Ảnh minh họa. (Nguồn: nippon.com) Mặc dù mùa Xuân đã đến và tiết trời cũng trở nên ấm áp hơn nhưng tại khu vực Đông Bắc Á, người ta vẫn cảm nhận được sự lạnh giá.
Dường như khí hậu tự nhiên tại thời điểm này vẫn chưa phản ánh hết tình hình địa chính trị trong khu vực, bởi tuy là hai đồng minh quân sự và an ninh quan trọng của Mỹ tại khu vực Đông Bắc Á, nhưng quan hệ Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn đang “đóng băng.”
Khi những kỳ tích kinh tế không thể che giấu khó khăn về chính trị
Theo truyền thông Hàn Quốc, trong khi Seoul có đôi chút thất vọng và sốt sắng trong việc cải thiện quan hệ thì Tokyo vẫn giữ thái độ lạnh nhạt. Một số ý kiến cho rằng, phía Nhật Bản dường như không có động tĩnh gì, thậm chí dửng dưng.
Ông Moon Jae-in được bầu làm Tổng thống Hàn Quốc ngày 10/5/2017 và tuyên thệ nhậm chức cùng ngày. Hiến pháp Hàn Quốc quy định nhiệm kỳ Tổng thống là 5 năm mà không được phép liên nhiệm.
Do đó, Tổng thống Moon hy vọng có thể nhanh chóng đưa quan hệ Nhật-Hàn quay trở lại quỹ đạo tích cực, đồng thời thúc đẩy hợp tác ngoại giao, an ninh và kinh tế thương mại để giảm bớt căng thẳng.
[Quan hệ Nhật Bản-Hàn Quốc trong năm 2021 sẽ tiếp tục bế tắc]
Tuy nhiên, thời gian cho Tổng thống Moon Jae-in không còn nhiều. Ở góc độ Hàn Quốc và cá nhân Tổng thống Moon Jae-in thì để cải thiện quan hệ song phương, hai nước Nhật-Hàn cần phải giải quyết nhiều vấn đề nan giải, vừa liên quan đến đối nội, vừa liên quan đến ngoại giao song phương và đa phương. Rõ ràng, viễn cảnh trước mắt là không mấy lạc quan. Đây có thể là lý do quan trọng khiến Seoul cảm thấy khá lo lắng xen lẫn thất vọng.
Hàn Quốc ba mặt đều giáp biển và duy nhất chỉ có biên giới đất liền với Triều Tiên, thế nhưng chính quan hệ liên Triều lại chưa bao giờ được cải thiện một cách thực chất và ổn định. Đối với một nước hạn hẹp về tài nguyên và kinh tế phụ thuộc đa phần vào ngoại thương như Hàn Quốc, đây quả là một môi trường rất bất lợi.
Vì thế, Tổng thống Moon Jae-in đã tận dụng lá bài ngoại giao, nỗ lực tạo dựng một kỳ tích về kinh tế và công nghệ. Tổng thống đã chứng minh mình là một nhà lãnh đạo nhạy bén kể từ khi lên nắm quyền.
Ông luôn coi việc mở rộng không gian ngoại giao của Hàn Quốc là ưu tiên hàng đầu, để thông qua đó thúc đẩy phát triển kinh tế trong nước và thúc đẩy ngoại thương.
Có thể nói, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Moon Jae-in, Hàn Quốc thực sự đã tạo nên một kỳ tích mới về kinh tế và công nghệ. Để đạt được điều này, ông Moon Jae-in đã liên tiếp đề xuất “Chính sách hướng Nam” và “Chính sách hướng Bắc” nhằm cố gắng tạo đột phá cho cả hai hướng thông qua việc mở rộng hợp tác, khai thác thị trường, phát huy tiềm năng ưu thế của một nước có nền kinh tế và công nghệ tiên tiến như Hàn Quốc.
Mặc dù vậy, phải thừa nhận rằng dù hoạt động ngoại giao và hợp tác kinh tế đối ngoại của Chính quyền ông Moon Jae-in đang tiến triển tích cực và đạt được thành quả đáng kể, song vẫn thực sự chưa mang lại bước tiến mang tính chiến lược và tính đột phá.
Nhất là quan hệ Nhật-Hàn từ khi ông Moon Jae-in lên nắm quyền vẫn chưa được cải thiện, thậm chí còn có sự thụt lùi rõ rệt.
Căng thẳng về quan hệ ngoại giao và chính trị giữa hai nước đã trực tiếp dẫn đến tình trạng đình trệ của quan hệ hợp tác kinh tế thương mại ở nhiều góc độ, cũng như sự gián đoạn của nhiều chuỗi ngành nghề và chuỗi cung ứng.
