Từ lời tuyên bố đầu hàng đến giây phút “Nối vòng tay lớn”

"Người trong cuộc" Nguyễn Hữu Thái đã ghi lại những điều mắt thấy tai nghe về những hành động của Đại tướng Dương Văn Minh - Tổng thống cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa trong ngày 30/4/1975.

Tổng thống Dương Văn Minh và nội các chính quyền Sài Gòn đầu hàng quân giải phóng ngày 30/4/1975. (Ảnh tư liệu: TTXVN)

Lời tòa soạn: Ngày 30/4/1975, ông Nguyễn Hữu Thái (nguyên Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn) là người chứng kiến những sự kiện diễn ra ở Sài Gòn trong thời khắc lịch sử. Ông là người đã cùng Đại đội trưởng Bùi Quang Thận cắm lá cờ chiến thắng của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam trên nóc Dinh Độc Lập, người giới thiệu lời tuyên bố đầu hàng của Tổng thống Dương Văn Minh trên Đài phát thanh Sài Gòn trưa 30/4/1975.

Là một người trong cuộc, ông đã ghi lại những điều mắt thấy tai nghe về những hành động của Đại tướng Dương Văn Minh - Tổng thống cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa trong ngày đất nước thống nhất trong cuốn sách “30.04.75.Sài Gòn - Sự kiện và đối thoại.”

Báo điện tử VietnamPlus trân trọng giới thiệu trích đoạn của cuốn sách - những trang viết của tác giả Nguyễn Hữu Thái về những sự kiện diễn ra tại Dinh Độc Lập và Đài phát thanh Sài Gòn (trưa 30/4/1975) mà ông đã trực tiếp chứng kiến. (Nguồn nội dung: Alpha Books cung cấp).

Chúng tôi ở đây chờ gặp Chính phủ Cách mạng…

Sáng tinh mơ ngày 30/4, từ cơ sở chuẩn bị nổi dậy của sinh viên ở Đại học Vạn Hạnh (gần chợ Trương Minh Giảng), tôi bàn với Nguyễn Trực - người thân cận với Thượng tọa Trí Quang rồi chạy vội lên chùa Ấn Quang (đường Sư Vạn Hạnh) gặp vị sư lãnh đạo Phật giáo có ảnh hưởng lớn trên nhóm Dương Văn Minh này.

Lâu nay, tôi vẫn giữ mối quan hệ tốt đẹp với ông, tuy ông biết rõ tôi đến từ phía nào. Tôi báo ngay: “Tình hình cấp bách quá rồi, xin Thầy làm sao tác động gấp nhóm ông Minh chủ động tìm cách chấm dứt ngay cuộc chiến để tránh đổ máu và tàn phá Sài Gòn. Các đường dây liên lạc với phía bên kia nay đã đứt hết rồi, không còn thời giờ đưa giải pháp này nọ nữa đâu…”

Thượng tọa Trí Quang hiểu ngay và choàng áo sang phòng bên gọi điện thoại. Tôi nghe vị Thượng tọa nói chuyện qua lại một hồi, rồi quay về cho biết:

- Thái cứ yên tâm, Thầy không gặp được ông Minh (Tổng thống mới nhậm chức) nhưng đã nói chuyện với ông Mẫu (Vũ Văn Mẫu, Thủ tướng nội các mới). Có lẽ, họ cũng nhanh chóng hành động theo hướng đó…

Tôi quay về Đại học Vạn Hạnh và khoảng hơn 9 giờ (giờ Sài Gòn thời đó, trễ hơn nay một giờ) thì nghe Tướng Dương Văn Minh tuyên bố trên Đài Phát thanh Sài Gòn:

“Đường lối chủ trương của chúng tôi là hòa giải và hòa hợp dân tộc để cứu sanh mạng đồng bào. Tôi tin tưởng sâu xa vào sự hòa giải của người Việt Nam để khỏi thiệt hại xương máu của người Việt Nam. Vì lẽ đó, tôi yêu cầu tất cả anh em chiến sỹ Việt Nam Cộng hòa hãy bình tĩnh, không nổ súng và ở đâu ở đó. Chúng tôi cũng yêu cầu anh em chiến sỹ Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ngưng nổ súng.

Chúng tôi ở đây chờ gặp Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam để cùng nhau thảo luận lễ bàn giao chính quyền trong một trật tự, tránh đổ máu vô ích của đồng bào.” (Theo băng ghi âm Chuẩn tướng Nguyễn Hữu Hạnh nay còn cất giữ).

Sinh viên chúng tôi bèn chia làm hai mũi lên đường hướng về các đài phát thanh và truyền hình nhằm chiếm đài, phát đi tiếng nói cách mạng. Một nhóm anh em sinh viên có trang bị vũ khí nhẹ lên xe ca đến Đại học Nông-Lâm-Súc, áp sát chuẩn bị xâm nhập vào các đài.

