Tổng thống Mỹ Joe Biden (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin (phải) tại cuộc gặp ở Geneva, Thụy Sĩ, ngày 16/6/2021. (Ảnh: AFP/TTXVN) Đối với nhiều nhà quan sát, tình trạng quan hệ hiện tại giữa Mỹ và Nga dường như là nghịch lý.
Mặc dù cả hai nước không có mối đe dọa hiện hữu nào đối với nhau (ngoài mối đe dọa hạt nhân) và không có lợi ích quốc gia không thể hòa giải, song hiện mối quan hệ song phương đang trong giai đoạn sóng gió và có thể xấu đi bất cứ lúc nào.
Những sự kiện xảy ra trong một thập niên gần đây khiến cho tình trạng này gần như là không thể tránh khỏi.
Điểm lại các sự kiện thế giới trong năm 2021, có thể thấy những bất đồng giữa Nga và Mỹ chiếm một phần không nhỏ. Như việc Mỹ áp đặt các biện pháp trừng phạt Nga sau cáo buộc Moskva liên quan tới vụ tấn công mạng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020.
Về phần mình, Nga cáo buộc tin tặc từ Mỹ tấn công trang mạng của Ủy ban Bầu cử trung ương Nga trong cuộc bầu cử Duma quốc gia (Hạ viện) tháng Chín vừa qua.
Tiếp đó là cuộc khủng hoảng ngoại giao "ăn miếng trả miếng" giữa hai nước nhằm vào các cơ quan đại diện ngoại giao của nhau, dẫn tới làn sóng trục xuất các nhân viên ngoại giao của nhau.
[Lãnh đạo Nga, Mỹ cam kết sẽ tiếp tục đối thoại và gặp lại]
Trong "cuộc chiến trục xuất" này, ngoài Mỹ, các nước Liên minh châu Âu (EU) cũng có biện pháp tương tự nhằm vào Nga.
Rồi cuộc cạnh tranh giành thị trường khí đốt châu Âu, khiến cho tuyến đường ống dẫn khí đốt Dòng chảy phương Bắc 2 của Nga dù đã hoàn công vẫn chưa thể đưa vào vận hành.
Kèm theo đó là một loạt biện pháp trừng phạt của Mỹ nhằm vào các thực thể và cá nhân Nga liên quan tới dự án này.
Mới đây nhất là căng thẳng liên quan tới vấn đề Ukraine, với việc hai bên liên tiếp gia tăng lực lượng và tiến hành các cuộc tập trận tại Biển Đen và khu vực sát biên giới Ukraine.
Phía Mỹ cáo buộc Nga tập trung quân gần biên giới để có thể tấn công Ukraine, điều mà Moskva kiên quyết bác bỏ.
Trong khi đó, Tổng thống Nga Vladimỉ Putin chỉ trích Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) không giữ lời hứa khi tiếp tục mở rộng về phía Đông giáp với biên giới Nga, các tàu chiến và máy bay của NATO gia tăng hoạt động tại Biển Đen, trong đó Mỹ cử tàu khu trục mang tên lửa dẫn đường Porter, soái hạm Mount Whitney và tàu tiếp liệu hải quân John Lenthall cùng máy bay ném bom chiến lược B-1B.
Phía Nga muốn có một cuộc thảo luận cụ thể về vấn đề này.
Đó là chưa kể những mâu thuẫn giữa hai nước tại các diễn đàn quốc tế, đặc biệt tại Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc mà cả hai là ủy viên thường trực có quyền phủ quyết.
Có thể đánh giá tình trạng mối quan hệ Nga-Mỹ hiện nay đang ở mức rất thấp, thấp đến nỗi một số chuyên gia cho rằng mối quan hệ này hiện giống như một cuộc “chiến tranh Lạnh mới.”
Có chuyên gia Nga còn nhận xét kể từ khi Mỹ phê chuẩn Đạo luật Chống đối thủ thông qua trừng phạt (CAATSA) năm 2017, chưa một chính quyền nào ở Washington có thể giảm đáng kể quy mô của các lệnh trừng phạt chống Nga.
Dường như các nhà hoạch định chính sách ở Washington vẫn muốn duy trì một môi trường đối đầu để vừa kiềm chế Nga, vừa thực hiện các mục tiêu đối nội trong nước.
Theo ông Anton Viktorovich Bredikhin - nhà khoa học chính trị, Tổng biên tập Tạp chí Khoa học “Arkhont” của Nga - năm 2021, Mỹ đã gây ra áp lực rất lớn đối với Nga. Đó là việc áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế mới, đe dọa tấn công quân sự, gia tăng các hoạt động quân sự ngày càng áp sát biên giới Nga và cả các chiến dịch chiến tranh thông tin.
Điều này cho thấy mối quan hệ giữa Moskva và Washington dưới thời Tổng thống Joe Biden không những không được cải thiện mà còn rơi vào tình trạng căng thẳng nhất từ trước tới nay.
Trong môi trường như vậy, thật khó để lạc quan về triển vọng chính quyền Mỹ cải thiện quan hệ với Nga. Tuy nhiên, vẫn có thể hy vọng vào sự ổn định, thậm chí hy vọng mối quan hệ song phương trong một số lĩnh vực nhất định có thể cải thiện.
Cơ sở để đánh giá như vậy, thứ nhất xuất phát từ việc hai bên đã quá hiểu nhau.
Ngày 7/12/2021, Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin (trên màn hình) tiến hành hội nghị thượng đỉnh theo hình thức trực tuyến. (Ảnh: AFP/TTXVN) Lần đầu tiên sau hơn một thập niên, các nhà lãnh đạo ở Moskva không ảo tưởng rằng một sự thay đổi người đứng đầu Nhà Trắng có thể dẫn đến thay đổi trong cách tiếp cận chung của Mỹ đối với Nga.
Về phần mình, Tổng thống Joe Biden dường như cũng không tin Nga sẽ thay đổi thành một điều gì đó dễ chấp nhận hơn đối với Mỹ.
Thứ hai, mối quan hệ Nga-Mỹ vẫn là một trong những quan hệ đối ngoại quan trọng, then chốt và chiến lược nhất trên thế giới.
Cả hai nước đều có chung lợi ích về an ninh và an toàn hạt nhân, không phổ biến vũ khí hạt nhân, chống khủng bố và cả thám hiểm vũ trụ.
Nga vẫn đóng một vai trò quan trọng trong mọi giải pháp của Liên hợp quốc đối với nhiều thách thức trên thế giới, như trong việc giải quyết các điểm nóng ở Trung Đông, châu Phi và châu Á. Điều này khiến Nga, trong một số vấn đề, trở thành đối tác quan trọng của Mỹ.
Thứ ba, Moskva và Washington có lợi ích trong việc giải quyết không chỉ các vấn đề an ninh truyền thống và thông thường mà cả những thách thức mới, phi truyền thống rất cần đến sự hợp tác rộng rãi, như vấn đề an ninh mạng hay đại dịch COVID-19 đang hoành hành trên thế giới hiện nay.
Để đạt được mục tiêu, hai nước sẽ cần sử dụng các kênh ngoại giao bất cứ khi nào có thể.
Trong cuộc hội đàm thông qua cầu truyền hình hôm 7/12, Tổng thống Putin và người đồng cấp Mỹ Biden đã cho thấy sự tiến bộ và thấu hiểu của cả hai bên về các vấn đề vận động chung như trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19, nỗ lực để các cơ quan đại diện ngoại giao của hai bên hoạt động trở lại và vấn đề an ninh hạt nhân.
Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov đã thẳng thắn chia sẻ rằng tuy bất đồng về nhiều vấn đề, song Mỹ vẫn mong muốn đối thoại với Nga, điều này cho thấy tầm quan trọng trong việc duy trì đối thoại giữa hai nước.
Nhu cầu hợp tác, nhu cầu cần đến nhau của cả hai nước vẫn được thể hiện qua một số khía cạnh, giống như những đốm sáng nhỏ trong bức tranh toàn cảnh u ám của mối quan hệ kiểu "chiến tranh Lạnh mới" giữa Nga và Mỹ.
Trước tiên, đó là hai cuộc gặp, một trực tiếp và một trực tuyến, giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Joe Biden trong năm nay, bất chấp những trở ngại về an toàn dịch tễ của đại dịch COVID-19.
Các cuộc gặp giữa hai tổng thống ít nhất đã nói lên nhu cầu cần đến nhau của cả hai nước, và trên thực tế hai cuộc gặp cũng đã đem đến những kết quả tích cực, dù không nhiều.
Nga và Mỹ đã có thể thống nhất về các biện pháp kiểm soát vũ khí và một số mức độ hợp tác trong không gian mạng, hay hợp tác để thúc đẩy các giải pháp chung cho các vấn đề quốc tế tại Liên hợp quốc.
Hai nước đã cùng nhau đệ trình một dự thảo nghị quyết về an toàn thông tin quốc tế lên Ủy ban Giải trừ quân bị và An ninh quốc tế (Ủy ban thứ nhất) của Đại Hội đồng Liên hợp quốc khóa 76.
Đây được coi là một bước tiến quan trọng trong quan hệ hợp tác song phương trên lĩnh vực an toàn thông tin quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh Liên hợp quốc đăng cai tổ chức hai nền tảng “cạnh tranh” từ năm 2019-2021 là Nhóm công tác mở (OEWG) được thành lập theo sáng kiến của Nga và Nhóm các chuyên gia chính phủ (GGE) do Mỹ dẫn đầu.
Một "đốm sáng" nữa trong quan hệ Nga-Mỹ là việc hai bên nhất trí gia hạn thêm 5 năm Hiệp ước Cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược mới (New START, Nga gọi là START 3), hiệp định chủ chốt cuối cùng về kiểm soát vũ khí hạt nhân giữa Nga và Mỹ vốn hết hạn tháng 2 vừa qua.
Có thể thấy kể từ khi ông Biden lên nắm quyền, dù bất đồng và đối đầu vẫn bao trùm mối quan hệ, Nga và Mỹ đã thực hiện một số bước khiêm tốn nhưng đầy hứa hẹn trong đối thoại về ổn định chiến lược.
Tuy không đem lại hy vọng lớn về khả năng “cài đặt lại” mối quan hệ Nga-Mỹ, song những tiến bộ nhỏ trên cũng cho thấy hai bên vẫn cần tới nhau, cũng như vai trò to lớn của cả hai nước trên trường quốc tế.
Đây chính là cơ sở để các nhà quan sát tin tưởng vào triển vọng hai bên có thể hàn gắn quan hệ và thiết lập hợp tác trong những lĩnh vực nào đó, dù chặng đường phía trước, nếu có diễn ra, cũng sẽ không hề đơn giản.
Trong bối cảnh những tiến bộ về khoa học và công nghệ đang làm cả thế giới biến đổi từng ngày, dẫn đến không ít cơ hội song cũng ngày càng nhiều những nguy cơ và thách thức phi truyền thống, kiểm soát bất đồng để có thể hợp tác đang là xu hướng chủ đạo, kể cả trong quan hệ Nga và Mỹ./.
