Ngày 5/2, Nhà xuất bản Hội Nhà văn và Công ty Nhã Nam tổ chức ra mắt cuốn sách "Địa lý hành chính và tập quán của người Việt" của học giả Nguyễn Văn Huyên (1905-1975).
Nguyễn Văn Huyên có thể được xem là người Việt Nam đầu tiên tiếp cận lĩnh vực nghiên cứu địa lý hành chính một cách khoa học, hiện đại và để lại dấu ấn đáng kể, với sự kế thừa truyền thống ghi chép địa chí, địa dư đã có từ nhiều thế kỷ trước ở Việt Nam, kết hợp với những tri thức cùng phương pháp nghiên cứu mới từ các học giả người Pháp.
Theo nhà nghiên cứu Bùi Xuân Đính, trong cuốn sách “Địa lý hành chính và tập quán của người Việt,” bên cạnh đơn vị làng/xã vốn đã được bản thân Nguyễn Văn Huyên điều tra, khảo tả rất kỹ lưỡng trong các công trình trước đây, lần này ông muốn nhìn địa lý hành chính ở một tầng bậc cao hơn qua hai đơn vị tỉnh và tổng.
Đây cũng chính là hai đơn vị hành chính riêng khác với nhiều nét đặc thù của Việt Nam truyền thống, ở đó thể hiện rất rõ sự phân tầng và quản trị của chính quyền phong kiến trung ương, cũng đồng thời bộc lộ một cách sinh động nhất đời sống của người dân quê vùng đồng bằng Bắc bộ.
Ông Bùi Xuân Đính cho rằng Nguyễn Văn Huyên khác với các học giả người Pháp bởi ông có vị thế và điều kiện của một trí thức bản địa, cho phép ông thấu thị tất cả sự thống nhất lẫn phức tạp, hợp tác lẫn đấu tranh, giằng co giữa các làng/xã trong một tổng xung quanh một chiếc chiếu giữa chốn đình chung hay một cái ao, một khoảnh đất bồi có thể đem lại nhiều quyền lợi.
Một điểm nữa cần nhấn mạnh trong các nghiên cứu địa lý hành chính của Nguyễn Văn Huyên là bên cạnh những hiểu biết và trực giác sâu sắc của mình, ông còn sử dụng rất nhuần nhuyễn các phương pháp và kỹ thuật của địa lý nhân văn, hành chính như thực địa, vẽ bản đồ, phân tích số liệu, lập bảng biểu, sơ đồ… qua đó cung cấp “một mỏ thông tin” như ông khẳng định. Vì thế, các kết quả nghiên cứu địa lý hành chính của ông đã vượt xa các ghi chép địa chí trước kia đồng thời đặt nền tảng cho các tri thức khoa học về Việt Nam truyền thống.
Cuốn sách này còn có hai công trình di cảo lần đầu được công bố gồm: “Nghiên cứu tập quán người Việt” và “Nghiên cứu về một tổng của người Việt: tổng Dương Liễu.” Do tình thế phức tạp những năm 1944-1945, các công trình này chưa có cơ hội được in thành sách, mà mới chỉ tồn tại ở dạng bản thảo của tác giả.
Những 'lát cắt' về văn hóa Việt thế kỷ 19-20 trong 'Nước Nam một thuở'
Cuốn sách tập hợp 38 bài viết bằng tiếng Pháp về đời sống văn hóa, phong tục, tập quán người Việt dưới góc nhìn của các học giả, nhà nghiên cứu Việt Nam và Pháp.
Cả hai công trình trên đều là những nghiên cứu sắc sảo, có giá trị quan trọng của Nguyễn Văn Huyên về địa lý hành chính và về phong tục, tập quán của người Việt. Điểm nhấn của cả hai công trình này là Nguyễn Văn Huyên đều điều tra, khảo sát một đơn vị hành chính mà theo ông là mang nhiều nét điển hình của làng quê Việt Nam: tổng Dương Liễu.
Nếu như công trình thứ nhất cho ta một bức tranh khái quát về tập quán của người Việt dựa trên một trường hợp cụ thể, thì ở công trình thứ hai lại đưa ra những phân tích hết sức chi tiết, tỉ mỉ về tổng Dương Liễu ở các khía cạnh: Cư trú (vấn đề sử dụng đất đai, các điểm tụ cư, giao thông…) và dân số (vấn đề về tỷ lệ sinh/tử, gia tăng dân số, kết hôn).
Buổi ra mắt sách là một hoạt động trong khuôn khổ “Phố sách Xuân Giáp Thìn 2024” với chủ đề “Tri thức trao tay-Xuân vạn điều may” tại Phố sách Hà Nội từ ngày 5/2 đến ngày 14/2./.
Nguyễn Văn Huyên (1905-1975) sinh tại Hà Nội, nguyên quán xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, Hà Nội.
Năm 1923, ông sang Pháp du học. Năm 1934, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ văn khoa tại Đại học Sorbonne (Paris). Năm 1935, ông về nước, dạy học tại trường Bưởi.
Năm 1938, ông chuyển sang nghiên cứu tại Trường Viễn Đông Bác cổ. Năm 1941, ông là ủy viên Hội đồng Nghiên cứu khoa học Đông Dương.
Sau Cách mạng tháng Tám, ông giữ chức tổng giám đốc Vụ Đại học thuộc Bộ Quốc gia Giáo dục, kiêm giám đốc Viện Viễn Đông Bác cổ. Tháng 11/1946, ông giữ chức bộ trưởng Bộ Quốc gia Giáo dục.
Các công trình của tác giả Nguyễn Văn Huyên do Công ty Nhã Nam xuất bản: “Văn minh Việt Nam” (2016), “Hội hè lễ Tết của người Việt” (2017), “Sinh hoạt của người Việt: cư trú-kiến trúc-hát đối” (2020), “Địa lý hành chính và tập quán của người Việt” (2023).
