Số liệu do Cơ quan thống kê Hong Kong (Trung Quốc) công bố cho thấy dân số tạm tính của Hong Kong vào thời điểm cuối năm 2020 là 7,474 triệu người, giảm 0,6% so với năm 2019, qua đó ghi nhận lần sụt giảm đầu tiên kể từ năm 2002.
Trong năm 2020, số lượng khai sinh ở Hong Kong thấp bất thường, chỉ có 41.958 trẻ sơ sinh, giảm khoảng 20% so với mức trên 50.000 trẻ mỗi năm được ghi nhận trước đó.
Trên thực tế, việc dân số Hong Kong có tăng hay không nhiều năm qua đã không còn dựa vào sự gia tăng dân số tự nhiên, mà do số dân nhập cư đến Hong Kong quyết định.
Điều đó có nghĩa là số lượng dân nhập cư vào Hong Kong nhiều hay ít và chất lượng của nhóm người này mới là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của Khu hành chính đặc biệt.
Năm 2020, Cơ quan thống kê Hong Kong đã tiến hành một số cuộc khảo sát liên quan đến tình hình nhập cư mới, các tổ chức phi chính phủ và học thuật cũng đã thực hiện các nghiên cứu liên quan, nhưng chủ yếu tập trung vào nhu cầu của người nhập cư mới đối với các dịch vụ xã hội, cũng như những khó khăn họ gặp phải khi hội nhập xã hội, ít có những phân tích dưới góc độ người nhập cư mới ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển tổng thể của xã hội Hong Kong.
Chất lượng vượt trội của người nhập cư…
Đối tượng chủ yếu của các khảo sát và nghiên cứu trong năm 2020 là dân nhập cư mới đến Hong Kong với giấy phép cư trú một chiều, nhưng ngoài nhóm đối tượng này, trên thực tế mỗi năm Cục di trú Hong Kong còn cấp hàng chục ngàn thị thực, cho phép người nộp đơn xin cư trú tại Hong Kong thông qua các kênh khác, trong đó nhiều nhất là những người nhập cư theo “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục.”
[Tỷ lệ thất nghiệp ở Hong Kong tăng cao nhất trong 17 năm qua]
Năm 2019, có 16.446 người thuộc nhóm đối tượng này. Năm 2020, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên số lượng đã giảm 44,7%, xuống còn 9.093 người, nhưng không đáng kể so với mức giảm 74% của nhóm đối tượng đến Hong Kong cư trú một chiều.
Có thể thấy rằng “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục” không những là một bộ phận quan trọng của tăng trưởng dân số Hong Kong về mặt số lượng, mà còn đóng vai trò cải thiện tổng thể chất lượng dân số Hong Kong.
Sau khi triển khai “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục,” mỗi năm có khoảng hơn 10.000 người được chấp thuận đến Hong Kong cư trú. Ngoài ra, còn có một chương trình khác ít được quan tâm, đó là thị thực định cư được Cục di trú cấp theo “Chính sách việc làm thông thường.”
Năm 2019, tổng cộng có 41.289 người được chấp thuận đến Hong Kong cư trú thông qua “Chính sách việc làm thông thường,” ngoài ra còn có 24.980 “người phụ thuộc” kèm theo.
Do ảnh hưởng của dịch bệnh, năm 2020, số người đến Hong Kong cư trú theo “Chính sách việc làm thông thường” giảm xuống 14.617 người, nhưng vẫn có 17.383 “người phụ thuộc.”
Trong số những người được chấp thuận đến Hong Kong cư trú theo “Chính sách việc làm thông thường,” phần nhiều là cư dân Đại lục, bởi vì chỉ cần những ai có quyền cư trú ở nước ngoài, hoặc trước khi nộp đơn xin phép đã ở nước ngoài ít nhất một năm thì đều có thể nộp đơn.
Nói cách khác, nếu cư dân Đại lục muốn đến Hong Kong làm việc, đồng thời có hợp đồng tuyển dụng của công ty Hong Kong, cho dù không phù hợp với “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục,” thì họ cũng có thể đến nước ngoài lưu trú một năm, sau đó dựa vào “Chính sách việc làm thông thường” để xin đến Hong Kong định cư, và cuối cùng trở thành thường trú nhân của Hong Kong.
Ngoài ra, những người đến Hong Kong cư trú theo “Chính sách việc làm thông thường,” thì người nhà của họ cũng có thể cùng xin đến Hong Kong sinh sống.
… đặt áp lực cạnh tranh lên vai các sinh viên tốt nghiệp Hong Kong?
Lấy năm 2019 làm ví dụ, nếu phân loại cụ thể ngành nghề của những người được chấp thuận đến Hong Kong cư trú theo “Chính sách việc làm thông thường,” thì những ngành nghề sau đây đã ghi nhận lượng người nhập cư ở mức khoảng 5.000 người: nghiên cứu học thuật và giáo dục, nghệ thuật và văn hóa, kinh doanh và thương mại, tài chính, giải trí và thể thao.
Ngoài giải trí và thể thao, các ngành nghề khác đều là những ngành nghề mà sinh viên tốt nghiệp của Hong Kong phải cạnh tranh kịch liệt, đặc biệt là trên các lĩnh vực như giáo dục, kinh doanh, thương mại và tài chính…
Sinh viên tốt nghiệp của các trường đại học Hong Kong phải đối diện với những đối thủ được chấp thuận đến Hong Kong định cư theo “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục” và “Chính sách việc làm thông thường.”
