Ngày 8/4, Mỹ chính thức định danh lực lượng Vệ binh Cách mạng tinh nhuệ của Iran (IRGC) là một tổ chức khủng bố nước ngoài.
Trang mạng chuyên phân tích địa chính trị toàn cầu Stratfor ngày 9/4 bình luận rằng đây là lần đầu tiên Bộ Ngoại giao Mỹ đưa một nhánh của lực lượng quân đội nước ngoài vào danh sách như vậy và động thái này sẽ đặt ra tiền lệ quốc tế quan trọng trong thời gian tới.
Phía Iran cũng lập tức có hành động đáp trả tương tự, định danh Mỹ là nước ủng hộ chủ nghĩa khủng bố và Bộ Tư lệnh Trung ương của Mỹ (US Central Command) là nhóm khủng bố.
Stratfor nhận định rằng việc định danh IRGC là ‘tổ chức khủng bố nước ngoài’ là động thái khiêu khích mới của Mỹ trong lộ trình Mỹ chủ ý tiến hành nhằm mở rộng và thắt chặt thêm các lệnh trừng phạt đối với Iran.
Washington hy vọng sẽ buộc Iran phải đàm phán một thỏa thuận toàn diện chấm dứt việc hậu thuẫn của nước này đối với những đồng minh của họ trong khu vực và chấm dứt chương trình tên lửa đạn đạo.
Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt mới sẽ làm phức tạp thêm bất cứ cuộc đàm phán nào trong tương lai giữa Mỹ và Iran, kể cả khi ông Trump không còn là tổng thống nữa.
Một điều chắc chắn là Iran sẽ yêu cầu giảm bớt các lệnh trừng phạt đối với IRGC trong các cuộc đàm phán về thỏa thuận toàn diện với Mỹ, nếu có, trong tương lai.
Nhưng Mỹ sẽ thà bớt đi một vài hạng mục trừng phạt khác còn hơn, chẳng hạn bớt những lệnh cấm vận liên quan đến các hoạt động tên lửa đạn đạo và tên lửa hạt nhân.
Lý do là khi tổng thống Mỹ mới lên thay, dù người đó là ai, cũng sẽ gặp những trở ngại chính trị nếu định đưa IRGC ra khỏi danh sách ‘tổ chức khủng bố’ trong khi Iran không có những thay đổi đáng kể trong chiến lược và chính sách của họ đối với Israel, Mỹ và phương Tây nói chung.
[Tổng thống Iran bảo vệ IRGC sau khi Mỹ liệt vào danh sách khủng bố]
Mỹ hiện có 4 loại “ danh sách khủng bố” để định danh các cá nhân, tổ chức, và các nước mà Mỹ cho là liên quan hoạt động khủng bố.
Mỹ đã định danh Iran là ‘nhà nước tài trợ khủng bố’ vào năm 1984. Năm 2007, Mỹ lại gắn mác cho lực lượng Quds (Quds Force of the IRGC) - tổ chức điều khiển các hoạt động của IRGC ở nước ngoài, là ‘kẻ khủng bố toàn cầu được định danh đặc biệt’ theo sắc lệnh 13224.
Và tới năm 2017, Mỹ lại định danh IRGC cũng là ‘kẻ khủng bố toàn cầu được định danh đặc biệt’ theo “Đạo luật Chống lại Kẻ thù của nước Mỹ thông qua trừng phạt.”
Việc định danh ‘tổ chức khủng bố nước ngoài’ của Mỹ, hạng mục duy nhất dành cho “Một tổ chức,” trước đây chỉ áp dụng với những tổ chức phi nhà nước như al Qaeda, Hezbollah và lực lượng vũ trang cách mạng Columbia (Revolutionary Armed Forces of Columbia).
Chính vì vậy, việc Mỹ định danh lực lượng IRGC là 'tổ chức khủng bố' vào ngày 8/4 vừa qua là lần đầu tiên Mỹ gắn mác cho một nhánh quân đội nước ngoài là tổ chức khủng bố nước ngoài.
Trước đây Mỹ luôn tránh những hành động như vậy vì Mỹ không muốn tạo ra tiền lệ chống lại chính mình. Với việc chỉ định danh “tổ chức khủng bố” đối với các tổ chức phi nhà nước, phi quốc gia, Mỹ đã tránh phải dính vào tranh cãi một vấn đề rất gai góc- đó là: “những hành động như thế nào của một nhà nước thì có thể bị đưa ra định danh là tổ chức khủng bố.”
