Cứ ngỡ như thiên nhiên-tạo hóa hình thành nên, sắp đặt những tầng nấc chânruộng, thế nhưng không phải vậy, ruộng bậc thang - kiệt tác hiếm có trong nềnvăn minh lúa nước Việt Nam lại do đồng bào dân tộc sáng tạo ra để thích ứng vớiđiều kiện đất đai, khí hậu và thủy lợi ở vùng núi, trung du.
Kiệt tác của bàn tay lao động
Lịch sử hình thành ruộng bậc thang ở Mù Cang Chải gắn liền với lịch sử cư trúcủa tộc người Mông - tác giả của những thửa ruộng bậc thang, chủ nhân cư trú đầutiên tại vùng đất này.
Ruộng bậc thang là một phương thức canh tác nông nghiệp kết hợp nhuần nhuyễngiữa canh tác nương rẫy và ruộng nước. Khai khẩn ruộng bậc thang là một quátrình công phu, tốn nhiều công sức. Theo kinh nghiệm của đồng bào, đó là nơi cóđộ dốc vừa phải, có nguồn nước, có khả năng tạo mặt bằng, ít sỏi đá, cây to, cỏmọc dày và tốt là vùng đất thích hợp để khai khẩn.
Sau khi đã lựa chọn được mảnh đất ưng ý, việc tiếp theo là xác lập quyền khaikhẩn. Đồng bào có thể chồng các cột đá cao khoảng 1m, hoặc chặt ngọn một số câygỗ lớn trên mảng đất đó làm dấu hiệu xác lập quyền khai khẩn.
Khi đã huy động được lực lượng và điều kiện thời tiết thuận lợi, việc khai khẩnđược tiến hành. Việc này thường được tiến hành vào mùa xuân (khoảng tháng 1, 2,3 ) để có thể tháo nước vào sử dụng ngay trong tháng 4, 5 cho kịp thời vụ.
Để làm ruộng, trước hết phải phát cỏ và các loại cây nhỏ, dọn sạch mặt đất, sauđó dùng cuốc đánh các gốc to rồi tiến hành đào và san. Khó khăn nhất là tạo mặtbằng cho ruộng. Mặt bằng ruộng có liên quan đến việc giữ nước và chia đều nướccho toàn ruộng. Việc đào và san ruộng là khâu kỹ thuật đòi hỏi các kỹ năng trongviệc khai khẩn ruộng bậc thang.
Ruộng đạt tiêu chuẩn phải đủ 2 tiêu chí cơ bản là mặt bằng ruộng và nguồn nướcngâm chân cho lúa. Người Mông nơi đây đã làm được điều này trong điều kiện hếtsức khó khăn để đảm bảo cho việc canh tác lúa nước trên sườn đồi và chân các quảđồi.
Việc tiếp theo là làm bờ ruộng. Trong hệ thống ruộng bậc thang, bờ ruộng là yếutố quan trọng đóng vai trò là “bức tường” giữ nước. Bờ ruộng được tiến hành làmngay từ khi san ruộng, đất làm bờ lấy ngay từ chỗ san gạt ở phía mép cuối củamặt bằng thửa ruộng. Người ta thường dùng cuốc bướm cào đất thành bờ, dùng chândẫm và gáy cuốc đập mạnh vào để nén chặt bờ ruộng. Độ chênh lệch giữa thửa ruộngtrên và thửa dưới thường là 1- 1,5 m. Khi có nước tháo vào ruộng, bờ sẽ cứnglại.
Công việc khai khẩn được nối tiếp từ năm này qua năm khác, từ thế hệ này sangthế hệ khác, tạo nên các triền ruộng tựa như những bức tranh nghệ thuật hoànhtráng treo trên các sườn đồi. Đây là nét độc đáo của loại hình canh tác mang đậmsắc thái của cư dân vùng cao khu vực Đông Nam Á.
Điểm đến hấp dẫn du khách
Những năm gần đây, địa danh Mù Cang Chải đã trở nên gần gũi và nổi tiếng hơn vớikhách du lịch trong và ngoài nước. Cả huyện Mù Cang Chải có 2.200 ha ruộng bậcthang, trong đó 500 ha ruộng bậc thang của ba xã La Pán Tẩn, Chế Cu Nha và Dế XuPhình được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là một trong những danhthắng độc đáo vào bậc nhất của Việt Nam và được xếp hạng di tích danh thắng cấpquốc gia vào ngày 18/10/2007.
Đến với Mù Cang Chải dù chỉ một lần du khách cũng cảm nhận được sự giàu có củathiên nhiên, sự đặc sắc của văn hóa, sự ấm áp của tình người.
