Theo Reuters/AFP, Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 21/3 nói rằng đã đến lúc thừa nhận chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan mà Israel thâu tóm từ Syria hồi năm 1967.
Hãng tin Reuters cho rằng tuyên bố này đánh dấu một sự thay đổi lớn trong chính sách của Mỹ và tạo ra “cú hích” cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu giữa chiến dịch vận động tái tranh cử hiện nay. Trong khi đó, AFP coi tuyên bố này là một món quà “hậu hĩnh” mà ông Trump muốn trao cho Thủ tướng Netanyahu trước thềm bầu cử ở Israel vào tháng 4 tới.
“Sau 52 năm, đã đến lúc Mỹ thừa nhận đầy đủ chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan, vốn đóng vai trò quan trọng an ninh và chiến lược trọng yếu đối với Nhà nước Israel và sự ổn định khu vực,” ông Trump viết trên Twitter.
Đáp lại, ông Netanyahu đã cảm ơn Tổng thống Trump vì cử chỉ này. Thượng nghị sỹ Cộng hòa Lindsey Graham nhanh chóng tán thành tuyên bố của ông Trump. Ông này là người đang thúc đẩy Quốc hội Mỹ thừa nhận quyền kiểm soát của Israel đối với Cao nguyên Golan.
AFP dẫn lời ông Graham nói rằng động thái của Tổng thống Trump là “khôn ngoan chiến lược và hoàn toàn tuyệt vời.” Tuy nhiên, AFP dẫn lời cựu Giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) Leon Panetta lại chỉ trích ông Trump, coi chính sách này đi ngược lại các đối tác quốc tế của Mỹ.
Israel chiếm Cao nguyên Golan trong thời gian xảy ra chiến tranh Trung Đông 1967 và sáp nhập vào lãnh thổ của mình năm 1981 trong một động thái không được cộng đồng quốc tế công nhận. Thủ tướng Netanyahu đã gây sức ép để Mỹ thừa nhận tuyên bố chủ quyền của Israel đối với khu vực tranh chấp này và đã đề cập khả năng này tại cuộc gặp đầu tiên của ông với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng hồi tháng 2/2017.
Phản ứng quốc tế
Và nếu như quyết định trước đây của Tổng thống Trump chuyển đại sứ quán Mỹ từ Tel Aviv đến Jerusalem đã làm chọc giận Palestine thì động thái mới nhất này của ông cũng vấp phải chỉ trích.
“Cho dù Mỹ hay Israel, ông Trump hay ông Netanyahu, cũng sẽ không làm thay đổi sự thật mang tính lịch sử rằng cao nguyên Golan thuộc Syria và sẽ vẫn là đất của Syria,” Ayman Abu Jabal, một thành viên của cộng đồng Druze ở Cao nguyên Golan do Israel chiếm đóng trả lời Reuters qua điện thoại.
Tổng Thư ký Liên đoàn Arab Ahmed Aboul Gheit cho rằng tuyên bố của ông Trump “hoàn toàn vượt quá luật pháp quốc tế” đồng thời khẳng định quyền sở hữu của Syria với cao nguyên này.
Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Mevlut Cavusoglu bình luận trên Twitter rằng Ankara “ủng hộ sự toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ của Syria,” và rằng những nỗ lực của Washington nhằm hợp pháp hóa những hành động bất hợp pháp của Israel sẽ chỉ dẫn đến bạo lực ở khu vực.” Từ Liên hợp quốc, người phát ngôn của Tổng thư ký Antonio Guterres từ chối bình luận.
Bom ngoại giao
Động thái này của ông Trump dường như là sự thể hiện công khai nhất từ trước đến nay nhằm hậu thuẫn Netanyahu, người hiện gặp khó trong cuộc đua cạnh tranh sít sao trong cuộc bầu cử vào ngày 9/4 này đồng thời cũng phải đối đầu với các cáo buộc tham nhũng. Tuy nhiên, trả lời mạng tin Fox Business, Tổng thống Trump phủ nhận ý định công khai hậu thuẫn ông Netanyahu trong cuộc bầu cử tới.
Xe quân sự Israel tham gia huấn luyện trên vùng đất chiếm đóng của Cao nguyên Golan ngày 7/5/2018. (Nguồn: AFP/TTXVN) Tuyên bố của ông Trump được đưa ra đúng vào thời điểm Ngoại trưởng Mike Pompeo công du Jerusalem, nơi ông trở thành quan chức cấp cao Mỹ đầu tiên đến thăm Bức tường phía Tây (hay còn gọi là Bức tường Than khóc) cùng với Thủ tướng Israel.
