Người dân muốn được tham gia giám sát và triển khai các công trình cơ sở hạ tầng ở thôn, bản; tham gia giám sát các chính sách hỗ trợ của Nhà nước. (Ảnh minh họa: TTXVN) Theo một nghiên cứu của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), cấp thôn, tổ dân phố là nơi người dân tham gia và thực hành quyền dân chủ ở cơ sở của mình tốt nhất. Bởi lẽ, người dân thường quan tâm tới những vấn đề gần, sát với quyền lợi của họ hơn.
Đây là thông tin được đưa ra tại buổi tọa đàm “Thực hiện dân chủ cơ sở ở Việt Nam: “Một số mô hình thực tiễn tốt và hàm ý chính sách” do UNDP và Nhóm làm việc vì sự tham của người dân (PPWG) tổ chức hôm nay, 2/11 tại Hà Nội.
Đề xuất thành lập giám sát cộng đồng ở cấp thôn
Từ kết quả triển khai các mô hình dân chủ cơ sở trong thực tế, nhóm nghiên cứu của UNDP và PPWG chỉ ra rằng để tham gia tích cực và hiệu quả, người dân cần được bảo đảm quyền tiếp cận thông tin một cách minh bạch. Điều này đặc biệt quan trọng với các nhóm công dân như người dân tộc thiểu số, người khuyết tật, và người cao tuổi.
Chia sẻ về kết quả nghiên cứu thực địa tại Quảng Trị và Hà Nội, ông Lê Quang Bình, Chủ tịch PPWG cho biết: “Người dân rất quan tâm đến những vấn đề gần với họ, sát với họ cả về lợi ích lẫn không gian. Cụ thể, họ muốn được tham gia giám sát và triển khai các công trình cơ sở hạ tầng ở thôn, bản; tham gia giám sát các chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho người dân, đặc biệt ở vùng khó khăn, vùng có đồng bào dân tộc thiểu số.”
Ông Lê Quang Bình chia sẻ thông qua nghiên cứu cả cán bộ cơ sở và người dân đều cho biết Nhà nước có nhiều chính sách tốt cho dân nhưng đơn vị triển khai lại thiếu trách nhiệm dẫn đến lãng phí, thậm chí sai lầm. Vì vậy, người dân cần có quyền giám sát, thậm chí nói là không với các hỗ trợ này nếu không đúng nhu cầu và chất lượng.
Nhóm nghiên cứu cũng đã rà soát dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm tìm ra những điều kiện khả thi từ góc độ pháp lý, bảo đảm các quyền “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” được thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở sẽ là khung pháp lý quan trọng, làm nền tảng để công dân tham gia chủ động và tích cực vào quản trị địa phương, nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền.
Các chuyên gia thảo luận về dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. (Ảnh: PV/Vietnam+) Về dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, Tiến sỹ Lã Khánh Tùng, một thành viên của nhóm nghiên cứu phân tích: “Hiện nay dự thảo Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở chỉ quy định việc thành lập Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở xã, phường, thị trấn. Tuy nhiên, cấp xã tương đối xa dân nên khi triển khai sẽ khó có hiệu quả”.
Các chuyên gia đề xuất luật đảm bảo quyền thành lập các tổ nhóm giám sát cộng đồng ở cấp thôn, vì đây là cấp cơ sở gần dân nhất. Luật không bắt buộc thành lập tổ giám sát ở tất cả các thôn, tổ dân phố, song luật phải bảo vệ quyền này cho người dân để khi cần họ có thể áp dụng.
Trách nhiệm giải trình của chính quyền
Bài học kinh nghiệm từ những mô hình tốt trong thực hiện dân chủ ở cơ sở là dẫn chứng quan trọng hướng tới thực thi hiệu quả mục tiêu “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng.” Theo đó, bên cạnh phát huy sự chủ động tham gia của người dân, các chuyên gia cho rằng cần thể chế hóa trách nhiệm giải trình của cơ quan chính quyền các cấp.
[Đề nghị lập Ban Thanh tra nhân dân ở tất cả các loại hình cơ sở]
Theo ông Lê Quang Bình, người dân cũng cần giám sát thái độ của cán bộ cung cấp dịch vụ công ở địa phương và việc thu chi ngân sách ở cấp xã. Hơn nữa, Nhà nước cần có những quy định pháp lý rõ ràng để đảm bảo quyền của người dân tham gia chủ động và tích cực vào công tác giám sát và chính quyền địa phương phải có trách nhiệm giải trình các lĩnh vực này.
Tiến sỹ Lã Khánh Tùng nhấn mạnh song song với việc bảo vệ quyền của người dân, luật cần quy định đầy đủ nghĩa vụ và chế tài đối với việc vi phạm quy định pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở của cán bộ nhà nước để quyền của người dân được đảm bảo và thực thi./.
