Người biểu tình tập trung gần tòa nhà Quốc hội Mỹ tại Washington, D.C. (Ảnh: THX/TTXVN) Theo Đài RFI/BBC/AFP, thời sự Mỹ với âm vang cuộc bạo loạn ngày 6/1/2021 tại trụ sở Quốc hội Mỹ (Đồi Capitol) là đề tài được các tạp chí có tên tuổi ra vào giữa và cuối tháng Một được độc giả hết sức quan tâm.
Ngoài những vấn đề nổi cộm được bàn luận nhiều liên quan nền dân chủ Mỹ, trách nhiêm của ông Donald Trump, hay tình trạng vô chính phủ ở Mỹ, một số vấn đề khác cũng được đặt ra như tình trạng cảnh sát đồng lõa với các phong trào cực đoan trong xã hội Mỹ, những rạn nứt trong lòng đảng Cộng hòa và khả năng luận tội ông Trump sau sự kiện "Đồi Capitol."
Tại Mỹ, tuần báo Time đã nói đến sự kiện “Nền dân chủ bị tấn công;” nhật báo The New York Times nêu bật “Ông Trump kích động đám đông;” trong lúc tờ Washington Examiner lại thấy đó là dấu hiệu về “Ngày tàn của ông Trump;” còn tuần san Bloomberg Businessweek thì đánh giá là “Lại còn tồi tệ hơn nữa.”
Nhìn từ Anh, tuần báo The Economist nhận định “Di sản của ông Trump: Một sự thất sủng và một cơ hội cần tranh thủ” hoặc có bài viết với tựa đề “Làm thế nào để buộc ông Donald Trump phải chịu trách nhiệm,” trong lúc tờ The Independent ghi nhận một “Tình trạng vô chính phủ ở Mỹ.”
Tạp chí Thế giới Đó đây của Đài phát thanh quốc tế Pháp (RFI) cho rằng vụ bạo loạn này phơi bày thế đối kháng khó lường tại Mỹ trong khi BBC của Anh cho rằng đảng Cộng hòa đang chia rẽ sâu sắc. Tạp chí Pháp Courrier International thì nhấn mạnh nhu cầu “Sửa chữa nước Mỹ.”
Riêng L’Express thì đã giải thích việc “Nền dân chủ Mỹ bị tấn công” bằng sự kiện nước Mỹ đã trở thành “Phòng thí nghiệm của các thuyết âm mưu.”
Tạp chí Thế giới Đó đây đặt câu hỏi vì sao người biểu tình lọt vào Quốc hội như “chốn không người” trong khi đây vốn được coi là một nơi an ninh được bảo vệ nghiêm ngặt. Điều này đặt ra nghi vấn về sự đồng lõa của lực lượng an ninh phụ trách bảo vệ cơ sở này.
[Thượng viện Mỹ sẽ bắt đầu luận tội cựu Tổng thống Trump vào tháng 2]
Với những hình ảnh được ghi hình lại, Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã vào cuộc khi mở cuộc điều tra về nội gián tiếp tay. Nhiều nhân viên bị đình chỉ, hơn 10 người bị điều tra sau khi có nhiều hình ảnh cho thấy họ mở cửa cho các phần tử cực đoan, hay chụp ảnh chung với người biểu tình.
Trả lời RFI, nhà báo Phạm Trần (từ Washington) cho biết sơ lược về các điều tra của FBI, theo truyền thông Mỹ: “FBI đang điều tra về các cựu cảnh sát, cựu quân nhân Mỹ có mặt trong hàng ngũ người biểu tình, tràn ngập nhà Quốc hội. Trong số những người đó, họ tổ chức một đội gọi là tiền trạm. Đội đó là đội lãnh đạo, sẽ đi vào trước. Điều thứ hai là FBI bắt đầu điều tra xem liệu có sự tiếp tay từ bên trong của lực lượng cảnh sát có nhiệm vụ bảo vệ tòa nhà Quốc hội hay không."
Sự đồng lõa của một bộ phận không nhỏ trong cảnh sát với các phong trào cực đoan trong xã hội Mỹ, đặc biệt là phong trào “da trắng thượng đẳng,” là điều đã được báo động hơn 10 năm trước.
