Từ bao đời nay, quẩy tấu là vật dụng gắn bó với đồng bào dân tộc Mông trên cao nguyên đá Hà Giang và trở thành nét đẹp văn hóa đặc trưng, nơi đây.
Với địa hình hiểm trở, những dốc cao, vực thẳm, gập gềnh đá tai mèo, khó khăn trong việc đi lại, nên người Mông đã sáng tạo ra chiếc quẩy tấu. Chiếc quẩy tấu gọn gàng như chiếc balo đặt lên lưng, là vật hữu dụng nhất, thuận tiện cho việc mang, vác, có thể di chuyển trên mọi địa hình, khi đi nương hay xuống chợ.
Quẩy tấu - Nét đẹp trong đời sống bình dị của người Mông
Tùy theo nhu cầu sử dụng, mà người ta đan quẩy tấu to hay nhỏ. Người Mông coi chiếc quẩy tấu là phương tiện đa năng, hầu hết mọi thứ mang vác đều được đựng trong quẩy tấu. Khi lên nương dùng để đựng cuốc, đựng dao; khi về đựng thêm rau, củ, quả; hay có thể mang nông sản xuống chợ và để đựng những vật dụng cần thiết mua từ chợ về.
Với người Mông, quẩy tấu đồng hành từ lúc sinh ra đến khi trưởng thành. Các em nhỏ thường được mẹ đặt lên quẩy tấu địu trên lưng, theo mẹ đi làm nương hay đi chợ. Khi đeo trên lưng, chiếc quẩy tấu thể hiện sự đảm đang, vun vén của người phụ nữ. Cứ như vậy, quẩy tấu gần gũi, không thể tách rời trong cuộc sống đồng bào Mông từ đời này qua đời khác.
Người Mông cho rằng khi đeo quẩy tấu trên lưng, họ cảm thấy tự tin giữa thiên nhiên núi rừng hùng vĩ. Quẩy tấu còn được coi như là một đồ trang sức, góp phần làm nên vẻ đẹp khỏe khoắn, nết na của phụ nữ người Mông.
Chính vì thế, những ngày tết truyền thống, chiếc quẩy tấu cùng một số vật dụng quen thuộc quan trọng khác của người Mông, như: Cuốc, dao, được đặt ở vị trí trung tâm bàn thờ để thắp hương cúng vái tổ tiên.
Hiện nay nghề đan quẩy tấu vẫn được người dân ở thôn Má Chề, xã Sính Lủng, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang gìn giữ và duy trì. Từ chỗ chỉ là nghề phụ mà giờ đây nghề đan quẩy tấu đã giúp người dân thôn Má Chề có thêm thu nhập và được công nhận làng nghề đan lát thủ công truyền thống.
Người thợ ở đây đã rất khéo léo và tinh tế trong việc phối hợp các loại vật liệu để sản phẩm được tạo ra không chỉ đa dạng mà còn lưu giữ được nhiều nét tự nhiên vốn có. Nghề đan quẩy tấu cần sự tỉ mẩn, đòi hỏi người thợ phải có đôi tay khéo léo, kỹ thuật chẻ nan tre đòi hỏi phải biết lách dao sao cho độ dày mỏng thật đều, thật phẳng thì sau đan mới dễ, mới đẹp.
Nhiều hộ gia đình, hợp tác xã đã biết phát huy nghề đan quẩy tấu truyền thống, để tạo ra những sản phẩm mang tính hàng hóa bán ra thị trường, vừa phục vụ nhu cầu của người dân địa phương, vừa tạo thành những sản phẩm du lịch, mang lại thu nhập kinh tế cho gia đình.
Ngoài ra, quẩy tấu đan tre trúc còn góp phần bảo vệ môi trường, hạn chế việc dùng rác thải nhựa và túi nylon. Hiện nay, Hà Giang đang có phong trào dùng quẩy tấu đi chợ, thu hút được sự quan tâm tham gia, hưởng ứng của nhiều chị em phụ nữ.
Lấy cảm hứng từ vẻ đẹp độc đáo của chiếc quẩy tấu của đồng bào dân tộc Mông, Khu nghỉ dưỡng H’mong Village (khu Tráng Kìm, xã Đông Hà, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang) được xây dựng theo thiết kế mang đậm bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng đất Hà Giang.
Nằm trong khuôn viên rộng 20ha, Khu nghỉ dưỡng H’mong Village được chia thành 3 khu riêng biệt, mỗi khu mang một hình thái kiến trúc khác nhau, trong đó đặc sắc nhất là 15 ngôi nhà có hình dáng mô phỏng chiếc quẩy tấu (gùi, địu) đặc trưng của dân tộc Mông nói riêng và đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao nói chung.
Ý tưởng thiết kế này nhằm giới thiệu tới du khách hình ảnh một công cụ lao động quen thuộc của đồng bào các dân tộc thiểu số; đồng thời, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa bản địa ở Hà Giang.
Được thiết kế đầy tinh tế, mang những nét kiến trúc vừa truyền thống vừa hiện đại, mỗi ngôi nhà được mô phỏng một cách chính xác và sinh động hình chiếc quẩy tấu phóng to, với chiều cao 5,15m, diện tích sàn 12m2, gồm 2 tầng; được xây dựng bằng khung bêtông cốt thép, tường gạch đỏ.
Bên trong mỗi ngôi nhà được ốp bằng trúc, bên ngoài đan bằng dây nhựa tổng hợp chống cháy, gợi cảm giác như toàn bộ ngôi nhà được đan bằng tre thật. Đặc biệt, bên trên mỗi mái nhà đều được trồng các loại hoa với nhiều màu sắc sặc sỡ. Nhìn từ xa, những ngôi nhà này giống như một chiếc quẩy tấu khổng lồ đựng hoa, tạo sự thích thú, tò mò cho du khách.
Đầu tháng 5/2021, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục Khu nghỉ dưỡng với các ngôi nhà hình quẩy tấu được xây dựng đầu tiên tại Việt Nam cho Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển du lịch H’mong Village.
Công trình đặc biệt này được xây dựng, hoàn thiện trong vòng 6 tháng và đáp ứng các tiêu chí khuyến nghị của chuyên gia Mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu.
Việc những ngôi nhà hình quẩy tấu đầu tiên ở Việt Nam được xác lập kỷ lục không chỉ góp phần vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc thiểu số vùng cao mà còn mang lại hiệu quả trong việc quảng bá hình ảnh du lịch thân thiện của Hà Giang./.