"Lolita” là tác phẩm có số phận không dễ dàng. Và dù đã trở thành một tác phẩmcó giá trị kinh điển nhưng Lolita cũng gây ra nhiều sự tranh cãi nhất của vănchương thế kỷ 20.
Sở dĩ vậy vì Lolita đề cập đến mối quan hệ bao gồm cả sex của nhân vậtchính Humbert Humbert, một người khá nhiều tuổi với một cô gái 12 tuổi tên làDolores Haze (Lolita).
"Lolita” từng bị cấm ở nhiều quốc gia khác nhau. Và chính bởi những tranhcãi triền miên trên văn đàn thế giới xung quanh tác phẩm này nên khi bản dịch"Lolita" tiếng Việt được ấn hành, cuốn sách đã được "cẩn thận" đi kèm một chiếndịch PR, quảng cáo khá rầm rộ của nhà sách phát hành là công ty Nhã Nam.
Tuy thế, Lolita cũng không gặp nhiều may mắn ở Việt Nam. Dù chiến dịch PRđã mang đến nhiều bài viết bênh vực... thì những xầm xì về các lỗi dịch, về lỗihiểu sai tiếng Anh, về văn phong, ngữ pháp tiếng Việt trong bản dịch "Lolita"càng ngày càng bị phát hiện ra nhiều hơn trên các diễn đàn đã buộc các chuyêngia ngôn ngữ vào cuộc. Ngay sau khi bản dịch tiếng Việt đến với công chúng, nólập tức nhận được các phản ứng đa chiều từ phía nhiều chuyên gia văn học - dịchthuật và cả của độc giả.
Những sai phạm “ấu trĩ”
Rất nhiều lỗi dịch của "Lolita" đã được liệt kê, và thật đáng tiếc, có đếnhàng chục lỗi nghiêm trọng nằm ngay trong lời nói đầu của bản dịch. Có những lỗikhá buồn cười, thậm trí ấu trĩ như đoạn thiếu thủ đô Washington hay tự nhiên lạithừa ra một người anh họ ngay trong đoạn văn đầu tiên của lời nói đầu [Thực rangười anh họ lỗi lạc này chính là ông luật sư Clark, cách dịch thành “anh họ”chưa chuẩn xác cộng thêm văn phong tiếng Việt lủng củng đã khiến độc giả khônghiểu - chú giải của tác giả]
Lỗi dịch này còn lặp lại một lần nữa tại chương 10, cũng do dịch giả hiểusai về nghĩa của từ “cousin” nên đã khiến tiểu thuyết lại thừa thêm ra một ngườibà con nữa của McCoo. Chưa hết vì sự “lơ đãng” của dịch giả, nên nhiều câu vănthiếu đi sự nhất quán, làm cho bối cảnh bị rối rắm, khó hiểu.
Ngay ở dòng đầu tiên, chương đầu tiên cũng đã có nhiều lỗi sai dù nó chỉcó vỏn vẹn 169 chữ tiếng Anh. Nhưng đây là chương được các nhà phê bình nghiêncứu văn học và ngôn ngữ đánh giá là rất xuất sắc, thậm chí là xuất sắc nhất cuốnsách. Đó cũng là chương ngắn nhất trong 36 chương của cuốn sách. Tuy nhiên, cáchhiểu của dịch giả chưa tới, hoặc có thể do quá cẩu thả của khâu biên dịch khiếnnhững nét tinh tế của ngôn ngữ nguyên bản đã mất đi
Sách hay, dở nhờ tâm người biên dịch
Dịch thuật ở Việt Nam hiện nay là công việc khó khăn, thu nhập thấp, chỉkhoảng 100-200 đồng/ chữ. Mức thù lao vậy thì quả thật không còn nhiều người cóthể theo đuổi nghề này như một cách để kiếm sống lâu dài, nếu họ không vì mộtmục tiêu khác hoặc không có một hậu phương vững chắc từ gia đình để tự do theođuổi đam mê. Cũng có nảy sinh một thực tế là nhiều dịch giả đã chỉ đứng tên (chomượn danh xưng) còn lại thuê sinh viên dịch theo từng chương cho nhanh, rồi vềlắp ghép lại.
Trong khi đó các em sinh viên chưa có nhiều vốn sống, phông văn hóa chưađủ để thẩm thấu tác phẩm nên nhiều em sẽ chỉ dùng cách tra từ điển để hiểu nghĩađen của từ. Nhưng ý nghĩa bóng hoặc những ngữ cảnh môi trường mà nhà văn đặt hàmý vào thì không có từ điển nào trợ giúp được.
Và vấn đề là khi ghép các phần dịch đó lại thì người đứng tên hoặc nhàxuất bản đã không đọc lại nghiêm túc, không có trách nhiệm trong việc biên tậpđể có được một “bản dịch đẹp” ít nhất về ngữ rồi nâng lên nghĩa. Thế nên mới cónhững thảm họa dịch thuật ra đời mà một số không ít mang tên dịch giả nổi tiếnghoặc nhà sách uy tín.
Trong thời đại của máy tính và mạng Internet, của google và facebook ngàynay, thì khả năng đọc hiểu tiếng Anh nói riêng, và ngoại ngữ nói chung, khôngcòn là độc quyền của một nhóm người nào nữa. Rất nhiều độc giả ngày nay am tườngkhông chỉ tiếng Anh, mà còn cả văn hóa Mỹ, châu Âu, quê hương của các tác giả.
Vì thế các bản dịch dở, dịch sai, dịch loạn, sớm hay muộn cũng bị lôi raánh sáng, và điều này vừa là thách thức, vừa là cơ hội cho các dịch giả ViệtNam, nếu họ kịp thay đổi tâm thế để phù hợp hơn với những bước tiến của xãhội./.
