Thạp đồng Đào Thịnh được phong Bảo vật Quốc gia ngay đợt đầu cùng với nhiều bảo vật khác.
Đây là chiếc thạp lớn nhất Việt Nam và có lẽ là lớn nhất thế giới, vì chỉ có Việt Nam mới có… thạp đồng, hiện vật độc đáo của văn hóa Đông Sơn.
Chiếc thạp có tên gọi Đào Thịnh là tên của một xã của huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái. Sự phát hiện chiếc thạp này hoàn toàn ngẫu nhiên.
Một ngày tháng 9/1961, một người dân xã Đào Thịnh ra câu cá ở sông Hồng thấy bờ sông bị lở, lộ ra một chiếc thạp đồng khá lớn. Sau đó thạp được mang về lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử Quốc Gia cho đến tận hôm nay. Hiện thạp được trưng bày ở phòng đại sảnh cùng với các trống đồng Đông Sơn quý nhất.
Thạp có hình trụ, có nắp đậy. Đường kính miệng 61cm, đường kính đáy 60cm, chiều cao 98cm. Trang trí hoa văn trên thạp gần gũi với cách trang trí trên trống đồng Ngọc Lũ. Giữa nắp thạp có hoa văn hình ngôi sao 12 cánh tượng trưng cho hình Mặt Trời. Xung quanh ngôi sao là các vành hoa văn hình học điển hình của văn hóa Đông Sơn. Đáng chú ý có đàn chim xòe cánh, mỏ dài bay ngược chiều kim đồng hồ.
Điểm nhấn của nắp thạp chính là những khối tượng người. Hiện tại, có thể thấy 4 khối tượng đối xứng qua tâm nắp thạp.
Tuy nhiên, theo nhân dân địa phương, không chỉ có 4 khối tượng này mà còn 1 khối tượng nữa nằm chính giữa ngôi sao ở đỉnh nắp thạp. Khi mới đào lên, khối tượng này bị gãy, chỉ còn dấu tích gãy. Nếu vậy, thạp phải có 5 khối tượng người.
Cái đặc sắc của các cặp tượng trên thạp Đào Thịnh là miêu tả từng cặp trai gái đang giao duyên. Qua đó cho thấy không có một khối tượng nào trong nền văn hóa Đông Sơn lại được miêu tả chân thực và sinh động như thế.
Đặc biệt trên nắp thạp có 4 cặp tượng trai gái đang giao hợp (hiện còn 2 cặp). Trai xõa tóc, ngang hông đeo dao găm, đóng khố. Gái mặc váy ngắn. Bộ phận sinh dục của nam giới được thể hiện rất rõ, chứng tỏ người xưa cố ý khi đặt khối tượng này trên nắp thạp phản ánh khát vọng sinh sôi nẩy nở, sự phồn thịnh của con người và vạn vật.
Vòng quanh thân thạp được trang trí băng hoa văn, giống như những băng hoa văn trên trống đồng. Băng hoa văn rộng nhất được khắc họa hình 6 chiếc thuyền lớn.
Trên thuyền có người trong trang phục hóa trang đang cầm mái chèo, cầm vũ khí và đang nhảy múa. Phía trên thuyền có chim bay. Giữa các thuyền còn có hình giao long đang châu đầu vào nhau. Đây là những chiếc thuyền trong ngày hội đua thuyền như nhiều nhà khoa học phân tích.
Quai thạp ở hai bên thân và mép nắp thạp, được trang trí hoa văn bông lúa quen thuộc của cư dân làm nông nghiệp trồng lúa nước.
Xét về độ tinh xảo, thạp Đào Thịnh có hoa văn đẹp không kém hoa văn của những trống đẹp nhất. Trình độ đúc đồng cũng thể hiện kỹ thuật cao như đúc trống mà kích thước lại to hơn, có phần khó đúc hơn. Vì thế, đi tìm “thân phận” của chiếc thạp Đào Thịnh là một điều thú vị.
Khi mới được phát hiện năm 1961, trong lòng thạp Đào Thịnh còn có dấu tích của than tro và răng của người quá cố. Một thạp đồng nhỏ hơn có đậy một mảnh gỗ bên trên và một số cục xỉ đồng cũng có ở bên trong thạp Đào Thịnh. Vì thế có thể khẳng định lúc chôn xuống đất, thạp Đào Thịnh có chức năng là một quan tài.
Với cư dân Đông Sơn, khi chết, thường được chôn trong quan tài gỗ bằng thân cây khoét rỗng. Trường hợp lấy trống đồng, thạp đồng để làm quan tài mai táng người quá cố là trường hợp ít gặp, phản ánh thân phận người chết là thủ lĩnh một vùng và rất giàu có.
Việc biến thạp Đào Thịnh thành quan tài chôn người chết rất hiếm. Thông thường, thạp Đào Thịnh nói riêng và các loại thạp đồng Đông Sơn nói riêng có công dụng khác.
Để đúc được một chiếc thạp quý đã tốn nhiều công sức, nhiều nguyên liệu đồng và kỹ thuật cao vì vậy thạp phải là đồ đựng bằng đồng quý giá, chứ không phải như các đồ đụng giống gùi, thúng, mủng… chỉ làm bằng mây tre.
Thạp Đào Thịnh có thể sánh ngang với những trống Đông Sơn như Ngọc Lũ, Hoàng Hạ. Thạp là bản thông điệp của quá khứ gửi cho thế hệ mai sau về cuộc sống vật chất và quan niệm phồn thực, khát vọng sinh sôi nẩy nở của con người và vạn vật của cư dân nông nghiệp lúa nước./.
Khám phá hai bảo vật quốc gia trống đồng Pha Long và Gia Phú
Theo hồ sơ bảo vật quốc gia Trống đồng Gia Phú, hiện vật được chôn ở độ sâu gần 4m; công cụ, đồ trang sức chôn theo có niên đại tương đồng văn hóa Đông Sơn.
