Thanh long được xếp vào nhóm mặt hàng trái cây xuất khẩu chủ lực và thường nằm trong nhóm sản phẩm xuất khẩu tỷ USD của Việt Nam với thị trường xuất khẩu chính là Trung Quốc, Thái Lan và Indonesia; trong đó Trung Quốc chiếm tới hơn 80% thị phần.
Tuy nhiên, gần đây thanh long Việt Nam đang chịu sự cạnh tranh ngày càng tăng từ một số nguồn cung khác từ Đài Loan (Trung Quốc), Thái Lan, Malaysia khiến hoạt động xuất khẩu mặt hàng này trở nên khó khăn.
Chính vì vậy, việc đa dạng các sản phẩm giá trị gia tăng từ thanh long của các địa phương và doanh nghiệp được xem là hướng đi đúng để đẩy mạnh tiêu thụ, giảm sức ép mùa vụ, phát triển thị trường và thương hiệu sản phẩm.
Sức ép lớn
Giới thiệu về tiềm năng của thanh long Long An, ông Nguyễn Tuấn Thanh, Giám đốc Sở Công Thương Long An, cho biết trung bình mỗi năm sản lượng thanh long của tỉnh Long An đạt khoảng 330.000 tấn.
Bên cạnh thanh long truyền thống vỏ đỏ ruột trắng, Long An còn có sản phẩm chủ lực là thanh long ruột đỏ. Ngoài ra, tỉnh cũng đã phát triển nhiều giống thanh long tím hồng, thanh long vỏ màu vàng ruột trắng đẹp mắt với thành phần dinh dưỡng cao.
Đặc biệt, quả thanh long Châu Thành đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu thanh long Tầm Vu cũng được bảo hộ tại 5 quốc gia gồm Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Singapore và Trung Quốc.
[Thúc đẩy xuất khẩu hàng nông sản sang thị trường Trung Quốc]
Theo ông Nguyễn Tuấn Thanh, hiện tại Hiệp hội thanh long Long An, có trên 100 thành viên là các doanh nghiệp, hợp tác xã trên địa bàn tỉnh Long An, Tiền Giang, có năng lực kho, sơ chế có thể xuất khẩu với số lượng lớn.
Cùng với đó, Long An còn có nhà máy xử lý trái cây bằng công nghệ hơi nước nóng với công suất 12.000 tấn/năm và đủ điều kiện đóng gói xuất khẩu sang một số thị trường có yêu cầu cao về chất lượng.
Còn theo đại diện Sở Công Thương tỉnh Bình Thuận, diện tích trồng thanh long của tỉnh đạt 33.750ha; trong đó, diện tích thanh long được chứng nhận VietGAP đạt 11.936ha, GlobalGAP đạt 517ha, với sản lượng trung bình 650.000 tấn quả/năm.
Hơn nữa, tỉnh có khoảng 240 cơ sở thu mua, sơ chế, đóng gói thanh long và 6 cơ sở chế biến thanh long tập trung vào rượu vang thanh long, thanh long sấy khô, sấy dẻo.
Đáng lưu ý, 8 tháng năm 2021, lượng thanh long cả nước xuất khẩu qua các cửa khẩu biên giới phía Bắc khoảng 700.000 tấn và phần lớn là thanh long của Bình Thuận.
Ngoài thanh long tươi, hiện nay một số hộ nông dân còn thu hoạch búp thanh long bán cho các cơ sở thu mua để sấy khô tiêu thụ sang thị trường Trung Quốc.
Tuy nhiên, thời gian gần đây thanh long Việt Nam phải chịu nhiều áp lực bởi sự cạnh tranh của nhiều thị trường trong khu vực châu Á như Đài Loan (Trung Quốc), Thái Lan, Malaysia.
Không những thế, Trung Quốc trước nay là thị trường xuất khẩu chủ lực của mặt hàng thanh long Việt Nam hiện nay cũng đã chủ động phát triển trồng và nhân rộng bằng đúng diện tích trồng thanh long của Việt Nam đang có tại các tỉnh Quảng Tây, Quảng Đông, Quý Châu, Hải Nam, Vân Nam, Phúc Kiến.
Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), cho rằng đây sẽ là sức ép cạnh tranh rất lớn đối với thanh long Việt Nam không chỉ trên thị trường Trung Quốc mà cả trên thị trường thế giới. Bởi, với công nghệ tiên tiến của Trung Quốc, nhiều khả năng sản phẩm của Trung Quốc sẽ cho năng suất cao hơn của Việt Nam và có thể sẽ chiếm ưu thế trong xuất khẩu thanh long sang các thị trường.
Một điểm đáng lưu ý nữa là mặc dù đã khuyến cáo rất nhiều nhưng doanh nghiệp Việt vẫn thích lựa chọn xuất khẩu theo con đường tiểu ngạch để giảm bớt áp lực về thủ tục.
Tuy nhiên, đây là hướng đi mang tính rủi ro nhiều do việc siết mạnh chính sách về quản lý xuất nhập khẩu theo hướng chính ngạch nhằm hạn chế xuất khẩu tiểu ngạch, đường mòn lối mở. Từ đó, khiến nhiều mặt hàng dù đáp ứng được tiêu chuẩn nhưng lại không nằm trong danh sách được nhập khẩu chính ngạch đã gặp không ít khó khăn.
Không chỉ vậy, trong bối cảnh dịch COVID-19, thị trường xuất khẩu chủ lực là Trung Quốc siết chặt kiểm dịch đối với nhiều mặt hàng; trong đó, có thanh long hoặc đóng biên tại một vài cửa khẩu trong một số thời gian nhất định; các hoạt động logistics có chi phí tăng cao đột biến cũng chồng thêm những bất cập cho xuất khẩu đối với mặt hàng này.
Mở ra cơ hội
Mặc dù chồng chất khó khăn, song ông Vũ Bá Phú vẫn lạc quan cho rằng thanh long Việt Nam vẫn có nhiều hy vọng khi nhu cầu tiêu thụ tại thị trường nước ngoài, vẫn có xu hướng tăng và nhiều tiềm năng chưa khai thác.
Thông qua hàng loạt sự kiện xúc tiến thương mại, giao thương trực tuyến thời gian qua cho thấy, khá nhiều nhà nhập khẩu nước ngoài quan tâm tới phát triển nguồn cung thanh long chất lượng cao từ Việt Nam.
Theo ông Vũ Bá Phú, không chỉ có thị trường Trung Quốc mà thanh long Việt Nam đã xuất khẩu sang các thị trường khác như: Ấn Độ, Australia, New Zealand, Nhật Bản, EU, Chile.
Ngoài ra, thanh long Việt Nam đã chiếm thị phần xuất khẩu đáng kể ở nhiều khu vực thị trường như: châu Á, châu Âu và Mỹ. Đặc biệt, thanh long Việt Nam cũng đã được nhiều người châu Âu, Mỹ gốc Á biết tới và tiêu thụ và mới đây. Việt Nam đang đẩy mạnh xúc tiến xuất khẩu thanh long sang Australia, Ấn Độ, Pakistan...
Tuy nhiên, ông Vũ Bá Phú cũng khuyến cáo ngoài trái thanh long tươi, các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất cần tiếp tục đa dạng các sản phẩm thanh long như thanh long sấy khô, sấy dẻo, nước ép si rô, snack thanh long, rượu vang thanh long, kem thanh long, chả cá thanh long, bánh mì thanh long...
Đặc biệt, sản phẩm bột thanh long hay còn gọi là bột pitahaya có hàm lượng dinh dưỡng và tác dụng rất tốt cho sức khỏe, được coi là một siêu thực phẩm nhiệt đới.
Việc đa dạng các sản phẩm giá trị gia tăng từ thanh long của các địa phương và doanh nghiệp được xem là hướng đi đúng để đa dạng kênh tiêu thụ, giảm sức ép mùa vụ, phát triển thị trường và thương hiệu sản phẩm.
Ngoài ra, Cục Xúc tiến thương mại cũng đề nghị các địa phương và doanh nghiệp chuẩn bị nguồn hàng vì dự báo cuối năm 2021, khi dịch COVID-19 trên thế giới từng bước được kiểm soát, nhu cầu nhập khẩu gia tăng trở lại.
