Người dân xã Trà Leng sớm ổn định cuộc sống sau vụ sạt lở nghiêm trọng. (Ảnh: Trần Tình/TTXVN) Là địa phương thường xuyên chịu tác động của thiên tai, chỉ riêng năm 2020, tỉnh Quảng Nam đã phải chịu thiệt hại nặng nề về người và tài sản ước tính lên đến trên 11.000 tỷ đồng do mưa bão gây ra.
Trước tình hình biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng bất thường và cực đoan gây lũ quét, sạt lở đất, triều cường xâm thực..., Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh cho biết tỉnh đang tìm nhiều giải pháp căn cơ, đồng bộ và có tính khả thi cao nhằm giảm thiểu thiệt hại do biến đổi khí hậu gây ra. Đây là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài, là mục tiêu mà Quảng Nam hướng đến.
Thiên tai và nhân tai
Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Bắc Trà My Thái Hoàng Vũ cho biết các trận sạt lở đất, lũ quét đã gây thiệt hại lớn về người và nhà ở của đồng bào trong thời gian qua. Các vụ việc trên địa bàn huyện đều có điểm chung là vị trí sạt lở núi không nằm trên hoặc ngay dưới cung trượt mà đều có vị trí nằm gần suối nhỏ, cạn nước về mùa nắng, nhưng là khu vực tụ thủy cho cả lưu vực khi mưa.
Các điểm sạt lở thường cách khu vực bị vùi lấp từ 200m trở lên và xảy ra vào thời điểm lượng mưa lớn. Sạt lở tác động vào dòng lũ quét, tạo nên lũ bùn, đất, đá kể cả cây cối. Loại này nguy hiểm hơn lũ quét, sạt lở đất thông thường và gây hậu quả nặng.
Tại hội thảo khoa học "Thiên tai lũ quét, sạt lở đất ở khu vực miền Trung, nguyên nhân và giải pháp giảm thiểu" do Tổng hội Xây dựng Việt Nam phối hợp với Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam tổ chức vào đầu năm 2021 tại thành phố Hội An, Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Trung-Tây Nguyên, Tiến sỹ Hoàng Ngọc Tuấn cho rằng nguyên nhân gây sạt lở tại Quảng Nam là do sự dịch chuyển của khối đá, các mảnh vụn hay đất xuống mái dốc.
Sạt lở đất là tổ hợp của nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra. Trong đó, các yếu tố độ dốc, địa mạo, lượng mưa, địa chất công trình, thảm phủ thực vật rừng, xây dựng cơ sở hạ tầng là các yếu tố chính. Do đó, việc nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh báo nguy cơ sạt lở đất và xác định các điểm có nguy cơ xảy ra sạt lở đất cần thực hiện theo nhiều bước, cân nhắc đến nhiều yếu tố như: độ dốc, lượng mưa, địa chất thủy văn, địa chất công trình, thảm thực vật...
[Quảng Nam: Đồng bào vùng sạt lở núi có nhà ở mới trước Tết Nguyên đán]
Tổng Cục trưởng Tổng cục Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn), Tiến sỹ Trần Quang Hoài đánh giá, khu vực miền Trung nói riêng và cả nước nói chung đang phải đối mặt với sự biến đổi bất thường của thời tiết.
Mùa mưa năm 2020 vừa qua, đồng bào miền Trung phải hứng chịu nhiều trận thiên tai, bão lũ liên tiếp xảy ra trên diện rộng, với cường độ rất mạnh, vượt mốc lịch sử, chưa từng có trong nhiều năm qua. Đặc biệt, cơn bão số 9 (Molave) đã đạt đến cấp siêu bão và được đánh giá mạnh nhất trong 20 năm qua với gió cấp 14, giật cấp 17, thời gian lưu gió mạnh lên đến 6-7 tiếng đồng hồ. Bão đổ bộ trùng với thời điểm triều cường đã tàn phá và gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.
Theo đánh giá ông Trần Quang Hoài, về mặt khách quan, thiệt hại do thiên tai gây ra là do thiên tai diễn ra ngày càng khốc liệt, bất thường và vượt lịch sử kể cả về số lượng, cường độ, phạm vi và tập trung trong một thời gian ngắn. Mặt khác, địa hình đồi núi khu vực có độ dốc cao, chia cắt mạnh, kết cấu đất vùng núi phần lớn là bở rời, dễ sạt trượt, kết hợp với lượng mưa lớn nên lũ tập trung nhanh, gây ra lũ quét, sạt lở đất.
