Trong bối cảnh các hệ sinh thái tại Việt Nam đang bị suy thoái nhanh chóng do áp lực từ các hoạt động phát triển kinh tế-xã hội, gia tăng dân số cùng với tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu, đại diện Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng việc thúc đẩy sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương tại vùng đệm của các khu dự trữ sinh quyển sẽ góp phần giảm áp lực trực tiếp lên rừng và tài nguyên thiên nhiên.
Đây cũng là động lực để các địa phương có khu dự trữ sinh quyển phát huy các chức năng bảo tồn, hỗ trợ và phát triển kinh tế xanh bền vững; cũng như thực hiện tốt mục tiêu "Sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên" mà cộng đồng quốc tế đã đặt ra trong Khung đa dạng sinh học toàn cầu (GBF).
“Phòng thí nghiệm sống” trong việc thúc đẩy các mô hình phát triển bền vững
Theo UNDP tại Việt Nam, danh hiệu “Khu dữ trự sinh quyển” lần đầu tiên được do Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hiệp quốc (UNESCO) đưa ra vào năm 1971 để công nhận các khu vực rộng lớn có giá trị văn hóa và thiên nhiên quan trọng. Khu dự trữ sinh quyển được coi là “phòng thí nghiệm sống” trong việc thúc đẩy các mô hình phát triển bền vững, cũng như điều chỉnh các tương tác giữa thiên nhiên và hoạt động của con người, để thúc đẩy sự chung sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Kể từ khi được thành lập đến nay, mạng lưới khu dự trữ sinh quyển thế giới đã phát triển rộng khắp trên các châu lục của thế giới, đóng góp quan trọng vào việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hiệp quốc.
Hội nghị COP16 tìm giải pháp ngăn chặn suy giảm đa dạng sinh học
Hội nghị lần thứ 16 Các bên tham gia Công ước Liên hợp quốc về đa dạng sinh học (COP16), diễn ra từ ngày 21/10-1/11/2024 tại thành phố Cali của Colombia.
Tại Việt Nam, kể từ năm 2000 khi Khu dự trữ sinh quyển Rừng ngập mặn Cần Giờ (khu dự trữ sinh quyển thế giới đầu tiên tại Việt Nam) được UNESCO công nhận, hiện toàn quốc đã có 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới.
Các khu dự trữ sinh quyển tại Việt Nam đã và đang giữ vai trò quan trọng đối với cuộc sống của hàng triệu người dân đồng thời là “ngôi nhà xanh” của các hệ động - thực vật bản địa phong phú, đặc biệt là các loài động thực vật nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ.
Để bảo vệ "ngôi nhà xanh" trên, các vùng đệm của các khu dự trữ sinh quyển được thành lập, có vai trò kết nối giữa vùng lõi (gồm các khu bảo tồn thiên nhiên) và các khu vực phát triển kinh tế-xã hội với mục tiêu: Tạo cơ hội để các địa phương triển khai các hoạt động phát triển bền vững dựa trên thiên nhiên, có thể đóng góp cho cả công tác bảo tồn và phát triển kinh tế.
“Tuy nhiên trên thực tế, cộng đồng ở các khu vực vùng đệm của các khu dự trữ sinh quyển vẫn còn gặp phải nhiều thách thức trong việc duy trì các nguồn sinh kế bền vững do sự hạn chế về năng lực và nguồn lực hỗ trợ; chưa được tham gia đầy đủ vào các quá trình ra quyết định và lập kế hoạch tại địa phương; thiếu cơ chế chia sẻ lợi ích hiệu quả từ việc quản lý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho cộng đồng,” đại diện UNDP tại Việt Nam đánh giá.
Trước thực tế trên, từ ngày 7-9/11, Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An, Văn phòng UNESCO tại Việt Nam, Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người và Sinh quyển Việt Nam, UNDP, Chương trình tài trợ nhỏ của Quỹ Môi trường toàn cầu và các đối tác đã tổ chức chuỗi sự kiện kỷ niệm Ngày quốc tế về Khu dự trữ sinh quyển năm 2024, bao gồm: Lễ míttinh; hội thảo quốc gia về quản lý, bảo tồn khu dự trữ sinh quyển thế giới; hội thảo tổng kết Mạng lưới các khu dự trữ sinh quyển thế giới của Việt Nam năm 2024; tọa đàm “Phát triển Sinh kế cộng đồng tại vùng đệm các Khu dự trữ sinh quyển thế giới của Việt Nam”; thực địa tại Vườn Quốc gia Pù Mát.