[Ước vọng hòa bình, thống nhất đất nước ở cả hai chiến tuyến]

Tôi cùng nhà báo Nguyễn Vạn Hồng và giáo sư Huỳnh Văn Tòng (tiến sỹ sử học tiến bộ ở Pháp về, giảng dạy báo chí ở các đại học) vào Dinh Độc Lập nhằm thuyết phục những người quen biết trong chính quyền tướng Minh bàn giao chính quyền Việt Nam Cộng hòa cho phía Mặt trận Dân tộc Giải phóng một cách êm thắm nhất.

Khoảng 10 giờ, chúng tôi lên chiếc xe Renault 8 màu xanh của Hồng. Nhà báo có giấy phép đặc biệt vào ra Phủ Tổng thống nên chắc không có gì trở ngại. Nhưng khi xe chạy vào cửa hông đường Nguyễn Du, thấy vắng tanh nên tiến thẳng luôn vào thềm Dinh.

Tôi vội vàng đi tìm Lý Quý Chung, lúc đó là Tổng trưởng Thông tin duy nhất được chỉ định chính thức trong nội các mới. Chung đồng ý ra đài phát thanh ngay với chúng tôi trên một công xa, nhưng không một tài xế nào chịu lái đi vì sợ bị bắn.

Chúng tôi đang loay hoay thì bỗng mọi người cùng hướng về đại lộ Thống Nhất (Lê Duẩn ngày nay). Một cảnh tượng hùng tráng diễn ra: một đoàn xe tăng rầm rộ tiến về hướng Dinh.

Bỗng chốc, cổng Dinh bị húc đổ, đoàn tăng cày lên thảm đỏ, tiến thẳng đến thềm Dinh. Tôi và anh Huỳnh Văn Tòng giúp người bộ đội xe tăng cầm cờ giải phóng treo lên nóc Dinh.

Bốn chiến sỹ Binh đoàn Hương Giang mang cờ tiến thẳng vào dinh Độc Lập trưa 30/4/1975 (Người cầm cờ là chiến sỹ Bùi Quang Thận). (Ảnh: Hứa Kiểm/TTXVN)

Phải ra ngay đài phát thanh, tôi tháp tùng xe của Chính ủy Bùi Văn Tùng cùng các nhà báo Tây Đức Von Boric Gallasch và Hà Huy Đĩnh đưa Tổng thống Dương Văn Minh, Thủ tướng Vũ Văn Mẫu và Tổng trưởng Thông tin Lý Quý Chung ra đài phát thanh.

Lời kêu gọi của ông Dương Văn Minh về vấn đề đầu hàng

Anh em sinh viên đã cùng bộ đội chiếm giữ đài rồi nhưng không vận hành được cũng như không biết phát đi nội dung gì. Chúng tôi tìm được anh Trần Văn Bảng - kỹ thuật viên phát thanh vận hành ở lại đài, còn nhà báo Đức thì cho mượn chiếc cattsett thu lời đầu hàng của Tướng Minh và lời chấp nhận đầu hàng của Chính ủy Bùi Văn Tùng, do chính ông Tùng soạn thảo.

Tướng Minh nhìn thấy tôi trong đám người này có vẻ cũng yên lòng. Trông ông mệt mỏi và không mấy vui. Thân hình ông vẫn to lớn nhưng mặt ông hơi hốc hác. Dẫu sao, ông cũng đã hy sinh danh dự của một tướng lãnh (dù là một tướng bại trận) để thực sự cứu thành phố này khỏi cảnh tàn phá và đổ nát.

Sau này tôi mới biết là ông và bộ tham mưu từ mấy ngày qua đã quyết định đầu hàng dẫu có bị đối xử không tương xứng của phía đối nghịch. Đó cũng là một hành động can đảm và đáng ca ngợi của một Phật tử vào cuối đời.

Có lẽ, ông chưa bao giờ thành công trong hoạt động chính trị. Ông là nhân vật cần thiết của tình thế nhưng lại không nắm được quyền lâu dài.

Vào năm 1963, không ai ngoài ông trong số tướng lãnh đủ uy tín đứng ra lãnh đạo cuộc đảo chính lật đổ Tổng thống Ngô Đình Diệm. Lần này, có lẽ chính quyền Việt Nam Cộng hòa cũng không còn con bài nào khác để chấm dứt cuộc chiến tranh một cách êm thắm.

Ít ra, ông còn giữ được nguyên vẹn Sài Gòn và phần còn lại của miền Nam tránh khỏi đổ nát và đổ máu thêm một cách vô ích trong cuộc thư hùng cuối cùng giữa những người anh em ruột thịt.

Tôi nhìn sang giáo sư Vũ Văn Mẫu, ông có vẻ bình thản trong bộ complê màu xanh nhạt luôn chỉnh tề của một nhà giáo đại học. Khi còn học ở khoa Luật, tôi rất thích lối giảng những bài pháp chế sử, mạch lạc, hùng biện và cả hóm hỉnh của ông.

