Chuyển đổi xanh không chỉ giúp doanh nghiệp giảm thiểu rủi ro bị loại khỏi các thị trường xuất khẩu quan trọng mà còn tạo cơ hội xây dựng thương hiệu bền vững, nâng cao giá trị sản phẩm và tiếp cận các phân khúc khách hàng cao cấp trên toàn cầu.
Đây là bước đi chiến lược để Việt Nam củng cố vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, giảm tác động tiêu cực đến môi trường và nâng cao khả năng cạnh tranh của cả nền kinh tế.
Tuy nhiên, để doanh nghiệp có thể chuyển đổi thành công sẽ cần tập trung nhiều vấn đề, từ tài chính, đến các chính sách giúp việc phát triển xanh đi đúng hướng, hiệu quả... Đây cũng là nội dung chính được đưa ra thảo luận tại “Diễn đàn xuất khẩu,” do Bộ Công Thương tổ chức sáng 4/12, tại Hà Nội.
Tiêu chuẩn khắt khe về bảo vệ môi trường
Hiện nay, phát triển bền vững đã trở thành một xu thế của thời đại, định hướng chiến lược phát triển của mỗi quốc gia, trong đó, phát triển bền vững về kinh tế được là coi là trụ cột nền tảng, là tiền đề để thực hiện phát triển về xã hội và bảo vệ môi trường.
Những chính sách quan trọng như Thỏa thuận xanh châu Âu (European Green Deal), Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn (Circular Economy Action Plan) hay Chiến lược đa dạng sinh học đến năm 2030 đang có ảnh hưởng lớn đến phương thức tăng trưởng, hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư trên thế giới.
Các chính sách này không chỉ tập trung vào mục tiêu giảm phát thải mà còn đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe hơn về trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường, yêu cầu các nước xuất khẩu phải thay đổi phương thức sản xuất và cách tiếp cận để đáp ứng được các yêu cầu ngày càng cao.
Tiêu chuẩn Xanh, kinh tế tuần hoàn: Chuyển đổi để thúc đẩy xuất khẩu bền vững
Bộ Công Thương khuyến cáo doanh nghiệp đa dạng hóa ngành hàng và thị trường xuất khẩu, chủ động cải tiến công nghệ để hàng hoá có giá trị gia tăng cao, đáp ứng tiêu chuẩn Xanh, kinh tế tuần hoàn.
Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân, Việt Nam, với tiềm năng và lợi thế sẵn có, đang đứng trước nhiều cơ hội lớn để trở thành một mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu hàng hóa xanh và bền vững, đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo, sản xuất sạch hơn, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, việc chuẩn bị nguồn hàng xuất khẩu của Việt Nam thích ứng hiệu quả với những tiêu chuẩn bền vững là sống còn đối với nền kinh tế.
Việc nắm bắt cơ hội này không chỉ giúp Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế mà còn góp phần nâng cao vị thế quốc gia, hiện thực hóa cam kết đóng góp vào các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu.
"Sự chuyển đổi này đòi hỏi một chiến lược đồng bộ, bao gồm từ định hướng của Chính phủ thông qua các cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ, sự chủ động của doanh nghiệp trong đầu tư thực hiện các giải pháp chuyển đổi xanh và tinh thần hợp tác đồng hành của các bên liên quan," Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân nói.
Hiện nay, những chính sách như thuế carbon, chính sách ưu tiên hàng hóa thân thiện với môi trường hay các yêu cầu về chuỗi cung ứng xanh đang được áp dụng ngày càng phổ biến tại các thị trường lớn.
Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng, Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng với các yêu cầu về kiểm toán, Báo cáo Phát triển bền vững của doanh nghiệp (CSRD)... của Liên minh châu Âu (EU) đã đi vào hiệu lực từ tháng 1/2024 và thể chế hóa bằng luật của các nước thành viên vào tháng 6/2024 đến nay đã có hiệu lực, nếu các doanh nghiệp Việt Nam không thực hiện và tuân thủ thì trong thời gian tới sẽ bị loại khỏi thị trường.
Minh họa từ các ngành hàng, trong đó với Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), chuyên gia này cho rằng mặc dù tác động trực tiếp tới các mặt hàng xuất khẩu như sắt, thép nhưng với doanh nghiệp sản xuất xe ôtô sử dụng sắt thép cũng là doanh nghiệp đầu tiên chịu ảnh hưởng.
Chuyên gia Nguyễn Đình Thọ thông tin, tháng 3/2025, theo quy định của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Nghị định 06/CP và Quyết định 01/TTg của Thủ tướng Chính phủ năm 2022 đã được điều chỉnh bởi Quyết định 13/TTg ngày 13/08/2024, sẽ có 2.166 doanh nghiệp sẽ phải thực hiện kiểm kê, báo cáo và xác nhận phát thải làm tiền đề thử nghiệm thị trường carbon, tiến tới chính thức thị trường carbon vào năm 2029.