Năm 2006, FBI ra một báo cáo về tình trạng xâm nhập riêng trong lực lượng cảnh sát. Trả lời AFP, Daryl Johnson, cựu chuyên gia về “khủng bố nội địa” của Bộ An ninh Nội địa Mỹ (DHS) cho biết một báo cáo năm 2009 của FBI cho thấy quân đội cũng là đối tượng xâm nhập.
Theo cựu chuyên gia về khủng bố nội địa, bất chấp hai báo cáo quan trọng này, vấn đề đã bị gạt sang một bên.
Theo chuyên gia Vida Johnson, Đại học Georgtown, Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama đã không có đủ thế lực để loại trừ “các phần tử da trắng thượng đẳng” ra khỏi cảnh sát và quân đội Mỹ, đặc biệt khi ông là người da đen.
Nhiều nhà quan sát ghi nhận ảnh hưởng của các phần tử da trắng thượng đẳng, kỳ thị chủng tộc trong lực lượng an ninh, quân đội đã có từ lâu, nhưng từ khi Donald Trump lên nắm quyền, tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Nhiều nghiệp đoàn cảnh sát đã bị cáo buộc bảo vệ các cảnh sát kỳ thị chủng tộc.
McConnell - người “nắm” tương lai của ông Trump
Vào lúc cuộc tấn công nhà Quốc hội Mỹ khiến nước Mỹ và cả thế giới phải bàng hoàng thì xuất hiện một tình thế chính trị mới. Nội bộ phe Cộng hòa, vốn hoàn toàn đứng về phía ông Donald Trump trong suốt 4 năm qua, bắt đầu phân hóa.
Lãnh đạo phe Cộng hòa tại Thượng viện, thượng nghị sỹ Mitch McConnell, 78 tuổi, một chính trị gia thâm trầm, lão luyện, vốn được coi là đồng minh thân cận của tổng thống mãn nhiệm, ngày 12/1, cho biết sẵn sàng đưa thủ tục phế truất ra thảo luận tại Thượng viện, một khi được Hạ viện thông qua, và để ngỏ khả năng ủng hộ.
Ông McConnell, được một số người mệnh danh là “Lưỡi hái tử thần,” vì mọi dự luật của Hạ viện do Dân chủ kiểm soát trong 2 năm vừa qua, khi đưa ra Thượng viện, đều không thành công, nếu không được McConnell chấp thuận. McConnell là người đã bác bỏ thủ tục phế truất Tổng thống Trump lần thứ nhất vào đầu năm 2020. Nhưng lần này tình hình đổi khác.
Việc ông Trump chống đến cùng kết quả bầu cử tổng thống hồi tháng 11/2020 đã khiến ông McConnell giữ khoảng cách với tổng thống mãn nhiệm. Vụ người ủng hộ ông Trump tấn công nhà Quốc hội, ông Trump giữ thái độ lấp lửng trước bạo lực, là giọt nước tràn ly. Kể từ hôm đó, McConnell và ông Trump không còn liên lạc với nhau.
Trước đây, để thực hiện được việc phế truất ông Donald Trump thì cần sự ủng hộ của ít nhất 67 thượng nghị sĩ là điều bất khả. Thế nhưng, hiện nay khả năng này đang trở thành điều có thể, với sự thay đổi quan điểm của một số chính trị gia Cộng hòa có thế lực.
Ông McConnell đã ngỏ khả năng Thượng viện ra quyết định về vấn đề này sau khi Joe Biden nhậm chức. Giải thích vì sao viễn cảnh phế truất ông Trump có thể trở thành hiện thực khi thủ tục được McConnel bật đèn xanh, luật gia Olivier Piton trả lời đài France 24: "Cả Liz Cheney cũng như Mitch McConnel đã cho biết, hoặc một cách trực tiếp và công khai, hoặc để ngỏ khả năng là họ sẽ ủng hộ việc phế truất. Như vậy, việc hai nhân vật trụ cột của đảng Cộng hòa có thể ủng hộ việc phế truất khiến cho viễn cảnh của kịch bản trở nên khó đoán định hơn nhiều so với trước kia."