Sở dĩ vậy vì Lolita đề cập đến mối quan hệ bao gồm cả sex của nhân vậtchính Humbert Humbert, một người khá nhiều tuổi với một cô gái 12 tuổi tên làDolores Haze (Lolita).
"Lolita” từng bị cấm ở nhiều quốc gia khác nhau. Và chính bởi những tranhcãi triền miên trên văn đàn thế giới xung quanh tác phẩm này nên khi bản dịch"Lolita" tiếng Việt được ấn hành, cuốn sách đã được "cẩn thận" đi kèm một chiếndịch PR, quảng cáo khá rầm rộ của nhà sách phát hành là công ty Nhã Nam.
Tuy thế, Lolita cũng không gặp nhiều may mắn ở Việt Nam. Dù chiến dịch PRđã mang đến nhiều bài viết bênh vực... thì những xầm xì về các lỗi dịch, về lỗihiểu sai tiếng Anh, về văn phong, ngữ pháp tiếng Việt trong bản dịch "Lolita"càng ngày càng bị phát hiện ra nhiều hơn trên các diễn đàn đã buộc các chuyêngia ngôn ngữ vào cuộc. Ngay sau khi bản dịch tiếng Việt đến với công chúng, nólập tức nhận được các phản ứng đa chiều từ phía nhiều chuyên gia văn học - dịchthuật và cả của độc giả.
Những sai phạm “ấu trĩ”
Rất nhiều lỗi dịch của "Lolita" đã được liệt kê, và thật đáng tiếc, có đếnhàng chục lỗi nghiêm trọng nằm ngay trong lời nói đầu của bản dịch. Có những lỗikhá buồn cười, thậm trí ấu trĩ như đoạn thiếu thủ đô Washington hay tự nhiên lạithừa ra một người anh họ ngay trong đoạn văn đầu tiên của lời nói đầu [Thực rangười anh họ lỗi lạc này chính là ông luật sư Clark, cách dịch thành “anh họ”chưa chuẩn xác cộng thêm văn phong tiếng Việt lủng củng đã khiến độc giả khônghiểu - chú giải của tác giả]
Lỗi dịch này còn lặp lại một lần nữa tại chương 10, cũng do dịch giả hiểusai về nghĩa của từ “cousin” nên đã khiến tiểu thuyết lại thừa thêm ra một ngườibà con nữa của McCoo. Chưa hết vì sự “lơ đãng” của dịch giả, nên nhiều câu vănthiếu đi sự nhất quán, làm cho bối cảnh bị rối rắm, khó hiểu.
Ngay ở dòng đầu tiên, chương đầu tiên cũng đã có nhiều lỗi sai dù nó chỉcó vỏn vẹn 169 chữ tiếng Anh. Nhưng đây là chương được các nhà phê bình nghiêncứu văn học và ngôn ngữ đánh giá là rất xuất sắc, thậm chí là xuất sắc nhất cuốnsách. Đó cũng là chương ngắn nhất trong 36 chương của cuốn sách. Tuy nhiên, cáchhiểu của dịch giả chưa tới, hoặc có thể do quá cẩu thả của khâu biên dịch khiếnnhững nét tinh tế của ngôn ngữ nguyên bản đã mất đi
Sách hay, dở nhờ tâm người biên dịch
Dịch thuật ở Việt Nam hiện nay là công việc khó khăn, thu nhập thấp, chỉkhoảng 100-200 đồng/ chữ. Mức thù lao vậy thì quả thật không còn nhiều người cóthể theo đuổi nghề này như một cách để kiếm sống lâu dài, nếu họ không vì mộtmục tiêu khác hoặc không có một hậu phương vững chắc từ gia đình để tự do theođuổi đam mê. Cũng có nảy sinh một thực tế là nhiều dịch giả đã chỉ đứng tên (chomượn danh xưng) còn lại thuê sinh viên dịch theo từng chương cho nhanh, rồi vềlắp ghép lại.
Trong khi đó các em sinh viên chưa có nhiều vốn sống, phông văn hóa chưađủ để thẩm thấu tác phẩm nên nhiều em sẽ chỉ dùng cách tra từ điển để hiểu nghĩađen của từ. Nhưng ý nghĩa bóng hoặc những ngữ cảnh môi trường mà nhà văn đặt hàmý vào thì không có từ điển nào trợ giúp được.
Và vấn đề là khi ghép các phần dịch đó lại thì người đứng tên hoặc nhàxuất bản đã không đọc lại nghiêm túc, không có trách nhiệm trong việc biên tậpđể có được một “bản dịch đẹp” ít nhất về ngữ rồi nâng lên nghĩa. Thế nên mới cónhững thảm họa dịch thuật ra đời mà một số không ít mang tên dịch giả nổi tiếnghoặc nhà sách uy tín.
Trong thời đại của máy tính và mạng Internet, của google và facebook ngàynay, thì khả năng đọc hiểu tiếng Anh nói riêng, và ngoại ngữ nói chung, khôngcòn là độc quyền của một nhóm người nào nữa. Rất nhiều độc giả ngày nay am tườngkhông chỉ tiếng Anh, mà còn cả văn hóa Mỹ, châu Âu, quê hương của các tác giả.
Vì thế các bản dịch dở, dịch sai, dịch loạn, sớm hay muộn cũng bị lôi raánh sáng, và điều này vừa là thách thức, vừa là cơ hội cho các dịch giả ViệtNam, nếu họ kịp thay đổi tâm thế để phù hợp hơn với những bước tiến của xãhội./.
An Di (Vietnam+)