Phiên thảo luận “Quản trị, huy động vốn và phát triển cơ sở hạ tầng - Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị chính sách cho Việt Nam,” Diễn đàn kinh tế Việt Nam năm 2019. (Ảnh: Hạnh Nguyễn/Vietnam+) “Trong những năm qua, Chính phủ Việt Nam đã quan tâm thúc đẩy việc thu hút nguồn vốn đầu tư tư nhân, đặc biệt thông qua mô hình đối tác công - tư - PPP, hiện đã triển khai được 147 dự án có tổng mức đầu tư khoảng 1,14 triệu tỷ đồng (tương đương 52 tỷ USD). Những dự án với nguồn lực đầu tư từ khu vực tư nhân đang góp phần cải thiện rõ rệt chất lượng hệ thống cơ sở hạ tầng tại Việt Nam.”
Thứ trưởng Vũ Đại Thắng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chia sẻ như trên tại Phiên thảo luận “Quản trị, huy động vốn và phát triển cơ sở hạ tầng - Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị chính sách cho Việt Nam,” trong khuôn khổ Diễn đàn kinh tế Việt Nam năm 2019 do Ban Kinh tế Trung ương phối hợp với Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Aus4Reform (Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam) tổ chức, ngày 16/11, tại Hà Nội.
[S&P dự đoán kinh tế thế giới 2019 đối mặt với nhiều gian nan]
Tham dự Hội thảo lần này có các chuyên gia cao cấp đến từ một số bộ, ngành của Việt Nam và đại diện các cơ quan quản lý trong khu vực châu Á cùng các tổ chức Quỹ tiền tệ quốc tế, Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á… và Đại sứ quán Australia, Đại sứ quán Nhật Bản.
Tại đây, các vị chuyên gia đã trao đổi, đánh giá thực trạng và xu hướng phát triển cơ sở hạ tầng trong tương lai của khu vực nói chung và Việt Nam nói riêng, từ đó đưa ra các giải pháp tiếp cận đổi mới thể chế quản lý và phát triển phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả quản trị, đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng đáp ứng nhu cầu phát triển của mỗi quốc gia.
Thiếu minh bạch và chuyên nghiệp trong triển khai
Không chỉ đối với Việt Nam, cơ sở hạ tầng luôn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế-xã hội ở mọi quốc gia và thậm chí rất quan trọng trong việc cải thiện môi trường kinh doanh và tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế nhanh ở các nước đang phát triển.
Trên cơ sở đó, Việt Nam cũng như các nước trong khu vực luôn ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và đã tạo ra sự cải thiện đáng kể về số lượng, chất lượng cơ sở hạ tầng gắn với cải cách thể chế quản lý, huy động vốn, tài chính cho phát triển cơ sở hạ tầng ngày càng chuẩn mực và có hiệu quả hơn.
Tuy nhiên trong quá trình triển khai, mỗi quốc gia đều gặp phải những vấn đề tồn tại và hạn chế nhất định trong phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng, nhất là về quản lý, huy động vốn, khuyến khích sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân, chất lượng, hiệu quả đầu tư, trong đó đầu tư công chưa cao.
Thứ trưởng Vũ Đại Thắng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam năm 2019, ngày 16/1. (Ảnh: Hạnh Nguyễn/Vietnam+) Tại đây, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng thẳng thắn chỉ ra các vấn đề của Việt Nam: “Mặc dù Chính phủ, các cấp, các ngành của Việt Nam đã nỗ lực trong thời gian qua, song vẫn còn nhiều thách thức lớn đối với phát triển kết cấu hạ tầng của Việt Nam trong thời gian tới.”
Cụ thể, Thứ trưởng nêu ra bốn vấn đề khó khăn cần phải giải quyết và tháo gỡ, một là quy mô nền kinh tế của Việt Nam không lớn do đó khả năng tích lũy hạn chế dẫn đến việc duy trì mức đầu tư cao từ ngân sách Nhà nước sẽ tạo áp lực lớn cho việc bảo đảm cân đối vĩ mô, ảnh hưởng đến sự phát triển chung của toàn nền kinh tế.
Hai là, áp lực của trần nợ công đang tăng cao đồng thời Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình, điều này có nghĩa nguồn vốn vay nước ngoài dành cho phát triển kết cấu hạ tầng ngày càng giảm và vốn ưu đãi phải trả các mức lãi cao hơn.
Ba là, việc duy trì và cải cách thể chế, cải cách thủ tục hành chính để cải thiện môi trường đầu tư, thu hút các nguồn lực xã hội cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng là một thách thức lớn đối với toàn nền kinh tế.
Bốn là, các điều kiện cần thiết để thu hút nguồn lực đầu tư từ khu vực tư nhân cho hệ thống cơ sở hạ tầng thông qua mô hình đầu tư đối tác công - tư hiện còn hạn chế, mà nguyên nhân do Nhà nước chưa có đủ nguồn lực tài chính tham gia cộng thêm năng lực thực hiện còn yếu, cơ chế chính sách chưa đồng bộ và đủ mạnh, thiếu các cơ chế bảo đảm, bảo lãnh, chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư (như rủi ro về doanh thu, rủi ro về chuyển đổi ngoại tệ…) đi cùng là việc thực thi chưa đảm bảo yêu cầu về tính chuyên nghiệp và minh bạch của thị trường.