Tuy xuất thân trong gia đình quan lại miền Bắc di cư vào Nam năm 1954 nhưng khi nổ ra vụ tranh đấu Phật giáo năm 1963, đang giữ chức vụ Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Cộng hòa, ông cam đảm từ nhiệm và cạo trọc đầu phản kháng Ngô Đình Diệm đàn áp Phật giáo. Nay ra lãnh chức vụ Thủ tướng, tôi nghĩ ông không có ước mong gì khác hơn là đem lại hòa bình, hòa hợp, hòa giải thật sự cho dân tộc.

Tác giả Nguyễn Hữu Thái và con trai Nguyễn Hữu Thái Hòa. (Ảnh tư liệu gia đình tác giả)

Về nội dung bản tuyên bố đầu hàng, tôi nhìn thấy giữa Tướng Minh và Chính ủy Tùng có lời qua, tiếng lại. Hình như Tướng Minh không muốn nêu chữ “Tổng thống” mà dùng tiếng “Đại tướng” quen thuộc hơn. Ông Tùng cương quyết không chịu vì cho rằng dẫu sao thì Tướng Minh cũng đã làm Tổng thống cuối cùng của chính quyền Sài Gòn, nay phải tuyên bố với tư cách đó mới ra lệnh được cho cả bên dân sự lẫn quân sự.

Lời phát biểu của Thủ tướng Mẫu thì do ông nói trực tiếp.

Loay hoay đến gần hai giờ chiều (giờ Sài Gòn lúc đó), chúng tôi  mới phát đi được tiếng nói cách mạng đầu tiên trên Đài phát thanh Sài Gòn. Nguyên văn mở đầu là lời giới thiệu của tôi:

“Chúng tôi là những người đại diện cho Ủy ban nhân dân Cách mạng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định. Chúng tôi là những người đầu tiên tới Dinh Độc Lập trước 12 giờ và đã cùng anh em quân đội giải phóng cắm cờ trên Dinh Độc Lập. Chúng tôi là giáo sư Huỳnh Văn Tòng và cựu Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái…

Đời sống bình thường đã trở lại Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh, thành phố mà Bác Hồ đã mong đợi, nay đã được giải phóng… Xin giới thiệu lời kêu gọi của ông Dương Văn Minh và Vũ Văn Mẫu của chính quyền Sài Gòn về vấn đề đầu hàng ở thành phố này…”

Đại tướng Dương Văn Minh đọc lời đầu hàng theo bản văn do Chính ủy Bùi Văn Tùng soạn thảo:

“Tôi, Đại tướng Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn, kêu gọi quân lực Việt Nam Cộng hòa hạ vũ khí đầu hàng không điều kiện quân giải phóng miền Nam Việt Nam. Tôi tuyên bố chính quyền Sài Gòn từ trung ương đến địa phương phải giải tán hoàn toàn. Từ trung ương đến địa phương trao lại cho Chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam.”

Giáo sư Vũ Văn Mẫu phát biểu trực tiếp:

“Trong tinh thần hòa giải và hòa hợp dân tộc, tôi, giáo sư Vũ Văn Mẫu, Thủ tướng, kêu gọi tất cả các tầng lớp đồng bào hãy vui vẻ chào mừng ngày hòa bình của dân tộc và trở lại sinh hoạt bình thường. Nhân viên của các cơ quan hành chính quay trở về vị trí cũ dưới sự hướng dẫn của chính quyền cách mạng.”

Tiếp đó là lời chính ủy Bùi Văn Tùng:

“Chúng tôi đại diện lực lượng quân Giải phóng miền Nam Việt Nam long trọng  tuyên bố Thành phố Sài Gòn đã được giải phóng hoàn toàn, chấp nhận sự đầu hàng không điều kiện của ông Dương Văn Minh, Tổng thống chính quyền Sài Gòn.”

Và tôi tiếp tục dẫn chương trình: “Quân giải phóng đã tiến vào Dinh Độc Lập và đã làm chủ hoàn toàn các điểm chốt quân sự cũng như dân sự của vùng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định…”

(Các lời tuyên bố trên đài phát thanh đều còn giữ lại được trong một băng ghi âm do tiến sỹ sử học Nguyễn Nhã thu trong chiều 30/4/1975).

Kỳ tới: Hồi ức Trịnh Công Sơn vang ca trong thời khắc lịch sử

Tác giả Nguyễn Hữu Thái sinh năm 1940 tại Đà Nẵng. Ông nguyên là Chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn (1963-1964), một trong những người lãnh đạo sinh viên hoạt động tích cực trong phong trào đấu tranh đô thị miền Nam trong giai đoạn từ năm 1963-1975.

Tập sách “30.04.75.Sài Gòn - Sự kiện và đối thoại” do Nhà xuất bản Thế giới và Công ty Cổ phần Sách Alpha (Alpha Books) phát hành cuối tháng 4/2015.

Tựa đề “Từ lời tuyên bố đầu hàng đến giây phút 'Nối vòng tay lớn'” do VietnamPlus đặt.

(Vietnam+)