Điều này không chỉ gây tổn thất về kinh tế cho Hàn Quốc mà còn hình thành nên “cơn bão dư luận” trong nước, thậm chí ảnh hưởng đến quan hệ hợp tác an ninh quân sự Mỹ-Nhật-Hàn, làm cho Nhật Bản và Mỹ cảm thấy không hài lòng.
Từ sau Chiến tranh Triều Tiên vào những năm 50 của thế kỷ trước, Mỹ đã không ngừng can dự vào Hàn Quốc, trong khi “xứ Kim chi” lại luôn coi trọng quan hệ Mỹ-Hàn và coi mối quan hệ đồng minh an ninh quân sự Mỹ-Hàn là ưu tiên hàng đầu trong chính sách an ninh quân sự ngoại giao Hàn Quốc.
Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo (phải) và Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in trong một cuộc gặp. (Nguồn: Reuters) Dưới thời Chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump, bất chấp những mâu thuẫn nảy sinh giữa Mỹ và nhiều nước, bao gồm cả các nước đồng minh châu Âu, thì quan hệ Mỹ-Hàn và quan hệ cá nhân giữa hai nhà lãnh đạo Trump-Moon nhìn chung vẫn tương đối ổn định và nồng ấm.
Sau khi ông Joe Biden chính thức nhậm chức Tổng thống Mỹ, Chính quyền ông Moon Jae-in đã tích cực củng cố quan hệ với Mỹ và đã có cuộc điện đàm cấp nguyên thủ lần đầu tiên vào ngày 4/2, kéo dài 32 phút.
Theo thông tin từ phía Hàn Quốc, Chính quyền ông Biden đã đánh giá cao nỗ lực ngoại giao của Hàn Quốc, nhấn mạnh Washington sẽ duy trì lập trường quan trọng tương tự như phía Hàn Quốc, sẵn sàng thắt chặt hợp tác với Hàn Quốc vì các mục tiêu chung.
Hai bên tái khẳng định liên minh Mỹ-Hàn là chìa khóa cho hòa bình và phồn vinh tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương, đồng thời xây dựng “quan hệ đồng minh trách nhiệm chia sẻ chung giá trị."
Phía Hàn Quốc tỏ ra hào hứng với “sự cổ vũ” của Chính quyền Biden, hy vọng sẽ bổ sung thêm chất xúc tác, từng bước tăng cường quan hệ đồng minh Mỹ-Hàn, sớm lên kế hoạch cho chuyến thăm Mỹ của Tổng thống Moon Jae-in, đồng thời “mượn” quan hệ Mỹ-Hàn để cải thiện quan hệ Nhật-Hàn.
Tuy nhiên, có thông tin Mỹ sau đó đã nhấn mạnh rằng việc cải thiện và tăng cường quan hệ Nhật-Hàn là điều vô cùng quan trọng đối với quan hệ đồng minh Mỹ-Hàn. Điều này trên thực tế được xem là động thái cảnh báo đối với thái độ của Hàn Quốc và cũng vì thế mà Seoul không thể không coi trọng cải thiện quan hệ với Nhật Bản.
Nhật-Hàn: Mối quan hệ vô cùng phức tạp và không dễ khôi phục
Truyền thông Hàn Quốc cho rằng mặc dù Tổng thống Moon Jae-in luôn cho thấy nỗ lực cải thiện quan hệ song phương nhưng “phía Nhật Bản lại thể hiện thái độ dửng dưng. Do đó, dự báo quan hệ giữa hai nước trong năm tới sẽ khó có cải thiện.
Điều này được thể hiện qua việc Đại sứ Nhật Bản tại Hàn Quốc Koji Tomita đã hết nhiệm kỳ và được điều động đến Mỹ ngày 27/1.
Tuy nhiên, đến tận 20 ngày sau mà người kế nhiệm là tân Đại sứ Aiboshi Koichi vẫn chưa tới Hàn Quốc.
Trong khi đó, Đại sứ Hàn Quốc tại Nhật Bản Kang Chang-il mặc dù đã đến Tokyo ngày 22/1, nhưng không thể đến chào Thủ tướng Suga, thậm chí không thể gặp mặt Ngoại trưởng Nhật Bản Motegi. Nguyên nhân là do phía Nhật Bản tỏ ra lạnh nhạt.
Do đó, có vẻ như thời điểm quan hệ Nhật-Hàn nồng ấm trở lại vẫn chưa đến. Hiện tại, Tổng thống Moon Jae-in vẫn đang ở thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu Tổng thống chủ động từng bước tiếp cận Nhật Bản thì khó tránh khỏi sự chỉ trích của dư luận trong nước, đặc biệt là phe đối lập.
Tuy nhiên, nếu thu mình lại hoặc thể hiện sự thiếu dũng cảm, tiếp tục dựa vào cái cớ là “Chính phủ không thể can thiệp vào tư pháp,” thì Tổng thống Moon Jae-in sẽ không thể cải thiện và thúc đẩy sự phát triển của quan hệ Nhật-Hàn.