Cần biết là thủ tục phế truất có thể tiếp tục ngay cả sau khi ông Trump đã mãn nhiệm. Một số nhà quan sát nhận định rằng McConnell “nắm trong tay” vận mệnh chính trị của Donald Trump. Tuy nhiên, France 24 tỏ ra thận trọng hơn khi ghi nhận thái độ nước đôi, lấp lửng, của lãnh đạo Cộng hòa tại Thượng viện.
Sau khi để ngỏ với báo chí về khả năng ủng hộ phế truất, ông McConnell lại cho biết hiện vẫn chưa có quyết định nào và chờ nghe các luận cứ về pháp lý được trình bày trước Thượng viện sắp tới.
Một số nhà nghiên cứu như nhà chính trị học Pháp Gerard Grunberg cho rằng “sự tan vỡ của đảng Cộng hòa là điều không thể tránh khỏi,” khi đại đa số chính trị Cộng hòa buộc phải chọn bên: Hoặc đứng về phía ông Trump để lấy lòng nhóm cử tri đông đảo, ủng hộ các biện pháp bạo lực, hoặc đứng về phía chế độ dân chủ pháp quyền. Tuy nhiên, đây là một sự lựa chọn không hề dễ.
Chọn lấy lòng nhóm cử tri trung thành tuyệt đối với Donald Trump, không lên án bạo lực, không kiên quyết với người bị cáo buộc đứng sau bạo lực (tức tổng thống mãn nhiệm) thì chính họ sẽ đánh mất đi tính chính đáng trong con mắt của đông đảo cử tri Mỹ.
Ngược lại, có thái độ dứt khoát với Donald Trump, ắt hẳn sẽ mất đi một lực lượng lớn cử tri truyền thống và thất bại trong cuộc bầu cử hai năm tới là khó tránh. Chính trị gia McConnell chắc chắn cũng đối mặt với thách thức tương tự.
Theo nhiều nhà quan sát, lãnh đạo phe Cộng hòa ở Thượng viện đứng trước một “cơ hội lịch sử,” gần như là duy nhất. Đó là không cho phép ông Trump ra tái ứng cử, loại trừ vĩnh viễn khả năng Donald Trump trở lại đứng đầu nước Mỹ. Cơ hội và cũng là trách nhiệm.
Nhiều người như cựu thống đốc bang California, chính trị gia Cộng hòa Arnold Schwarzenegger lo ngại sự trở lại của Donald Trump sẽ đồng nghĩa với việc các quan điểm cực đoan bạo lực, thậm chí xu thế phát xít hóa sẽ thắng thế trước hết trong đảng Cộng hòa, khiến nội bộ nước Mỹ vốn đã phân hóa sẽ ngày càng trở nên đối kháng.
Hạ viện đã luận tội, bước kế tiếp là gì?
Trong bài viết mang tựa đề ngắn gọn “Chương cuối”, sau khi nhắc lại rằng “Hạ viện Mỹ đã luận tội Donald Trump vì đã kích động một đám đông tấn công Đồi Capitol,” The Economist đã nêu bật câu hỏi “Chuyện gì sẽ xảy ra tiếp theo?”
Trong những ngày cuối cùng của chính quyền Trump, Hạ viện Mỹ do đảng Dân chủ kiểm soát ngày 13/1 đã nhanh chóng thông qua bản luận tội cáo buộc tổng thống “kích động nổi dậy” tại Đồi Capital hôm 6/1.
Một số nghị sỹ Cộng hòa tại Hạ viện, sau khi khuyến khích hoặc im lặng khi Tổng thống Trump tấn công tiến trình dân chủ trong nhiều tháng, đã thấy lương tâm cắn rứt. 10 người trong số họ đã cùng với toàn bộ 222 nghị sỹ Dân chủ bỏ phiếu tán thành bản luận tội, một động thái mà hãng BBC bình luận là đảng Cộng hòa đang chia rẽ sâu sắc.
Một số dân biểu đảng Dân chủ tiết lộ rằng một số đồng nghiệp của họ thuộc đảng Cộng hòa đã thú nhận riêng rằng họ bỏ phiếu chống luận tội vì lo sợ cho tính mạng của mình.