Tuy vậy, vào thời điểm này chỉ có 10% trong tổng số 2.166 doanh nghiệp sẵn sàng thực hiện việc kiểm kê, báo cáo xác nhận và liên quan trực tiếp tới doanh nghiệp sản xuất thép, xi măng, nhiệt điện, trong khi nhiều doanh nghiệp khác vẫn chưa biết mình đang nằm trong danh mục phải báo cáo kiểm kê phát thải vào tháng 3/2025.
"Tại Nghị định 06/CP đã quy định trách nhiệm của doanh nghiệp và không phải là trách nhiệm mà Chính phủ cần phải thông báo, hướng dẫn hay đôn đốc để các doanh nghiệp thực hiện. Bên cạnh việc kiểm kê, báo cáo, xác nhận phát thải, doanh nghiệp còn phải xây dựng kế hoạch giảm phát thải trong thời gian tới theo đúng lộ trình của Việt Nam," Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Đình Thọ nhấn mạnh.
Khơi thông nguồn lực
Theo các chuyên gia, việc nắm bắt cơ hội chuyển đổi xanh và phát triển bền vững không chỉ giúp Việt Nam đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế mà còn góp phần nâng cao vị thế quốc gia, đóng góp vào các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu.
Tuy vậy, sự chuyển đổi này đòi hỏi một chiến lược đồng bộ, bao gồm sự hỗ trợ từ Chính phủ thông qua các chính sách khuyến khích, sự chủ động của doanh nghiệp trong đầu tư đổi mới và tinh thần hợp tác giữa các bên liên quan.
Ông Nguyễn Hải Minh, Phó Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCharm) cho rằng các doanh nghiệp Việt Nam cần chú ý hơn đến những gì đang thay đổi trên toàn cầu, đặc biệt là những thay đổi lồng ghép trong thương mại, liên quan tới xuất nhập khẩu, giao dịch với các đối tác châu Âu, từ đó để có các chương trình hành động cụ thể. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần có Chương trình hành động để đưa vào nội lực hóa, làm thế nào để các doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chuẩn của thị trường.
Để đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp, ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế trưởng, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) lưu ý doanh nghiệp căn cứ vào các tiêu chuẩn quốc tế để rà soát mức độ phát thải của đơn vị mình đang ở đâu, công nghệ ở mức nào, nếu kém cạnh tranh về phát thải thì cần nâng cấp về công nghệ, cũng là chuyển đổi xanh của doanh nghiệp.
"Việc này nhằm giúp doanh nghiệp lập hồ sơ xác nhận với nhà nhập khẩu, thể hiện việc chuyển đổi công nghệ xanh, qua đó giúp nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh chuyển đổi này," ông Nguyễn Bá Hùng nói.
Với chủ đề "Xúc tiến xuất khẩu xanh," theo ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), đây là chủ đề được Cục chủ động đặt ra và triển khai từ năm 2021, ngay sau khi Thỏa thuận xanh của EU ra đời..., thông qua diễn đàn có thể nâng cao nhận thức, tuyên truyền, phổ biến cho các doanh nghiệp, hiệp hội, ngành hàng nhằm xây dựng các kế hoạch và chiến lược xuất khẩu vào thị trường EU trong thời gian tới.
Nhấn mạnh tiêu chuẩn xanh, phát triển bền vững, ông Vũ Bá Phú cho rằng, đây là những quy định đã có từ lâu và đến hiện nay đã được tiêu chuẩn hóa, trở thành quy định bắt buộc của thị trường. Vì vậy, các doanh nghiệp cần định vị trong thời gian tới khi xuất khẩu vào EU cần sự chuẩn bị hết sức nhanh chóng, để trong giai đoạn tới (2026-2028) có thể đáp ứng được các yêu cầu liên quan tới chuyển đổi xanh...
Để hỗ trợ các doanh nghiệp, về phía Bộ Công Thương đã đẩy mạnh tuyên truyền các quy định mới về tiêu chuẩn xanh, phát triển bền vững... nhằm giúp doanh nghiệp có bước chuẩn bị hiệu quả và tiếp tục thúc đẩy xuất khẩu trong tương lai.
Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng phối hợp với các tổ chức quốc tế, cơ quan liên quan để thiết kế các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, nâng cao năng lực cho các doanh nghiệp, hiệp hội, nhằm tuân thủ các quy định cạnh tranh để phát triển bền vững của các thị trường xuất khẩu.
"Thời gian tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục rà soát, bổ sung và hoàn thiện các cơ chế chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp, cũng như đưa ra các tiêu chuẩn xanh, tiêu chuẩn phát triển bền vững cho từng ngành, từng lĩnh vực ngay cả tại thị trường Việt Nam để không chỉ doanh nghiệp nội mà cả các sản phẩm nhập khẩu vào Việt Nam phải tuân thủ các yêu cầu xanh và bền vững," ông Vũ Bá Phú nói./.