Thêm một “cú hích” khác dành cho ông Netanyahu khi có đồn đoán cho rằng việc ông Pompeo đến thăm bức tường này cùng Thủ tướng Netanyahu là sự thông qua ngầm của Mỹ đối với việc thừa nhận Israel có chủ quyền đối với địa danh này, một trong những địa điểm linh thiêng nhất của người Do Thái và nằm chủ yếu ở Đông Jerusalem của Palestine.
Trong khi đó, AFP bình luận việc thừa nhận Cao nguyên Golan thuộc quyền kiểm soát của Israel là một “quả bom ngoại giao” gần đây nhất mà Washington thả xuống nhằm tìm cách vẽ lại bản đồ Trung Đông. Trước đây, hồi năm 2017, ông Trump cũng đã đi ngược lại thực tiễn ngoại giao tồn tại hàng chục năm qua khi thừa nhận thành phố Jerusalem bị chiếm đóng là thủ đô của Israel, chứ không phải Tel Aviv.
Giải thích thêm về quả bom ngoại giao này, một bản tin khác của AFP cho rằng Chính quyền Mỹ đang cố gắng làm mọi thứ có thể để chứng minh rằng ông Netanyahu là người tuyệt đối cần thiết (trong chính sách về Trung Đông của Mỹ). Quan chức cấp cao của Palestine Saeb Erakat coi chuyến thăm Bức tường Than khóc của ông Trump và ông Pence là “sự thay đổi hoàn toàn chính sách Mỹ.”
Bất cần đạo lý?
Mỹ đã báo trước về quyết định nói trên từ tuần trước khi Bộ Ngoại giao ra báo cáo nhân quyền thường niên, trong đó thay đổi cụm từ miêu tả Cao nguyên Golan từ “do Israel chiếm đóng” thành “do Israel kiểm soát.”
Một quan chức chính quyền cấp cao tiết lộ rằng ông Trump đã thảo luận về quyết định Golan trong vài ngày qua với Ngoại trưởng Mike Pompeo, cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng John Bolton, cố vấn cấp cao đồng thời là con rể ông Trump, Jared Kushner, đặc phái viên về Trung Đông Jason Greenblatt và Đại sứ Mỹ ở Israel David Friedman. Mọi người đều ủng hộ ý tưởng của ông Trump, quan chức giấu tên này chia sẻ. Tuy nhiên, không rõ khi nào Nhà Trắng sẽ công bố tài liệu chính thức xác nhận về quyết định mà Tổng thống Trump tuyên bố trên Twitter nói trên về Cao nguyên Golan.
Richard Haass, cựu quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ đồng thời là Chủ tịch Hội đồng Quan hệ Quốc tế, bình luận trên Twitter rằng ông kịch liệt phản đối quyết định Golan của ông Trump. Ông Haass cho rằng quyết định của Tổng thống Trump vi phạm Nghị quyết 242 của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, trong đó, loại bỏ việc chiếm đóng lãnh thổ thông qua chiến tranh. Được thông qua sau cuộc chiến 1967, nghị quyết này kêu gọi Israel rút toàn bộ binh sỹ ra khỏi các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và đảm bảo quyền của các nước trong khu vực được sống hòa bình trong phạm vi biên giới lãnh thổ được thừa nhận.
“Rõ ràng, động thái bất cần đạo lý này của ông Trump không liên quan lợi ích lâu dài của Mỹ hay Israel mà là trao một món quà chính trị cho Thủ tướng Netanyahu với hy vọng tăng cường cơ hội tái đắc cử,” Chủ tịch tổ chức ủng hộ tự do J Street, ông Jeremy Ben-Ami bình luận.
Hòa bình Trung Đông - triển vọng mờ mịt
Theo Reuters, tuyên bố Golan của Tổng thống Trump có thể gây phức tạp cho các kế hoạch hòa bình Trung Đông bị trì hoãn lâu nay của Mỹ sau khi bầu cử ở Israel kết thúc.
Cựu Giám đốc CIA Panetta cho rằng việc thừa nhận Golan “loại bỏ một trong những con bài mà mọi người đều cho rằng sẽ là một phần của thỏa thuận hòa bình Trung Đông.” Khi ấy, nó sẽ gây ra rắc rối thực sự với các đồng minh Arab của Mỹ ở Trung Đông, ông nói.
Dan Shapiro, cựu đại sứ Mỹ tại Israel cho rằng các hành động như đến thăm Bức tường Than khóc, thừa nhận Jerusalem là thủ đô của Israel cũng như tuyên bố Golan nói trên không giúp ích gì cho mọi triển vọng mờ mịt hiện nay về kế hoạch hòa bình Trung Đông của Mỹ./.
