh cơ bản.
“Tiếng Anh của tôi không tốt lắm. Tuy nhiên, họ chỉ yêu cầu các kỹ năng giao tiếp cơ bản cùng với bài kiểm tra nói đơn giản. Chỉ vậy thôi,” Zhang nói.
Với trình độ tiếng Anh hạn chế, Zhang không ưu tiên thứ hạng của trường trong quá trình nộp đơn. Thay vào đó, cô chọn ba trường đại học dựa trên sở thích cá nhân. Bốn tháng sau, cô nhận được lời mời từ Đại học Rattana Bundit, một trường đại học tư thục ở Bangkok.
Trong khi đó, việc theo đuổi chương trình giáo dục sau đại học ở Trung Quốc lại là một con đường gian khổ hơn nhiều. Số người đăng ký tham gia kỳ thi tuyển sinh cho các chương trình sau đại học ở Trung Quốc đã tăng từ 1,51 triệu năm 2011 lên 4,74 triệu vào năm 2023.
Và theo dữ liệu chính thức, trong giai đoạn 2014-2023, ước tính chỉ có khoảng 3 trong số 10 người vượt qua được kỳ thi.
Zhang nói: “Tôi cảm thấy việc theo đuổi nghiên cứu sau đại học ở Trung Quốc tương đối khó khăn. Ở Thái Lan, thời gian theo học chương trình thạc sỹ cũng ngắn hơn.”
Ngoài quy trình nộp đơn tương đối dễ dàng, mức học phí dễ chịu ở các quốc gia như Thái Lan càng làm tăng thêm sức hấp dẫn với sinh viên Trung Quốc.
Theo Zhang, chương trình sau đại học kéo dài hai năm của cô sẽ tiêu tốn khoảng 150.000 nhân dân tệ (21.014 USD), gần tương đương với học phí cho một năm học ở Mỹ.
Theo báo cáo về thị trường du học Trung Quốc năm 2023 của EIC Education, học phí hàng năm cho các chương trình sau đại học ở Mỹ thường dao động từ 200.000 (gần 28.000 USD) đến 350.000 nhân dân tệ (hơn 48.800 USD), trong khi ở Anh, có giá từ 100.000 (gần 14.000 USD) đến 300.000 nhân dân tệ (41.881 USD) mỗi năm.
“Mục đích của tôi chỉ là lấy bằng, đi khám phá đất nước tôi thích và phát triển kỹ năng tiếng Anh một chút. Ở Thái Lan, việc học ngoại ngữ tiết kiệm chi phí hơn,” Zhang nói.
Cô nói thêm rằng cô là một trong những sinh viên nhỏ tuổi nhất trong lớp và hầu hết bạn cùng lớp của cô đều là những người trung niên đang theo đuổi bằng thạc sỹ để đáp ứng yêu cầu công việc.
Năm 2022, Chang Le, một sinh viên Trung Quốc khác, đã lựa chọn đến Malaysia sau khi hoàn thành kỳ thi tuyển sinh đại học ở Trung Quốc.
“Tôi chỉ muốn ra ngoài và trải nghiệm thế giới khi còn trẻ,” Chang, sinh viên tâm lý học năm thứ nhất tại Đại học Quốc gia Malaysia.
Chỉ riêng năm 2022, hơn 38.000 sinh viên Trung Quốc đã đăng ký học đại học ở Malaysia, gần gấp đôi so với con số 20.000 vào tháng 6/2021, trong đó nhiều người lựa chọn theo học các chương trình về khoa học xã hội, kinh doanh và luật.
Đối với những sinh viên như Chang, lớn lên trong một gia đình bình thường, Malaysia cũng là một lựa chọn hợp lý. Cô cho biết chương trình đại học ba năm của cô chỉ tiêu tốn của gia đình hơn 100.000 nhân dân tệ (khoảng 14.000 USD).
“Những gia đình bình thường như chúng tôi không đủ khả năng chi trả cho nền giáo dục phương Tây. Thành thật mà nói, nếu tôi học ở Anh hoặc Mỹ trong ba năm thì sẽ rất khó khăn và tôi cũng không muốn làm điều đó,” Chang nói.
Bằng cấp không được đánh giá cao
Theo Joshua Mok Ka-ho, Phó hiệu trưởng Đại học Lĩnh Nam ở Hong Kong, việc giám sát chặt chẽ thị thực sinh viên ở các nước phương Tây là mối lo ngại ngày càng tăng đối với sinh viên Trung Quốc và phụ huynh của họ.