Mâu thuẫn trong quan hệ Nhật-Hàn được ví như “lớp băng dày ba tấc” với nhiều yếu tố phức tạp đan xen cả về lịch sử và hiện thực. Tuy nhiên, mâu thuẫn, tranh chấp và khác biệt giữa hai nước do vấn đề lịch sử để lại là rất khó xóa bỏ.
Trước khi Tổng thống Moon Jae-in lên nắm quyền, quan hệ Nhật-Hàn cũng không mấy nồng ấm, nhưng do đều là đồng minh chiến lược của Mỹ ở khu vực Đông Bắc Á nên hai nước này về biểu hiện bề ngoài vẫn tỏ ra hòa dịu.
Năm 1965, hai nước đã ký kết “Hiệp định song phương giữa Nhật Bản và Hàn Quốc về giải quyết các vấn đề liên quan đến tài sản và quyền yêu sách cũng như hợp tác kinh tế,” đây được coi là văn bản mang tính thỏa thuận cơ bản về quan hệ Nhật-Hàn sau chiến tranh.
Phía Nhật Bản cho rằng căn cứ vào Hiệp định này thì các vấn đề lịch sử giữa Nhật Bản và Hàn Quốc đã được giải quyết. Tuy nhiên, Hiệp định này lại thiếu nghiêm trọng cơ sở đồng thuận của người dân Hàn Quốc.
Sau khi Tổng thống Moon Jae-in lên nắm quyền, làn sóng chống Nhật tại Hàn Quốc dâng cao, mẫu thuẫn giữa hai nước lại bùng phát và không ngừng gia tăng căng thẳng.
Tháng 10/2017, Tòa án tối cao Hàn Quốc đã ra phán quyết rằng họ ủng hộ các yêu sách đòi bồi thường của người dân Hàn Quốc bị Nhật Bản cưỡng bức lao động trong Chiến tranh Thế giới thứ hai. Tất nhiên, phía Nhật Bản đã phản đối gay gắt phán quyết này.
Ngoại trưởng Nhật Bản khi đó là Kono Taro đã gọi phán quyết này là “rất đáng tiếc và không thể chấp nhận được.”
Ông Kono tái khẳng định rằng Hiệp định được hai nước ký năm 1965 đã giải quyết các vấn đề lịch sử giữa hai nước, đồng thời cảnh báo nếu Hàn Quốc nhất quyết theo đuổi yêu sách này thì Nhật Bản sẽ xem xét tất cả các phương án đáp trả.
Trong bối cảnh này, có thể dự đoán rằng cùng với việc nhiệm kỳ của Tổng thống Moon Jae-in đang dần đi đến thời điểm cuối, phía Nhật Bản sẽ không mềm mỏng về lập trường, thậm chí không còn kỳ vọng vào sự cải thiện quan hệ Nhật-Hàn trong suốt nhiệm kỳ của Tổng thống Moon Jae-in.
Trong khi đó, đối với Tổng thống Moon Jae-in, nếu không cải thiện được quan hệ với Nhật Bản thì rõ ràng ông sẽ đối diện với bất lợi trên nhiều mặt.
Những vấn đề khác không đề cập đến, nhưng chí ít Hàn Quốc đang chịu thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế, thương mại và công nghệ do tác động từ phía Nhật Bản.
Theo báo cáo “So sánh năng lực cạnh tranh giữa các ngành công nghiệp chính giữa Hàn Quốc và Nhật Bản” do Viện Nghiên cứu Kinh tế Hàn Quốc công bố vào ngày 28/7/2019, Hàn Quốc đã nhập khẩu tới 4.227 mặt hàng từ Nhật Bản trong năm 2018, trong đó có tới 253 mặt hàng có mức độ lệ thuộc trên 50% nhập khẩu từ Xứ hoa anh đào.
Có thể kể đến một số ví dụ như, ngành dệt may Hàn Quốc phụ thuộc tới 99,6% nhập khẩu từ Nhật Bản, ngành công nghiệp hóa chất và công nghiệp phụ trợ phụ thuộc tới 98,4% nhập khẩu từ Nhật Bản, ngành sản xuất xe hơi, máy bay, tàu thủy và linh kiện máy móc vận tải phụ thuộc tới 97,7% nhập khẩu từ Nhật Bản.
Trong khi đó, các loại nguyên liệu mới của công nghệ mới như chất bán dẫn tiên tiến hay chip… đều chịu tác động trực tiếp từ Nhật Bản. Đây có thể là lý do Tổng thống Moon Jae-in chủ động bày tỏ mong muốn cải thiện quan hệ Nhật-Hàn, nhưng cũng có thể động thái này đã là quá muộn./.
