Việt Nam ước tính có khoảng 33 triệu người có việc làm phi chính thức, giảm 322.000 người so với cùng kỳ năm ngoái.
Phần lớn trong số này chưa tham gia bảo hiểm xã hội, dẫn đến tình trạng “lọt lưới an sinh” khiến họ phải chịu rất nhiều thiệt thòi vì không được bảo vệ đầy đủ với hệ thống pháp luật về lao động.
Đây là thông tin được nêu lên tại tọa đàm “Hiến kế mở rộng mở bao phủ bảo hiểm xã hội với lao động phi chính thức” do Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án An sinh xã hội Việt Nam (AFV), Báo Kinh tế và Đô thị cùng Tổ chức ActionAid Quốc tế tại Việt Nam phối hợp tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh, sáng 9/6.
Theo ông Tạ Việt Anh, Chủ tịch Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án An sinh xã hội Việt Nam, trong tổng số lao động phi chính thức, chỉ có 0,2% đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc và 1,9% đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, còn lại 97,9% không tham gia.
Điều này đồng nghĩa với việc họ phải chịu rất nhiều thiệt thòi vì không được bảo vệ đầy đủ bởi hệ thống pháp luật về lao động. Trong khi đó, lao động khu vực phi chính thức đang giữ vị trí, vai trò quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập, giảm nghèo.
Dẫn chứng từ thực tiễn, bà Phạm Thị Ngọc Diệu, Trưởng Phòng Lao động-Thương binh và Xã hội quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh, cho biết do dịch bệnh và những tác động kinh tế, xã hội, từ đầu năm đến nay, địa bàn quận có hàng chục ngàn người lao động bị mất việc.
[Giúp đỡ kịp thời người lao động Công ty Pouyuen Việt Nam bị nghỉ việc]
Chỉ riêng Công ty Trách nhiệm hữu hạn Pouyen Việt Nam có hơn 8.000 người lao động đã thỏa thuận chấm dứt hợp đồng với doanh nghiệp và phần lớn người lao động trong số này chuyển sang lao động trong khu vực phi chính thức như chạy xe ôm công nghệ, mua bán hoặc làm tại các cơ sở sản xuất nhỏ lẻ…, nhiều người trong số đó đã rời hệ thống an sinh xã hội.
Ông Trần Dũng Hà, Phó Giám đốc Bảo hiểm Xã hội Thành phố Hồ Chí Minh ghi nhận sự gia tăng nhanh của lực lượng lao động khu vực phi chính thức; đồng thời chia sẻ việc tiếp tục duy trì hay phát triển lao động ở khu vực này tham gia bảo hiểm xã hội hiện nay gặp nhiều khó khăn. Trong đó, không ít người cho rằng do cuộc sống hiện tại không đảm bảo, không có tích lũy nên khó tham gia bảo hiểm xã hội. Một số người khác chưa hiểu hết về lợi ích lâu dài của bảo hiểm xã hội….
Theo ông Trần Dũng Hà, năm 2022, trên địa bàn có 2,6 triệu người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc và 81.000 người tham gia bảo hiểm tự nguyện. Tuy nhiên, từ đầu năm đến nay, số lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là khoảng 2,5 triệu người và chỉ có 31.000 lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Từ thực tiễn trên, Bảo hiểm Xã hội Thành phố Hồ Chí Minh sẽ đẩy mạnh thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp trong thời gian tới; tăng cường hơn nữa công tác vận động để người lao động tích cực tham gia bảo hiểm xã hội, nhất là lao động khu vực phi chính thức để đảm bảo cuộc sống, an sinh xã hội về lâu dài. Đặc biệt là tuyên tuyền rõ hơn về các chính sách bảo hiểm xã hội theo hướng linh hoạt cho người lao động khu vực phi chính thức như đóng bảo hiểm xã hội lũy tiến hay người thân sẽ được thay thế nhận khi người tham gia bảo hiểm gặp sự cố….
Tham gia tọa đàm, ông Phạm Anh Thắng, Phó Chánh Văn phòng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, nhìn nhận sự gia tăng nhanh của lực lượng lao động phi chính thức trong thời gian gần đây là do COVID-19, tác động của suy thoái kinh tế, tình hình xung đột Nga-Ukraine.
Một nguyên nhân khác là sự phát triển công nghệ thông tin khiến ngày càng có nhiều người lao động bị mất việc làm, không xác định quan hệ lao động hay chuyển từ khu vực lao động chính thức sang phi chính thức.
Theo ông Phạm Anh Thắng, nhóm đối tượng trên dễ tổn thương. Điều này thể hiện rõ trong đại dịch COVID-19, khi những lao động chính thức được thụ hưởng các chính sách hỗ trợ từ Nhà nước hay các chính sách, chế độ an sinh xã hội cơ bản thì các lao động phi chính thức lại không được thụ hưởng những chính sách hỗ trợ.
Để khắc phục tình trạng này, đồng thời gia tăng tỷ lệ lao động phi chính thức tham gia bảo hiểm xã hội, ông Phạm Anh Thắng cho rằng, cần tăng cường truyền thông, nhất là ở nơi người lao động bị mất việc, khu vực nhiều lao động phi chính thức.
Vai trò truyền thông của Bảo hiểm Xã hội cần cụ thể, rõ ràng, dễ hiểu; chính sách, chiến lược truyền thông sâu, rộng, linh hoạt, thường xuyên. Bảo hiểm Xã hội cần có chính sách khuyến khích, ban hành thể chế để thu hút người lao động khu vực phi chính thức tham gia; bổ sung các loại hình bảo hiểm xã hội theo hướng linh động người tham gia. Đồng thời, đơn vị cần xác định rõ lại các mối quan hệ lao động, tăng cường giám sát tại các đơn vị, doanh nghiệp trong việc thực hiện bảo hiểm xã hội cho người lao động; đẩy mạnh đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người lao động khu vực phi chính thức….
Tại tọa đàm, các đại biểu đã trao đổi, thảo luận những nguyên nhân dẫn đến người làm việc trong khu vực lao động phi chính thức chưa mặn mà tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện. Các đại biểu đưa ra nhiều ý kiến để nâng cao nhận thức của người lao động, mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội cho lao động phi chính thức; hoàn thiện thể chế nhằm thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện….
Dịp này, Báo Kinh tế và Đô thị, Tổ chức ActionAid Quốc tế tại Việt Nam và Quỹ Hỗ trợ chương trình, dự án An sinh xã hội Việt Nam phát động Cuộc thi “Những cống hiến thầm lặng” lần 3.
Cuộc thi nhằm nâng cao hiểu biết của các bên liên quan về những thách thức trong thực hiện việc làm thỏa đáng ở khu vực chính thức và phi chính thức trong bối điều kiện phát triển kinh tế còn nhiều khó khăn, thách thức tại Việt Nam; phát hiện, tôn vinh những sáng kiến, đóng góp thầm lặng của các cá nhân, tập thể trong việc đảm bảo việc làm thỏa đáng cho người lao động; hướng đến các chính sách về bảo hiểm xã hội cho lao động nữ ở cả lĩnh vực chính thức và phi chính thức./.