Từ đó có thể thấy họ cũng không có lợi thế nhất định về trình độ, kỹ năng, kinh nghiệm công việc, tầm nhìn quốc tế, khả năng ngôn ngữ…
Đâu là động lực tăng trưởng dân số thật sự?
Một vấn đề khác cũng phải đề cập là những người được chấp thuận cư trú thông qua hoạt động đầu tư tư bản.
Đến cuối năm 2020, tổng cộng có 35.449 người thông qua con đường này để đến Hong Kong cư trú, trong đó có 2.202 người nước ngoài, trong khi công dân Trung Quốc có quyền lưu trú ở nước ngoài chiếm đa số với 32.436 người.
Liệu những nhà đầu tư này cuối cùng có định cư ở Hong Kong hay sẽ rời khỏi Hong Kong sau khi có được tư cách thường trú nhân? Hiện nay, vẫn chưa có số liệu liên quan để có thể phân tích.
Tuy nhiên, trên cơ sở tổng hợp những số liệu nói trên, có thể rút ra một số điểm đáng chú ý về sự phát triển của dân số Hong Kong trong tương lai như sau:
Thứ nhất, cơ cấu dân số của Hong Kong đang có sự thay đổi lớn, người nhập cư mới đến Hong Kong cư trú sẽ trở thành động lực tăng dân số. Do đó, dựa vào xu thế tăng trưởng dân số hiện nay, ngay cả khi số lượng trẻ sơ sinh của Hong Kong không giảm trong vài năm tới, thì tăng trưởng dân số mỗi năm cũng có thể duy trì ở mức khoảng 50.000 người, tương đương với số lượng cư dân Trung Quốc Đại lục được phép cư trú một chiều ở Hong Kong.
Nếu tính thêm những người nhập cư cuối cùng trở thành thường trú nhân Hong Kong thông qua “Chương trình thu hút nhân tài Đại lục” và “Chính sách việc là thông thường,” thì số cư dân Hong Kong nhưng không sinh ra ở Hong Kong tăng mới mỗi năm sẽ vượt xa số cư dân Hong Kong sinh ra ở Hong Kong. Nói cách khác, trong cơ cấu dân số Hong Kong sẽ có ngày càng nhiều cư dân không phải người bản địa.
Theo kết quả điều tra dân số Hong Kong năm 2016, trong cơ cấu cư dân Hong Kong có khoảng 40% người không sinh ra ở Hong Kong, trong khi ở các nơi khác, số lượng cư dân không phải là người bản địa chỉ chiếm thiểu số. Tuy nhiên, đây cũng là điều dễ hiểu bởi Hong Kong là xã hội nhập cư và cư dân Đại lục đến Hong Kong cư trú không phải là chuyện lạ.
Thứ hai, người nhập cư mới sẽ có ảnh hưởng gì đến sự phát triển của Hong Kong? Đây là vấn đề phải cân nhắc quan trọng khi xây dựng chính sách dân số.
Giáo sư Diệp Triệu Huy của Đại học Hong Kong từng nhấn mạnh: “Chính phủ không có chính sách dân số, không chủ động xem xét sự phát triển của dân số, hoàn toàn phó mặc cho vận mệnh.”
Dưới thời kỳ Hong Kong thuộc Anh, chính quyền ráo riết ngăn chặn số lượng lớn cư dân Trung Quốc Đại lục nhập cảnh phi pháp vào Hong Kong, không để họ trở thành gánh nặng cho Hong Kong.
Đến nay, chính quyền đã thành lập tổ công tác nội bộ để theo dõi sự phát triển của dân số, nhưng trong báo cáo công bố sau đó thì vấn đề quan tâm không phải là làm thế nào để hỗ trợ người nhập cư mới, mà là lên kế hoạch làm thế nào để thu hút nhân tài và chuyên gia Đại lục, cũng như thiết kế chương trình nhập cư đầu tư, trọng điểm nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế của Hong Kong.
Những năm gần đây, chất lượng người nhập cư vào Hong Kong được cải thiện, nhưng ngay cả khi điều kiện kinh tế của họ khá hơn thì vẫn có khoảng cách với cư dân bản địa về văn hóa, thói quen sinh hoạt và quan điểm giá trị.
Một khi người nhập cư mới trở thành bộ phận chủ yếu của tăng trưởng dân số Hong Kong, liệu giữa người dân nhập cư mới và cư dân bản địa có xuất hiện sự phân hóa và đối lập hay không?
Đặc biệt, khi Hong Kong có nhiều vấn đề chính trị và xã hội chia rẽ, nếu chính quyền không xử lý thỏa đáng, liệu sự khác biệt về quan điểm giá trị, văn hóa và xuất thân giữa người nhập cư mới và cư dân bản địa có gây ra biên động xã hội lớn hơn hay không?
Ngoài ra, khi người nhập cư mới tăng nhiều lên thì ai mới là người Hong Kong thực sự? Vấn đề thừa nhận tư cách người Hong Kong sẽ thay đổi như thế nào sẽ là một câu chuyện dài./.