Về mặt chủ quan, mức độ quan tâm của chính quyền và người dân ở một số nơi còn hạn chế nên chưa tập trung đề ra giải pháp cụ thể cũng như đầu tư thích đáng cho công tác phòng chống thiên tai.
Giải pháp để giảm thiểu thiệt hại
Thiệt hại do mưa, bão, sạt lở núi, sạt lở ven sông, ven biển để lại hậu quả thảm khốc đều xuất phát bởi hai yếu tố cơ bản là thiên tai và con người. Do vậy, để thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiệt hại do các hiện tượng thời tiết cực đoan gây ra, cần có giải pháp để vừa thích nghi với biến đổi khí hậu, vừa có các giải pháp quy hoạch, xây dựng hài hòa, thân thiện với thiên nhiên, môi trường trong xây dựng cơ sở hạ tầng và ứng dụng khoa học kỹ thuật vào công tác dự báo, cảnh báo.
Chi cục trưởng Chi cục phòng chống thiên tai miền Trung-Tây Nguyên Nguyễn Văn Vỹ nhận định, nguyên nhân dẫn đến thiệt hại nặng có cả khách quan và chủ quan. Trong đó, nguyên nhân chủ quan có cả nhận thức, mức độ quan tâm của chính quyền và người dân một số nơi còn hạn chế; hệ thống tổ chức bộ máy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn còn kiêm nhiệm, thiếu chuyên nghiệp.
Về nguyên nhân khách quan, thiên tai gần đây diễn ra khốc liệt, bất thường và vượt lịch sử cả về số lượng lẫn cường độ. Bên cạnh đó, địa hình đồi núi dốc cao, chia cắt mạnh, kết cấu đất vùng núi phần lớn là bở rời, dễ sạt trượt, dẫn đến sạt lở.
Theo tiến sỹ Trần Quang Hoài, để chủ động giảm thiểu rủi ro, thiệt hại do bão, lũ, sạt lở đất, sạt lở ven sông, ven biển, các địa phương, lực lượng chức năng cần thực hiện một số giải pháp căn cơ như tiếp tục hoàn thiện thể chế, hệ thống pháp luật liên quan đến công tác phòng, chống thiên tai; rà soát lại các kịch bản biến đổi khí hậu, làm cơ sở xây dựng các phương án ứng phó hiệu quả; gắn việc xây dựng quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch ngành, lĩnh vực, quy hoạch đô thị, quy hoạch tỉnh, quy hoạch khu dân cư phải với ứng phó biến đổi khí hậu.
Bên cạnh đó, cần xây dựng bản đồ cảnh báo thiên tai phù hợp với đặc điểm thiên tai, điều kiện từng vùng; quản lý tốt rừng tự nhiên, tái sinh rừng phòng hộ; kiểm soát chặt chẽ việc đầu tư xây dựng các công trình giao thông, hồ đập thủy lợi, thủy điện, đặc biệt là các hồ thủy điện nhỏ.
Theo Giám đốc Sở Xây dựng tỉnh Quảng Nam Nguyễn Phú, trong quy hoạch, yêu cầu về phòng tránh thiên tai là một trong những nội dung luôn được tỉnh Quảng Nam đặc biệt quan tâm để từng bước thích nghi với biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.
Trước mắt, trong năm 2021, tỉnh Quảng Nam sẽ hoàn thiện quy hoạch vùng huyện, quy hoạch khu chức năng, điều chỉnh quy hoạch chung các đô thị từ đồng bằng, ven biển đến miền núi ở một số địa phương đều phải đáp ứng được các tiêu chí này.
Theo đó, vùng quy hoạch của thị xã Điện Bàn, các xã ven biển Duy Hải, Duy Nghĩa (huyện Duy Xuyên), xã Bình Minh và thị trấn Hà Lam (huyện Thăng Bình), đô thị Núi Thành (huyện Núi Thành), thị trấn Ái Nghĩa (Đại Lộc); các khu dân cư ở khu vực miền núi gồm Khu dân cư Sông Vàng (huyện Đông Giang), thị trấn Khâm Đức (huyện Phước Sơn), đô thị huyện Nam Trà My sẽ được hoàn thiện theo hướng quy hoạch liên vùng, liên huyện, sắp xếp lại dân cư, phòng tránh thiên tai hiệu quả. Đây là những bước đi cụ thể trong quá trình thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra./.
Sạt lở nghiêm trọng gần 4km bờ biển Cẩm An. (Ảnh: Trịnh Bang Nhiệm/TTXVN) 