Theo thông tin từ Thương vụ tại các thị trường nước ngoài, người tiêu dùng các nước vẫn có nhu cầu cao đối với quả thanh long của Việt Nam. Nhiều nhà nhập khẩu nước ngoài quan tâm phát triển nguồn cung thanh long chất lượng cao từ Việt Nam.
Đại diện Thương vụ Việt Nam tại Australia cho biết Thương vụ đã thực hiện nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tiếp thị, quảng cáo quả thanh long tại thị trường Australia.
Đến nay, trên kệ nhiều siêu thị tại Australia đã bày bán trái thanh long và những sản phẩm chế biến từ thanh long của Việt Nam.
Sắp tới, Thương vụ Việt Nam tại Australia sẽ tiếp tục tiếp thị quảng bá thanh long Việt Nam tới người tiêu dùng phương Tây tại Australia để mở rộng thị trường cho thanh long Việt. Tuy nhiên, Thương vụ cũng lưu ý các địa phương, người trồng và doanh nghiệp cần quan tâm sản xuất những sản phẩm phù hợp với yêu cầu của thị trường.
Ông Tạ Đức Minh, Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, khuyến cáo các sản phẩm chế biến từ thanh long, như: nước thanh long đóng chai, thanh long sấy dẻo, kẹo thanh long... nên đa dạng hơn về mẫu mã, mùi vị, nâng cao chất lượng để phù hợp với thị hiếu tiêu dùng tại Nhật Bản.
Đồng thời, các doanh nghiệp nên liên kết đồng bộ, từ khâu trồng trọt đến xử lý, bảo quản, vận chuyển và xuất khẩu để đảm bảo để giữ được độ tươi ngon và chất lượng sản phẩm, giữ vững thương hiệu và thị trường.
Mặt khác, doanh nghiệp cũng nên chú trọng đầu tư nghiên cứu và áp dụng công nghệ, kỹ thuật sau thu hoạch nhằm nâng cao chất lượng, đa dạng chủng loại, mẫu mã sản phẩm. Từ đó, đáp ứng thị hiếu riêng biệt của từng nhóm đối tượng khách hàng khác nhau.
Đặc biệt, thêm một tin vui cho thanh long Việt Nam khi Dự án “Nâng cao chất lượng cây ăn quả nhiệt đới Việt Nam” do Chính phủ Hà Lan tài trợ với các hoạt động đào tạo, hỗ trợ công nghệ và thực hành trên đồng ruộng... đã được khởi động, mở thêm cơ hội xuất khẩu bền vững trái thanh long sang thị trường khó tính EU.
Dự án này nhằm mục tiêu giúp nông dân canh tác đúng, tạo ra sản phẩm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật của nhà nhập khẩu EU; kết nối cơ hội kinh doanh giữa nhà nhà nhập khẩu Hà Lan và nhà sản xuất các loại trái cây nhiệt đới tại Việt Nam.
Từ kinh nghiệm nhiều năm, tìm kiếm và phát triển nguồn trái cây đạt tiêu chuẩn tại Việt Nam cung ứng cho các chuỗi bán lẻ tại EU và Anh, ông Jonh Dufill - CEO John Crop Development Vietnam - cho hay thị trường EU không chỉ Hà Lan mà các nước thuộc Tây Âu, Đông Âu cũng có tiềm năng xuất khẩu lớn cho trái thanh long của Việt Nam.
So với nhiều thị trường, EU đòi hỏi tiêu chuẩn kỹ thuật rất cao bởi đại đa số khách hàng yêu cầu đáp ứng GlobalGAP, CSR, yêu cầu về kiểm nghiệm, chứng thư y tế...
Tuy nhiên, hàng rào tiêu chuẩn tại EU không phải để ngăn khả năng tăng xuất khẩu của thanh long cũng như nông sản Việt Nam mà mở ra cơ hội cùng phát triển, xuất khẩu bền vững khi các nhà sản xuất tại Việt Nam đáp ứng đúng yêu cầu./.