Đường lên Mù CangChải tuy xa và khó khăn, song lại rất thú vị, quang cảnh thay đổi liên tục trênđường, du khách chưa kịp ngắm hết những ngôi nhà sàn Thái trên cánh đồng MườngLò rộng lớn với bạt ngàn hoa ban, đã được đến với những con đường quanh co, uốnlượn trên các sườn đồi dốc đứng.
Qua đèo Khau Phạ mờ trong sương trắng là tới đất Mù Cang Chải. Từ đây, cứ từ đèonày qua đèo khác, núi này qua núi khác, du khách sẽ cảm nhận rõ nét sự thay đổicủa độ cao, hai bên đường là những triền ruộng bậc thang hiện lên hoành tránggiữa bạt ngàn núi rừng Tây Bắc.
Dừng chân tại Mù Cang Chải, đâu đâu cũng thấy những thửa ruộng bậc thang xếptầng, xếp lớp trải rộng khắp các quả đồi. Do địa hình nơi này là núi cao, vựcsâu, cắt xẻ nhiều nên mỗi “mâm xôi” đều được xen giữa các khe nước lớn nhỏ, trậptrùng là những rừng thông bạt ngàn. Cứ thế: ruộng, rừng, khe, suối... tầng tầng,lớp lớp xếp lên nhau.
Càng lên cao, du khách càng thấy thú vị bởi sự kỳ vĩ,hoành tráng của núi rừng, bởi sự trong lành của khí hậu nơi đây và bởi sự khéoléo của người dân nơi đây.
Ruộng bậc thang Mù Cang Chải càng đẹp hơn, quyến rũ hơn vào mùa lúa chín, lúc màhương sắc của “biển vàng” này cứ cuồn cuộn tỏa hương khắp núi rừng xứ Mù Cang.Những thửa ruộng bậc thang tầng tầng, lớp lớp như những nấc thang khổng lồ bắclên trời, tựa những mâm xôi vàng.
Nhằm quảng bá hình ảnh ruộng bậc thang Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái và huyện MùCang Chải đã tổ chức các tuần văn hóa, thể thao du lịch thường niên với nhiềuhoạt động như lễ mừng cơm mới của người Mông tại xã La Pán Tẩn; triển lãm ảnh vềruộng bậc thang; phiên chợ vùng cao-ẩm thực và trình diễn các hoạt động văn hóadân gian (múa khèn, hát giao duyên)... từ đó phát triển du lịch, từng bước nângcao đời sống cho nhân dân huyện vùng cao nơi đây./.
Kiệt tác của bàn tay lao động
Lịch sử hình thành ruộng bậc thang ở Mù Cang Chải gắn liền với lịch sử cư trúcủa tộc người Mông - tác giả của những thửa ruộng bậc thang, chủ nhân cư trú đầutiên tại vùng đất này.
Ruộng bậc thang là một phương thức canh tác nông nghiệp kết hợp nhuần nhuyễngiữa canh tác nương rẫy và ruộng nước. Khai khẩn ruộng bậc thang là một quátrình công phu, tốn nhiều công sức. Theo kinh nghiệm của đồng bào, đó là nơi cóđộ dốc vừa phải, có nguồn nước, có khả năng tạo mặt bằng, ít sỏi đá, cây to, cỏmọc dày và tốt là vùng đất thích hợp để khai khẩn.
Sau khi đã lựa chọn được mảnh đất ưng ý, việc tiếp theo là xác lập quyền khaikhẩn. Đồng bào có thể chồng các cột đá cao khoảng 1m, hoặc chặt ngọn một số câygỗ lớn trên mảng đất đó làm dấu hiệu xác lập quyền khai khẩn.
Khi đã huy động được lực lượng và điều kiện thời tiết thuận lợi, việc khai khẩnđược tiến hành. Việc này thường được tiến hành vào mùa xuân (khoảng tháng 1, 2,3 ) để có thể tháo nước vào sử dụng ngay trong tháng 4, 5 cho kịp thời vụ.
Để làm ruộng, trước hết phải phát cỏ và các loại cây nhỏ, dọn sạch mặt đất, sauđó dùng cuốc đánh các gốc to rồi tiến hành đào và san. Khó khăn nhất là tạo mặtbằng cho ruộng. Mặt bằng ruộng có liên quan đến việc giữ nước và chia đều nướccho toàn ruộng. Việc đào và san ruộng là khâu kỹ thuật đòi hỏi các kỹ năng trongviệc khai khẩn ruộng bậc thang.
