Việc phát triển điện hạt nhân trở nên ngày càng cần thiết trong bối cảnh năng lượng toàn cầu đang phải đối mặt với các thách thức lớn như tình trạng thiếu hụt nguồn năng lượng sạch, biến đổi khí hậu và sự gia tăng nhu cầu năng lượng.
Chủ trương đầu tư nhà máy điện hạt nhân trong thời gian tới được các chuyên gia đánh giá phù hợp với xu hướng phát triển khi công nghệ sản xuất điện hạt nhân ngày càng an toàn và không phát thải.
Liên quan đến loại hình năng lượng này trong bối cảnh an ninh năng lượng của Việt Nam, chuyên gia Lê Đại Diễn, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm đào tạo hạt nhân, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam đã có những chia sẻ với phóng viên.
- Ông đánh giá ra sao về chủ trương tái khởi động dự án điện hạt nhân được thông qua tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV vừa qua?
Chuyên gia Lê Đại Diễn: Thời gian qua, Việt Nam đang đa dạng hóa các nguồn năng lượng, nhưng thực tế chúng ta rất khó đáp ứng nhu cầu điện cho tăng trưởng kinh tế trong vài chục năm tới đây.
Để đảm bảo an ninh năng lượng, việc chúng ta cần cân đối tỷ trọng các nguồn năng lượng là rất quan trọng. Do vậy điện hạt nhân cần phải tính đến trong dài hạn và là tất yếu, không có cách nào khác. Theo tôi, chủ trương phát triển điện hạt nhân này cần xem xét một cách mạnh mẽ, khẩn trương và quyết liệt.
- 8 năm trước đây dự án điện hạt nhân Ninh Thuận đã tạm dừng. Vậy chúng ta có thể rút ra bài học gì để có thể vận dụng trong chương trình điện hạt nhân sẽ được triển khai thời gian tới, thưa ông?
Chuyên gia Lê Đại Diễn: Chúng ta cần đánh giá, nghiên cứu, xem xét lại các công việc đã làm tại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trước đây để tránh đầu tư dàn trải lãng phí tài chính, nguồn lực. Những gì chúng ta đã làm được, kết quả đáng tin cậy thì cần tiếp tục sử dụng, những gì chưa tốt thì rút kinh nghiệm.
Riêng đối với dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, theo ý kiến cá nhân tôi nên xem xét ưu tiên Lò VVER-1200 (AES2006) cho dự án Ninh Thuận 1 ở Phước Dinh. Vì công nghệ này đang xây dựng và vận hành ở Nga, Belarus, Bangladesh…
Để tránh lãng phí thời gian tìm hiểu từ đầu, sử dụng các kết quả hợp tác trong đánh giá địa điểm của đối tác và các đánh giá của phía Việt Nam trước đây, dự án Ninh Thuận 1 có thể xem như “điểm đột phá chiến lược.”
- Thưa ông, để điện hạt nhân đáp ứng kịp thời năng lượng cho phát triển kinh tế-xã hội, các bước đi cụ thể trong thời gian tới sẽ ra sao?
Chuyên gia Lê Đại Diễn: Thứ nhất, nhanh nhưng không nghĩa làm vội, làm tắt, chúng ta không được bỏ qua một bước nào. Nếu làm thế sẽ không hiệu quả, làm đi rồi sẽ phải làm lại. Nhanh là đảm bảo đúng tiến độ, đi từng bước vững chắc.
Thứ hai, muốn hiệu quả thì phải nhanh, hiệu quả ở đây chúng ta phải chắc chắn từng bước theo tiến trình đã đề ra.
Thứ ba, an toàn chính là tuân thủ các yêu cầu pháp quy. Rất nhiều dự án trên thế giới vướng cái này khi đối tác không tuân thủ các yêu cầu pháp quy, dự án phải kéo dài thời gian dẫn đến chi phí tăng cao. Do vậy về mặt an toàn phải tuân thủ các yêu cầu pháp quy.
Những yếu tố cần thiết để dự án điện hạt nhân của Việt Nam triển khai nhanh, hiệu quả, an toàn theo tôi chúng ta cần có quyết tâm chiến lược từ lãnh đạo cấp cao nhất của Đảng và nhà nước, quyết tâm đó là phải đảm bảo 2 yếu tố: Dài hạn và thống nhất. Thống nhất được hiểu là sự đoàn kết nhất trí cao với tiến trình đưa Việt Nam trở thành nước công nghiệp hóa có nền kinh tế giàu mạnh.
Chúng ta phải có Ban chỉ đạo nhà nước, vì trước đó đối với tất cả các dự án lớn đều có. Nhưng tôi muốn nói việc xây dựng Ban chỉ đạo cần có cơ chế rõ ràng để hoạt động, tránh hình thức.
Ban chỉ đạo này cần thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước, thể hiện được “quyết tâm chiến lược” và chúng ta phải làm cho bằng được để đạt yếu tố nhanh, hiệu quả và an toàn.
Ngoài ra, phải có cơ chế cho thực thi, rất nhiều chuyên gia góp ý cần có lãnh đạo cấp cao để có thể chỉ đạo các bộ, ban, ngành, địa phương…Còn lại là cơ chế cho Ban chỉ đạo triển khai hoạt động.
Ví dụ khi nói về chính sách, thì cần có người quản lý, khi nói về kinh tế thì cần có chuyên gia về tài chính, ngân hàng, khi nói về công nghệ thì phải có chuyên gia về công nghệ… Đó chính là các nhóm chuyên gia tư vấn.
Để đảm bảo an toàn, chúng ta phải hoàn thiện cơ sở pháp luật, các văn bản pháp quy, tiêu chuẩn, hướng dẫn... Có hai Luật: Luật Điện lực (sửa đổi) và Luật Năng lượng nguyên tử. Luật Điện lực (sửa đổi) đã đưa năng lượng điện hạt nhân làm cơ sở phát triển nguồn điện này. Còn muốn lượng hóa, hay cụ thể thì nên đưa vào Luật Năng lượng nguyên tử, nếu cần thiết thì xem xét để sửa đổi luật này.
Đào tạo nguồn nhân lực nên đào tạo theo hướng nắm bắt làm chủ công nghệ trong các khâu quan trọng. Ví dụ điều khiển lò phản ứng, xử lý hoặc tái xử lý nhiên liệu đã cháy, sản xuất nhiên liệu...; tập trung phát triển công nghiệp phụ trợ cho ngành.
Bên cạnh đó, cần có sách lược trong khoảng thời gian ngắn hạn để chúng ta có khả năng duy trì các cơ hội, phát triển điện hạt nhân cũng như bất kỳ lĩnh vực nào khác cũng đều có cơ hội.
Chúng ta có thể chọn được công nghệ tốt, an toàn và kinh tế, quan trọng hơn phải chọn được đối tác trong tầm ngắm chiến lược của mình. Được biết, dự án điện hạt nhân kéo dài cả trăm năm nên chúng ta phải hết sức thận trọng trong chọn đối tác.
- Xin cảm ơn ông./.
Tái khởi động dự án điện hạt nhân: Cần triển khai từ nghiên cứu khả thi
Việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và thực hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam hướng tới mục tiêu phát thải bằng “0” vào năm 2050 tại COP26.