Chuỗi sự kiện trên là dịp để Việt Nam thúc đẩy sinh kế bền vững tại các vùng đệm đồng thời khẳng định cam kết của mình đối với việc quản lý, bảo tồn thiên nhiên và phát triển bền vững tại các khu dự trữ sinh quyển.
Mỗi khu dự trữ sinh quyển là một mô hình phát triển bền vững của địa phương
Khẳng định tầm quan trọng của các khu dự trữ sinh quyển, ông Nguyễn Văn Tài - Cục trưởng Cục Bảo tồn Thiên nhiên và Đa dạng sinh học (Bộ Tài nguyên và Môi trường) nhấn mạnh trong thời gian qua, chính sách và hành lang pháp lý nhằm hỗ trợ quản lý các khu dự trữ sinh quyển đã từng bước được thiết lập và hoàn thiện. Trong đó, Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030 cả nước có 14 khu dự trữ sinh quyển đồng thời đặt ra nhiệm vụ tăng cường hiệu quả quản lý các khu vực này.
Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2022) cùng các văn bản hướng dẫn cũng đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác quản lý, bảo vệ các khu dự trữ sinh quyển thế giới.
Vì vậy, để thực hiện mục tiêu mỗi khu dự trữ sinh quyển là một mô hình phát triển bền vững của địa phương, Cục trưởng Cục Bảo tồn Thiên nhiên và Đa dạng sinh học đề nghị các cơ quan, địa phương có khu dự trữ sinh quyển và các bên có liên quan, trong thời gian tới cần phối hợp tổ chức truyền thông, phổ biến về giá trị và tầm quan trọng của các khu dự trữ sinh quyển đối với sự sống của con người và thiên nhiên; đồng thời kêu gọi mọi người dân cùng cam kết bảo vệ, sử dụng bền vững các dịch vụ hệ sinh thái; áp dụng các mô hình sinh kế xanh bền vững…
Về phía địa phương, ông Nguyễn Văn Đệ - Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Nghệ An, Trưởng Ban quản lý Khu dự trữ sinh quyển thế giới Tây Nghệ An, cho biết khu dự trữ sinh quyển này được UNESCO công nhận vào năm 2007, nằm trên địa bàn 9 huyện, với tổng diện tích gần 1,3 triệu hécta (chiếm hơn 84% tổng diện tích tỉnh Nghệ An), dân số khoảng trên 1 triệu người (gồm 6 dân tộc anh em, với những nét văn hóa rất độc đáo và nhân văn đặc sắc). Khu dự trữ sinh quyền này có giá trị đặc biệt về thiên nhiên và đa dạng sinh học, chứa đựng các giá trị to lớn về khoa học và môi trường.
Trong thời gian qua, tỉnh Nghệ An đã và đang nỗ lực không ngừng để quản lý, bảo vệ và phát triển Khu dự trữ sinh quyển thế giới Tây Nghệ An. Tỉnh này cũng đã triển khai nhiều chương trình bảo tồn đa dạng sinh học, quản lý rừng bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao sinh kế cho người dân sống trong vùng lõi và vùng đệm của khu dự trữ sinh quyển.
Trong thời gian tới, ông Đệ nhấn mạnh tỉnh Nghệ An sẽ tiếp tục duy trì triển khai và giữ vững danh hiệu “Khu dự trữ sinh quyển thế giới;” cam kết thực hiện đúng chức năng của khu dự trữ sinh quyển, thực hiện tốt các cam kết quốc tế về bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên, sử dụng bền vững các dịch vụ hệ sinh thái đi đôi với phát triển kinh tế xã hội.
Tại lễ míttinh hưởng ứng Ngày quốc tế về khu dự trữ sinh quyển năm 2024, diễn ra sáng nay (8/11) tại tỉnh Nghệ An, đại diện cho 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới thế giới tại Việt Nam, ông Nguyễn Thế Hùng - Trưởng Ban quản lý Khu dự trữ sinh quyển Quảng Nam cũng nhấn mạnh: “Với trách nhiệm là thành viên trong mạng lưới khu dự trữ sinh quyển, chúng tôi cam kết sẽ tiếp tục nỗ lực thực hiện các hoạt động nhằm thúc đẩy phát triển bền vững trong các khu dự trữ sinh quyển tại Việt Nam.”/.