Thế nhưng, giờ đây, chính Mỹ đã phá vỡ điều cấm kỵ đó và các nước khác có thể cũng nhanh chóng đưa ra các định danh khủng bố tương tự đối với các nước có quan hệ thù địch với mình.
IRGC và các nhánh của lực lượng này như Basij, Quds Force và Aerospace Force đều đã là đối tượng nhận được rất nhiều lệnh trừng phạt của Mỹ cho nên việc Mỹ định danh mới cho lực lượng này thực chất cũng không gây được thêm nhiều ảnh hưởng lắm đối với khả năng tìm nguồn tài tài trợ và chuyển tiền hỗ trợ cho các đồng minh của tổ chức này.
Thực tế cho thấy, cả lực lượng IRGC và đất nước Iran đều rất sáng tạo trong việc né các lệnh trừng phạt của Mỹ.
Xét về một số phương diện, định danh ‘tổ chức khủng bố nước ngoài’ thậm chí còn không mạnh bằng 3 loại định danh còn lại trong hệ thống của Mỹ.
Ví dụ, hạng mục “kẻ khủng bố toàn cầu được định danh đặc biệt” cho phép Mỹ đưa ra các biện pháp trừng phạt rộng hơn đối với các cá nhân và thực thể nước ngoài tài trợ cho các nhóm bị liệt vào danh sách “kẻ khủng bố toàn cầu được định danh đặc biệt.”
Tuy nhiên, việc định danh mới của Mỹ đối với IRGC cũng sẽ tạo ra được một số thách thức đối với lực lượng này. Giờ đây, chỉ cần là thành viên của IRGC là sẽ bị trừng phạt nhiều hơn và các quan chức trong tổ chức này sẽ đối mặt với nhiều lệnh cấm đi lại (travel bans).
Nhưng liệu các chức sắc của lực lượng IRGC có hạn chế các chuyến công du của mình tới các nước phương Tây hay không vì lo ngại bị Mỹ dẫn độ thì sẽ còn phải chờ xem thực tế sẽ có câu trả lời thế nào.
Các lệnh trừng phạt mới không thay đổi gì nhiều đối với các lệnh trừng phạt của Mỹ hiện đang áp và có hiệu lực ở Iran.
Bản chất của các lệnh trừng phạt đối với IRGC là các công ty nước ngoài sẽ phải kiểm tra khắt khe hơn khi hợp tác với các công ty của Iran để đảm bảo rằng các công ty mà họ hợp tác không có quan hệ gì với lực lượng IRGC nhằm tránh bị Mỹ trừng phạt.
Stratfor bình luận rằng việc Iran cũng lập tức định danh Mỹ là khủng bố để đáp trả cũng là phù hợp, dù rằng điều đó chỉ mang tính chất biểu tượng là chủ yếu.
Và không cần nói ra thì một số quan chức Iran, gồm cả chỉ huy lực lượng IRGC Mohammad Ali Jafari, cũng đã ám chỉ sẽ có nhiều hành động chống Mỹ hơn, chẳng hạn IRGC sẽ tấn công vào các lực lượng quân sự của Mỹ ở khu vực này hoặc lực lượng dân quân do Iran đào tạo sẽ tấn công quân Mỹ ở những nơi như Iraq.
Tuy nhiên, nếu Iran làm vậy, thì Mỹ sẽ lập tức đáp trả bằng tấn công vào các mục tiêu quân sự ở Iran. Kiểu ăn miếng trả miếng định danh khủng bố cho nhau như thế này đơn giản là không làm thay đổi động cơ sâu xa khiến những căng thẳng âm ỉ giữa Mỹ và Iran lúc nào cũng trực bùng lên thành cuộc xung đột.
Thay vào đó, Iran có thể tiếp tục đáp trả bằng những cách tinh vi hơn, chẳng hạn như tấn công an ninh mạng vào các công ty của Mỹ hay đồng minh của Mỹ trong khu vực.
Lực lượng IRGC được thành lập theo lệnh của Imam Khomeini, người sáng lập quá cố của Cộng hòa Hồi giáo Iran, ngay sau cuộc Cách mạng năm 1979, nhằm bảo vệ cuộc cách mạng và đảm bảo an ninh trong nước.
Nhóm này là một nhánh của Lực lượng Vũ trang Iran, đóng vai trò chính trong việc bảo vệ đất nước trong cuộc chiến tranh 1980-1988 với Iraq.
IRGC hiện có khoảng 125.000 nhân viên quân sự và cũng đồng thời là lực lượng thực hiện các nhiệm vụ hỗ trợ các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng và cứu trợ./.