Ngày 29/6, lãnh đạo các nước thành viên thuộc Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) đã thông qua quyết định thành lập đồng tiên chung “ECO” của khối, làm sống lại giấc mơ xưa cũ. Tuy nhiên, trang mạng qz.com nhận định triển vọng của đồng tiền chung này không mấy sáng sủa.
Sau khi ý tưởng thành lập đồng tiền chung của ECOWAS nảy sinh từ đầu những năm 2000, ngày ra mắt chính thức loại tiền chung của khối đã bị hoãn nhiều lần, kể từ lần dự kiến đầu tiên vào năm 2003.
Tại cuộc họp ECOWAS ngày 29/6 vừa qua, các nhà lãnh đạo đã thống nhất sẽ ra mắt đồng ECO vào năm 2020.
Lý do cân nhắc sử dụng đồng tiền chung ECO có lẽ bắt nguồn từ việc các chính phủ trong khu vực mong muốn hội nhập sâu hơn và thúc đẩy việc di chuyển nội khối không cần thị thực. Tuy nhiên, suốt 2 thập kỷ qua, những trở ngại đối với quá trình này vẫn luôn hiện hữu.
Theo ông Charlie Robertson, nhà kinh tế trưởng toàn cầu của ngân hàng đầu tư Renaissance Capital (thành lập năm 1995, trụ sở tại Nga, có chi nhánh ở London, New York và nhiều trung tâm tài chính châu Phi), hiện chỉ có 5 nước (Cape Verde, Cote d'Ivoire, Guinea, Senegal và Togo) trong số 15 quốc gia thành viên của khu vực đáp ứng được một số tiêu chí của đồng tiền chung, đó là thâm hụt ngân sách không cao hơn 4% và tỷ lệ lạm phát không quá 5%.
Mặc dù ECOWAS đánh giá quá trình hội nhập sẽ diễn ra dần dần cho đến khi các quốc gia đáp ứng được các tiêu chí, song việc chính thức áp dụng đồng ECO vào năm 2020 có khả thi hay không còn là điều chưa chắc chắn.
Bất chấp thời điểm ra mắt đồng ECO đã được ấn định, hiện ECOWAS chưa đạt được tiến bộ đáng kể nào liên quan đến việc thiết kế, sản xuất và thử nghiệm các loại mệnh giá của đồng tiền chung.
[Các nước AU chính thức ra mắt Khu vực Thương mại tự do châu Phi]
Ông Robertson cho rằng các nền kinh tế của khu vực đang ở mức độ phát triển khác nhau, do đó quyết định của lãnh đạo các nước thành viên ECOWAS là không thực tế về cả thời điểm ra mắt đồng tiền chung lẫn kỳ vọng về những gì ECO có thể đạt được.
Các nước thành viên ECOWAS đang có các mức nợ, lãi suất và thâm hụt ngân sách rất khác nhau. Cố gắng sắp xếp các nước này hoạt động như một quốc gia là vô cùng khó khăn. Liệu có chính sách tiền tệ nào phù hợp với 2 quốc gia khác nhau như Ghana và Burkina Faso?
Chuyên gia Charlie Robertson đánh giá quy mô kinh tế của Nigeria cũng tạo ra yếu tố khác biệt rõ ràng đối với khu vực. Nigeria đang chiếm 67% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của khối ECOWAS, vì vậy, ECO có vẻ không phải là đồng tiền chung duy nhất cho 15 quốc gia thành viên mà là đồng tiền naira của Nigeria cộng thêm những nước còn lại.
Về phần mình, ECOWAS kỳ vọng có thể phát huy mặt tích cực của một loại tiền chung duy nhất, đó là làm giảm chi phí giao dịch nội khối, nhưng tổ chức này lại phớt lờ các rào cản thương mại hiện có.
Chẳng hạn tháng 6/2019, SBM Intel - công ty thu thập thông tin tình báo có trụ sở tại Lagos - đã công bố báo cáo nghiên cứu về tính khả thi của đồng tiền chung ECO, cho rằng các giải pháp tiên quyết để thúc đẩy thương mại nội khối là khắc phục những vấn đề cơ cấu nền tảng vốn cản trở thương mại, bao gồm cơ sở hạ tầng của chuỗi cung ứng chưa tương xứng, tình trạng áp thuế hải quan không thống nhất, các rào cản phi thuế quan, tham nhũng nặng nề và mất an ninh trên diện rộng.
Bên cạnh nỗ lực hình thành loại tiền tệ chung duy nhất, ECOWAS cũng cần loại bỏ một loại tiền tệ vốn đang tồn tại: 8/15 thành viên của khối đang sử dụng đồng franc CFA Tây Phi do Pháp hậu thuẫn.
Theo thỏa thuận tiền tệ dài hạn, 8 nước này ký gửi một nửa dự trữ ngoại hối quốc gia tại kho bạc của Pháp. Người đứng đầu bộ phận nghiên cứa của SBM Intel Cheta Nwanze cho rằng trong khi chính sách này vẫn là chủ đề bị chỉ trích ở cả châu Phi và châu Âu, việc giải quyết một thỏa thuận lịch sử và phức tạp như vậy có thể sẽ là một quá trình rất dài và đầy khó khăn.
Theo chuyên gia Robertson, điều “kỳ lạ” là các quốc gia đang sử dụng đồng tiền do Pháp hậu thuẫn thậm chí sẽ xem xét sửa đổi chính sách tiền tệ hiện có, trong bối cảnh những lợi ích của lãi suất thấp hơn và sự ổn định của tiền tệ đang được duy trì.
Trong 10 năm qua, nguyên nhân của tăng trưởng và đầu tư vào Cote d'Ivoire và Senegal là luồng vốn đầu tư cao do lãi suất thấp, xuất phát từ một loại tiền tệ ổn định do Pháp bảo đảm.
Tại sao Cote d'Ivoire và Senegal có thể đánh đổi những lợi ích này và điều chỉnh để phù hợp với các quốc gia có hệ thống tiền tệ kém ổn định hơn như Nigeria, Ghana và với mức lạm phát, lãi suất cao hơn nhiều?
Để áp dụng đồng tiền chung ECO cần 10 tiêu chí, trong đó 4 tiêu chí chính mọi quốc gia thành viên cần đạt được là: tỷ lệ lạm phát chỉ một con số vào cuối mỗi năm tài chính; thâm hụt ngân sách không quá 4% GDP; hỗ trợ của ngân hàng trung ương đối với thâm hụt ngân sách không quá 10% doanh thu thuế của năm trước; tổng dự trữ bên ngoài có thể đảm bảo nhập khẩu trong tối thiểu 3 tháng.
Đồng thời, 6 tiêu chí phụ cần được xem xét, gồm: Cấm các khoản thanh toán vỡ nợ mới trong nước và thanh lý các khoản nợ hiện có; doanh thu thuế phải bằng hoặc lớn hơn 20% GDP; tỷ lệ ngân sách dùng để trả tiền lương trên tổng doanh thu từ thuế không được vượt quá 35%; tỷ lệ đầu tư công trên tổng doanh thu từ thuế không được thấp hơn 20%; tỷ giá hối đoái thực mang tính ổn định; lãi suất thực dương./.