Khung pháp lý hướng tới chuẩn mực quốc tế
Do đó, tại phiên thảo luận, các chuyên gia giàu kinh nghiệm trong khu vực và các tổ chức quốc tế hướng tập trung vào việc trao đổi những thông lệ, chuẩn mực quốc tế và bài học kinh nghiệm của quốc gia về cải cách và phát triển cơ sở hạ tầng, nhất là quản trị và huy động vốn.
Cụ thể, nội dung bao gồm các vấn đề nổi cộm như “Khung quản trị hạ tầng,” trong đó có tổng quan các xu hướng đầu tư công và hợp tác công - tư tại châu Á, khung quản trị hạ tầng toàn diện, bao trùm toàn bộ chu trình đầu tư công và những thách thức chung về quản trị hạ tầng tại châu Á.
Nhìn chung, các diễn giả ghi nhận và đánh giá cao những nỗ lực gần đây của Chính phủ Việt Nam trong việc phát triển hạ tầng cũng như những cải cách hiện hành về quản trị hạ tầng.
Bên cạnh đó, các diễn giả chia sẻ, những giải pháp huy động vốn cho hạ tầng ở châu Á từ trước đến nay vẫn dựa vào ngân sách của Chính phủ và vay nợ từ các cơ quan song phương và ngân hàng đa phương. Và, với những thách thức liên quan đến các nguồn vốn truyền thống này thì các Chính phủ cần mở rộng tiếp cận ra các phương thức huy động vốn hiện đại, hướng nhiều hơn đến khu vực tư nhân, bao gồm từ huy động vốn trái phiếu và từ quỹ hạ tầng đến huy động vốn qua hợp tác công - tư.
Trên thực tế, hầu hết các quốc gia châu Á đều đã và đang đẩy mạnh thực hiện hợp tác công - tư trong 15 năm trở đây, khi mà dư địa tài khóa tại các quốc gia đang ngày càng trở nên hạn hẹp. Tuy nhiên, cơ chế đối tác công – tư mở ra cơ hội phát triển hạ tầng song theo đó lại nảy sinh ra những rủi ro mới. Do vậy, các quốc gia cần phải xây dựng một khung khổ pháp lý phù hợp dựa trên kinh nghiệm từ một số thông lệ tốt nhất để có thể hướng tới sự quản lý hiệu quả.
Ngài Kunio Umeda, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam đánh giá cao việc Chính phủ Việt Nam đã nghiêm ngặt quản lý các khoản vay nợ, đặc biệt là nguồn vốn từ các nhà tài trợ nước ngoài. (Ảnh: Hạnh Nguyễn/Vietnam+) Tại phiên thảo luận, những thông lệ tốt về đảm bảo thẩm định và lựa chọn minh bạch các dự án công – tư đã được các diễn giả đưa ra trao đổi và thảo luận, như các phương pháp luận đánh giá chi phí và lợi ích, đánh giá hiệu quả sử dụng vốn, thiết lập phương thức “cửa ngõ” nhằm lựa chọn dự án và thiết lập các tiêu chí lựa chọn dự án công - tư minh bạch.
Ngoài ra, để các dự án hạ tầng được triển khai đúng tiến độ và đảm bảo hiệu quả kinh tế (tránh đội vốn và chậm tiến độ), các diễn giả nhấn mạnh, các Chính phủ cần đảm bảo đủ vốn cho các dự án, theo dõi minh bạch và quản lý dự án hiệu quả, kiểm soát những thách thức liên quan đến khâu triển khai trong chu trình phát triển hạ tầng. Song không thể phủ nhận, cải cách về quản lý hạ tầng công là một nỗ lực phức tạp, vì các ưu tiên cải cách cần tăng cường năng lực trong các lĩnh vực.
Tại Hội thảo, ông Kunio Umeda, Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam đánh giá cao việc Chính phủ Việt Nam đã nghiêm ngặt quản lý các khoản vay nợ, đặc biệt là nguồn vốn từ các nhà tài trợ nước ngoài.
“Tôi tin tưởng, các khoản vốn đầu tư đã được sử dụng có hiệu quả song Chính phủ Việt Nam còn phải có những giải pháp tốt hơn nữa trong quản lý nợ công. Nhật Bản cam kết hỗ trợ Việt Nam đồng thời tin rằng Việt Nam hoàn toàn có đủ năng lực để phát triển kinh tế thịnh vượng. Đây là thời điểm lịch sử để Việt Nam đạt được những mốc phát triển quan trọng và bền vững,” ông Kunio Umeda nói./.
Các đại biểu tham dự Diễn đàn kinh tế Việt Nam năm 2019, ngày 16/1, tại Hà Nội. (Ảnh: Nguyễn Hạnh) 