Ruộng đạt tiêu chuẩn phải đủ 2 tiêu chí cơ bản là mặt bằng ruộng và nguồn nướcngâm chân cho lúa. Người Mông nơi đây đã làm được điều này trong điều kiện hếtsức khó khăn để đảm bảo cho việc canh tác lúa nước trên sườn đồi và chân các quảđồi.
Việc tiếp theo là làm bờ ruộng. Trong hệ thống ruộng bậc thang, bờ ruộng là yếutố quan trọng đóng vai trò là “bức tường” giữ nước. Bờ ruộng được tiến hành làmngay từ khi san ruộng, đất làm bờ lấy ngay từ chỗ san gạt ở phía mép cuối củamặt bằng thửa ruộng. Người ta thường dùng cuốc bướm cào đất thành bờ, dùng chândẫm và gáy cuốc đập mạnh vào để nén chặt bờ ruộng. Độ chênh lệch giữa thửa ruộngtrên và thửa dưới thường là 1- 1,5 m. Khi có nước tháo vào ruộng, bờ sẽ cứnglại.
Công việc khai khẩn được nối tiếp từ năm này qua năm khác, từ thế hệ này sangthế hệ khác, tạo nên các triền ruộng tựa như những bức tranh nghệ thuật hoànhtráng treo trên các sườn đồi. Đây là nét độc đáo của loại hình canh tác mang đậmsắc thái của cư dân vùng cao khu vực Đông Nam Á.
Điểm đến hấp dẫn du khách
Những năm gần đây, địa danh Mù Cang Chải đã trở nên gần gũi và nổi tiếng hơn vớikhách du lịch trong và ngoài nước. Cả huyện Mù Cang Chải có 2.200 ha ruộng bậcthang, trong đó 500 ha ruộng bậc thang của ba xã La Pán Tẩn, Chế Cu Nha và Dế XuPhình được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là một trong những danhthắng độc đáo vào bậc nhất của Việt Nam và được xếp hạng di tích danh thắng cấpquốc gia vào ngày 18/10/2007.
Đến với Mù Cang Chải dù chỉ một lần du khách cũng cảm nhận được sự giàu có củathiên nhiên, sự đặc sắc của văn hóa, sự ấm áp của tình người.
Đường lên Mù CangChải tuy xa và khó khăn, song lại rất thú vị, quang cảnh thay đổi liên tục trênđường, du khách chưa kịp ngắm hết những ngôi nhà sàn Thái trên cánh đồng MườngLò rộng lớn với bạt ngàn hoa ban, đã được đến với những con đường quanh co, uốnlượn trên các sườn đồi dốc đứng.
Qua đèo Khau Phạ mờ trong sương trắng là tới đất Mù Cang Chải. Từ đây, cứ từ đèonày qua đèo khác, núi này qua núi khác, du khách sẽ cảm nhận rõ nét sự thay đổicủa độ cao, hai bên đường là những triền ruộng bậc thang hiện lên hoành tránggiữa bạt ngàn núi rừng Tây Bắc.
Dừng chân tại Mù Cang Chải, đâu đâu cũng thấy những thửa ruộng bậc thang xếptầng, xếp lớp trải rộng khắp các quả đồi. Do địa hình nơi này là núi cao, vựcsâu, cắt xẻ nhiều nên mỗi “mâm xôi” đều được xen giữa các khe nước lớn nhỏ, trậptrùng là những rừng thông bạt ngàn. Cứ thế: ruộng, rừng, khe, suối... tầng tầng,lớp lớp xếp lên nhau.
Càng lên cao, du khách càng thấy thú vị bởi sự kỳ vĩ,hoành tráng của núi rừng, bởi sự trong lành của khí hậu nơi đây và bởi sự khéoléo của người dân nơi đây.
Ruộng bậc thang Mù Cang Chải càng đẹp hơn, quyến rũ hơn vào mùa lúa chín, lúc màhương sắc của “biển vàng” này cứ cuồn cuộn tỏa hương khắp núi rừng xứ Mù Cang.Những thửa ruộng bậc thang tầng tầng, lớp lớp như những nấc thang khổng lồ bắclên trời, tựa những mâm xôi vàng.
Nhằm quảng bá hình ảnh ruộng bậc thang Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái và huyện MùCang Chải đã tổ chức các tuần văn hóa, thể thao du lịch thường niên với nhiềuhoạt động như lễ mừng cơm mới của người Mông tại xã La Pán Tẩn; triển lãm ảnh vềruộng bậc thang; phiên chợ vùng cao-ẩm thực và trình diễn các hoạt động văn hóadân gian (múa khèn, hát giao duyên)... từ đó phát triển du lịch, từng bước nângcao đời sống cho nhân dân huyện vùng cao nơi đây./.
(TTXVN)