“Điều này không tốt cho sinh viên Trung Quốc hoặc châu Á khi có nguyện vọng đi du học. Bởi vì việc chính trị hóa giáo dục đại học trên phạm vi quốc tế sẽ tạo ra những lo lắng không cần thiết,” ông Ka-ho, người đã nghiên cứu các lựa chọn giáo dục ở nước ngoài của sinh viên Trung Quốc trong đại dịch COVID-19, cho biết.
Mặc dù nhu cầu du học ở nước ngoài đang dần phục hồi sau khi các hạn chế đi lại được nới lỏng kể từ tháng 12/2022, nhưng số lượng sinh viên Trung Quốc ở Mỹ lại giảm nhẹ.
Theo dữ liệu của Open Doors, con số này đã giảm 0,2%, từ 290.086 trong năm học 2021-2022 xuống còn 289.526 vào năm 2022-2023.
Ông Ka-ho nhấn mạnh rằng du học nước ngoài được các gia đình Trung Quốc coi là một khoản đầu tư và các tin tức quốc tế về việc các nước phương Tây có lập trường cứng rắn hơn đối với sinh viên Trung Quốc được coi là những rủi ro tiềm ẩn trong việc lựa chọn điểm đến học tập.
“Sinh viên Trung Quốc rất thông minh khi có sự lựa chọn. Họ có thể đang tính toán tất cả các lựa chọn và quản lý rủi ro,” ông Ka-ho nói.
Ông cũng lưu ý rằng mối quan hệ ngày càng mật thiết của Trung Quốc với các nước ASEAN thông qua các dự án như Sáng kiến Vành đai và Con đường khiến các quốc gia này trở thành lựa chọn “an toàn hơn.”
Chu Zhaohui, nhà nghiên cứu tại Học viện Khoa học Giáo dục Quốc gia Trung Quốc, đồng ý rằng giáo dục đại học ngày càng phổ biến ở các nước Đông Nam Á chủ yếu là do mức học phí thấp hơn.
Ông Chu cho biết: “Những thay đổi trong môi trường quốc tế sẽ tác động đến cách mọi người lựa chọn điểm đến khi muốn đi du học, nhưng tác động chủ yếu sẽ thấy ở tầng lớp thượng lưu (những người có đủ khả năng chi trả cho giáo dục đại học ở các nước phương Tây), chứ không phải tầng lớp thấp.”
Ông nói thêm rằng mặc dù số lượng sinh viên Trung Quốc ở Mỹ giảm nhẹ vào năm 2023 nhưng quốc gia này có thể vẫn là lựa chọn hàng đầu của nhiều người nhờ nền giáo dục chất lượng cao.
Zero Lin, sinh viên sau đại học năm thứ hai tại Đại học Quốc gia Singapore, đã chuyển tiếp việc học của mình từ Mỹ sang Singapore vào năm 2022.
Mong muốn nghiên cứu chuyên sâu về quan hệ quốc tế ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương và những lo ngại về sự gia tăng tâm lý bài người châu Á trong đại dịch đã thúc đẩy anh đưa ra lựa chọn trên.
Anh giải thích: “Bầu không khí (ở Mỹ), đặc biệt là trong thời kỳ đại dịch, đã gây khó khăn cho tôi và khoảng cách từ nhà trở thành một mối lo ngại."
Ở Singapore, Lin không chỉ thấy học phí phải chăng hơn mà còn có môi trường xã hội thân thiện hơn. Anh nói: "Dân số đa số là người Hoa ở Singapore và sự chấp nhận văn hóa tạo nên cảm giác thân thuộc."
Mặc dù ngày càng người quan tâm đến giáo dục đại học ở các nước gần Trung Quốc hơn, nhưng bằng cấp của một số nước Đông Nam Á thường bị đánh giá thấp do yêu cầu đầu vào thấp hơn.
Bất chấp điều đó, nhiều sinh viên cho biết họ coi trọng trải nghiệm học tập ở nước ngoài hơn là danh tiếng của trường. Chang nói: “Cho dù bạn đến quốc gia nào, đó vẫn là cơ hội để trải nghiệm thế giới bên ngoài.”
Chỉ còn ba tháng nữa là chương trình học của cô kết thúc, Zhang đang bận rộn chuẩn bị cho việc bảo vệ luận án của mình. Mặc dù kế hoạch tương lai của cô vẫn chưa chắc chắn nhưng cô nói rằng cô vẫn rất lạc quan.
Cô nói: “Mặc dù Thái Lan không được coi là một quốc gia có lợi thế cạnh tranh đáng kể nhưng vẫn có những cơ hội ở đây.”
“Bản thân việc học tập ở Đông Nam Á đã là một trải nghiệm quý giá, ngay cả khi nó không mang lại một công việc lương cao,” Zhang nói thêm./.