Đối với The Economist, là người vốn đã cam kết chấm dứt “cuộc tàn sát nhắm vào nước Mỹ” khi nhậm chức, Donald Trump sẽ ra đi trong ô nhục. Ông là tổng thống duy nhất đã bị luận tội hai lần. Hình ảnh không thể xóa nhòa về chính quyền của ông sẽ là một đám đông phá hoại Quốc hội Mỹ trong nỗ lực lật ngược kết quả một cuộc bầu cử công bằng.
Tuy nhiên, tuần báo Anh nhận định rằng hoàn toàn không thể biết một cách chắc chắn là điều gì sẽ xảy ra trong những ngày tới đây. Sau bước luận tội, các cáo buộc tổng thống sẽ được xét tại Thượng viện, nơi cần có đa số 2/3 thượng nghị sỹ đồng ý kết tội và cách chức.
Vấn đề là ông Trump sẽ rời nhiệm sở vào ngày 20/1 khi ông Biden nhậm chức. Trong khi đó, trên nguyên tắc, Thượng viện sẽ chỉ họp lại từ ngày 19/1. Một phiên họp trước đó có thể được triệu tập nếu được các thượng nghị sỹ nhất trí, nhưng ông Mitch McConnell, hiện vẫn còn là lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện, đã không tìm được sự nhất trí này.
Ngay cả khi Thượng viện có thể họp lại sớm hơn, tiến trình kết thúc phiên tòa trong lúc ông Trump đương nhiệm sẽ đòi hỏi một tốc độ kỷ lục và không cho tổng thống nhiều thời gian để tự bào chữa.
Điều này đặt ra một trường hợp gai góc về mặt Hiến pháp vì chưa có tiền lệ: Liệu một tổng thống có thể bị kết án vì những tội danh không thể xử lý sau khi ông ta rời nhiệm sở hay không?
Mặc dù luật lệ không cấm, nhưng điều này chưa từng xảy ra. BBC giải thích thêm rằng Thượng viện sẽ tổ chức một phiên xét xử để xác định tội danh của Trump nhưng điều này sẽ không thể xảy ra vào tuần còn lại trong nhiệm kỳ tổng thống của Trump.
Quốc hội Mỹ đã đình chỉ cuộc điều tra luận tội Tổng thống Richard Nixon trong vụ Watergate ngay sau khi ông từ chức vào năm 1974 vì cuộc điều tra này gây nhiều tranh cãi. Một số luật sư cho rằng việc tiếp tục phiên tòa sau khi ông Trump rời nhiệm sở có thể là một hành động vi hiến.
Tuy nhiên, The Economist cho rằng có nhiều lý do đầy sức thuyết phục để tiếp tục tiến trình luận tội và để cho Tòa án Tối cao giải quyết. Trước hết, phiên tòa sẽ cho phép xác định rằng các tổng thống phạm những tội đáng truất phế mà lại không bị hề hấn gì trong suốt thời kỳ chuyển giao quyền hành.
Điều thứ hai là sẽ cấm ông Trump nắm giữ các chức vụ liên bang một lần nữa, ngăn chặn khả năng ông tái tranh cử tổng thống vào năm 2024. Điều này sẽ cho đảng Dân chủ cơ hội loại bỏ đảng “theo chủ nghĩa Trump,” với hy vọng ngăn chặn chiều hướng độc tài chủ nghĩa và không cho đảng này trở thành một đảng đối lập bảo thủ hợp hiến.
Liên quan vấn đề này, tạp chí Courrier International tuần này, với tựa ngắn: “Sửa chữa nước Mỹ” nhận định “Joe Biden phải hòa giải một đất nước chia rẽ hơn bao giờ hết.”
Tạp chí này dẫn lời nhà sử học Françoise Coste, Giáo sư tại Đại học Toulouse II-Jean-Jaurès, cho biết thêm: “Joe Biden sẽ phải đối mặt với một sự nổi dậy liên tục, ở Washington hay ở các tiểu bang.”
Mong muốn thống nhất đất nước của ông Biden “dường như không thể thực hiện được, nhất là khi lãnh đạo thuộc đảng Dân chủ, với đa số mong manh trong Quốc hội, sẽ phải đối mặt với một đảng Cộng hòa có một phần đông nghị sĩ có vẻ nghe theo các thuyết âm mưu: Hơn 100 người trong số họ đã bỏ phiếu chống lại việc xác nhận kết quả bầu cử tổng thống"./.
