Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động mạnh mẽ tới các nước đang phát triển theo hướng công nghiệp hóa, bao gồm cả Việt Nam. Với định hướng “Doanh nghiệp Nhà nước thực hiện vai trò dẫn dắt phát triển các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác” (Nghị quyết số 12-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XII), thì khu vực kinh tế Nhà nước vốn được xem là những “ông lớn” trong nền kinh tế chắc chắn sẽ chịu những tác động rất lớn từ cách mạng công nghiệp, trên cả hai hướng tích cực và thách thức.
Trong khuôn khổ chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform), Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã tổ chức Hội thảo “Mức độ sẵn sàng của Doanh nghiệp Nhà nước trong Cách mạng công nghiệp 4.0: Thực trạng và kiến nghị chính sách.”
[Việt Nam vẫn tiếp tục duy trì xuất siêu sang Israel với trị giá lớn]
Nội dung của hội thảo nhằm đánh giá toàn diện vai trò, sứ mệnh và sự vào cuộc của khối doanh nghiệp trên trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp, để từ đó có thể đưa ra đề xuất mục tiêu và định hướng giải pháp cho Việt Nam trong giai đoạn tới.
Thiếu cơ chế thu hút người tài
Theo ông Trịnh Đức Chiều, Phó trưởng ban Nghiên cứu Cải cách và Phát triển doanh nghiệp của CIEM, đây là khối doanh nghiệp có quy mô lớn và được đầu tư tiềm lực khoa học công nghệ từ các giai đoạn trước, nên thời điểm đầu của cuộc Cách mạng công nghiệp, nhóm doanh nghiệp này sẽ đảm đương vai trò dẫn dắt.
Tuy nhiên, khu vực kinh tế Nhà nước sẽ cũng gặp phải không ít thách thức khi tỷ lệ lao động có trình độ cao, đáp ứng được trình độ khoa học công nghệ hiện đại còn thấp. Theo Ngân hàng Thế giới (WB), chất lượng nhân lực của Việt Nam hiện chỉ đạt 3,79/10 điểm. Và, phần lớn nhân lực thiếu kỹ năng mềm như ngoại ngữ, công nghệ thông tin, kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp, tác phong công nghiệp...
Bên cạnh đó, trong bối cảnh phát triển công nghiệp hóa mạnh mẽ đòi hỏi các tập đoàn kinh tế Nhà nước buộc phải thay đổi chiến lược phát triển từ khai thác tài nguyên sang dựa vào công nghệ, đổi mới và sáng tạo cho phù hợp với xu thế chung của thế giới.
“Nhưng trên thức tế, phần lớn tập đoàn kinh tế có tiềm lực của Việt Nam hầu như vẫn dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên (như dầu mỏ, than đá, khoáng sản, rừng...), tập trung nhiều sức lao động,” ông Chiều chỉ ra.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) là một trong số ít các doanh nghiệp Nhà nước đã có sự chuẩn bị trong bối cảnh mới, với nhiều Đề án cách mạng công nghiệp lần thứ 4 ứng dụng công nghệ cao đã được triển khai vận dụng và thực hiện.
Song, ông Lê Hải Đăng, Trưởng ban Chiến lược phát triển của EVN cũng chia sẻ khó khăn nhất doanh nghiệp gặp phải là thiếu cơ chế tự chủ trong thu hút người giỏi về lĩnh vực công nghệ. Thậm chí, doanh nghiệp không thu hút được nhân sự có năng lực mà ngược lại còn bị “chảy máu chất xám.”
“Các doanh nghiệp ngoài Nhà nước hay doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ chủ động hơn trong việc ban hành các chính sách đãi ngộ, hấp dẫn về mặt tài chính và các điều kiện khác đối với người tài. Bên cạnh đó, EVN cũng đang gặp phải một vấn đề khác, đó là kiến thức nói chung về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, blockchain và trí tuệ nhân tạo… còn chưa đồng nhất được. Vì vậy tới đây tập đoàn rất cần nhu cầu đào tạo, tìm hiểu thêm để có được nhận thức chung về vấn đề này,” ông Đăng thẳng thắn chia sẻ.
Khuyến khích triển khai số hóa
Theo báo cáo của CIEM, thực trạng các doanh nghiệp Nhà nước sử dụng internet và máy tính với hiệu suất thấp hơn so với doanh nghiệp ngoài Nhà nước ở trong một số ngành, lĩnh vực lớn.
“Nếu việc sử dụng internet và máy tính là một thước đo của vận hành số hóa, thì có thể nói doanh nghiệp Nhà nước đang vận hành số hóa kém hơn doanh nghiệp ngoài Nhà nước ở nhiều ngành, lĩnh vực,” báo cáo này chỉ ra.
Thêm vào đó, nhóm tác giả của CIEM cho biết, mối quan hệ tương quan thuận giữa tỷ lệ sử dụng máy tính và internet trong doanh nghiệp với doanh thu có thể xuất phát từ mối liên hệ giữa số hóa và năng suất lao động.
Ngoài ra, tăng khả năng sử dụng internet cũng giúp doanh nghiệp mở rộng khả năng tiếp cận thị trường mới, từ đó thúc đẩy mở rộng quy mô sản xuất cũng như doanh thu.
Cụ thể hơn, ông Trịnh Đức Chiều cho biết, việc tăng cường khả năng vận hành số hóa có tác dụng cải thiện doanh thu khá lớn tại doanh nghiệp Nhà nước. Và, theo tính toán trung bình, việc tăng 1% lao động sử dụng internet sẽ thúc đẩy tăng 0,82% tăng doanh thu và khi tăng 1% lao động sử dụng máy tính sẽ thúc đẩy tăng 0,87% doanh thu.
“So với doanh nghiệp ngoài Nhà nước thì tác động của hiệu suất vận hành số hóa lên doanh nghiệp Nhà nước là cao hơn. Vì vậy, cải thiện hiệu suất vận hành số hóa có thể giúp doanh nghiệp cải thiện năng suất lao động, mở rộng thị trường và qua đó gia tăng doanh thu,” ông Chiều phân tích sâu hơn.
Để các doanh nghiệp Nhà nước chủ động hơn trong việc nắm bắt cơ hội cũng như chủ động tiếp cận với công nghiệp hóa, nhóm tác giả của CIEM đề xuất, Chính phủ cần triển khai một cách cụ thể hoá các nhiệm vụ giải pháp. Trong đó, cần có cơ chế cho doanh nghiệp Nhà nước thực hiện đầu tư nghiên cứu phát triển công nghệ, đầu tư mạo hiểm, đầu tư vào khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đặc biệt là doanh nghiệp Nhà nước phải phát huy vai trò đầu tàu trong phát triển năng lực khoa học công nghệ, xây dựng chiến lược, đầu tư phát triển của khu vực kinh tế này.
Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần có chính sách khuyến khích, thúc đẩy các doanh nghiệp Nhà nước triển khai quá trình số hoá để tránh tụt hậu và tiến tới đạt được khả năng vận hành số hóa tiên tiến.
“Mục tiêu, phấn đấu vào năm 2025 sẽ có 70% doanh nghiệp Nhà nước đạt mức vận hành số hóa,” báo cáo đề xuất./.
Ông Trịnh Đức Chiều, Phó trưởng ban Nghiên cứu Cải cách và Phát triển doanh nghiệp phát biểu: