Thực hiện Nghị quyết số 84/NQ-CQ năm 2020 của Chính phủ về các nhiệm vụ, giải pháp tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công và bảo đảm trật tự an toàn xã hội trong bối cảnh đại dịch COVID-19, bên cạnh các động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế như cải cách thể chế; tái cơ cấu nền kinh tế; nâng cao năng suất lao động; áp dụng kỹ thuật số; đô thị hóa; thì việc thúc đẩy giải ngân và phát huy hiệu quả của vốn đầu tư công là động lực rất quan trọng trong bối cảnh khó khăn, nhiều bất trắc của kinh tế thế giới, khu vực và trong nước hiện nay.
Để hiểu rõ hơn, về nguồn vốn đầu tư công được thực hiện trong giai đoạn tới, Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê xung quanh nội dung này.
- Thưa ông, thời gian qua, giá thép và nhiều loại vật liệu xây dựng trên thị trường trong nước tăng cao, khiến cho nhiều công trình dự án bị “đội” chi phí. Trước những khó khăn này, ông nhận định như thế nào về tình hình thực hiện vốn đầu tư công trong năm nay?
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm: Thời gian vừa qua thị trường vật liệu xây dựng có biến động lớn, nhiều chủng loại vật tư, vật liệu xây dựng tăng đột biến.
Chỉ số giá sản xuất nhóm sản phẩm sắt, thép tháng 5/2021 tăng 7,6% so với tháng trước, tăng 40,47% so với cùng kỳ năm trước; nhôm tăng khoảng 50-60%, vật tư điện nước gồm ống nhựa các loại, dây điện tăng khoảng 15-25%... đã ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động xây dựng.
[TP.HCM phấn đấu giải ngân vốn đầu tư công đạt 95% trở lên]
Đối với nhà thầu thi công các hợp đồng đã ký theo “đơn giá cố định” hoặc “trọn gói” không được điều chỉnh vốn, giá các loại vật tư, vật liệu xây dựng tăng gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho nhà thầu.
Các nhà thầu lớn có năng lực tài chính, có uy tín, nghiêm túc thực hiện hợp đồng thì bị thua lỗ, làm giảm sức mạnh tài chính và khả năng thi công; với các nhà thầu nhỏ, không đủ năng lực tài chính nếu nghiêm túc thực hiện hợp đồng sẽ bị phá sản hoặc đơn phương chấm dứt hợp đồng, chấp nhận đền bù.
Với chủ đầu tư ngoài nhà nước phải đối mặt với nguy cơ nhà thầu đơn phương chấm dứt hợp đồng đối với dự án có “đơn giá cố định” hay “trọn gói,” hoặc chấp nhận chi phí đầu tư tăng, thanh toán thiệt hại cho nhà thầu nếu tạm dừng dự án.
Như vậy, khi giá các loại vật tư, vật liệu xây dựng tăng đột biến có tác động xấu tới cả chủ đầu tư và nhà thầu, dẫn tới chậm tiến độ thực hiện, gây thiệt hại và giảm hiệu quả đầu tư của các dự án.
Nếu Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương không khẩn trương xử lý vấn đề tăng giá vật tư, vật liệu xây dựng và có giải pháp phù hợp đối với nhà thầu, với chủ đầu tư thì sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến kế hoạch thực hiện vốn đầu tư công cũng như vốn đầu tư ngoài nhà nước và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài trong năm 2021 và những năm tiếp theo vì nhiều dự án có thời gian thi công kéo dài trong vài năm.
Nhận thức được ảnh hưởng tiêu cực của việc tăng giá vật tư, vật liệu xây dựng, đặc biệt là giá thép đến hoạt động xây dựng nói chung và thực hiện vốn đầu tư công, Chính phủ đã kịp thời chỉ đạo Bộ Công Thương nghiên cứu, có giải pháp thúc đẩy tăng năng lực sản xuất thép; đồng thời, cân đối, điều chỉnh xuất khẩu thép thành phẩm để cơ bản đáp ứng nhu cầu thép trong nước.
Bên cạnh đó, Bộ Công thương đã đề xuất Chính phủ chỉ đạo Bộ Tài chính có chính sách điều tiết thuế nhập khẩu đối với một số mặt hàng thép có biến động lớn về giá, chỉ đạo Bộ Xây dựng dự báo nhu cầu sắt thép xây dựng của nền kinh tế trong năm 2021 để cân đối nhu cầu thép từ đó chủ động giữ ổn định giá cả.
Bộ Xây dựng cũng đã chỉ đạo các địa phương kịp thời cập nhật, điều chỉnh công bố giá vật liệu xây dựng phù hợp với mặt bằng giá thị trường làm căn cứ tháo gỡ và giảm bớt khó khăn cho các Nhà thầu.
Với chỉ đạo kịp thời của Chính phủ và bộ, ngành liên quan giá vật tư, vật liệu xây dựng sẽ sớm đi vào ổn định vì vậy sẽ không ảnh hưởng nhiều đến tình hình giải ngân kế hoạch vốn đầu tư công năm 2021.
- Dự kiến tổng vốn ngân sách nhà nước đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 là 2,75 triệu tỷ đồng, tăng gần gấp rưỡi so với giai đoạn trước, theo ông, nguồn vốn này sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn tới như thế nào?
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm: Bên cạnh các động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế như: cải cách thể chế; tái cơ cấu nền kinh tế; nâng cao năng xuất lao động; áp dụng kỹ thuật số; đô thị hoá; thì đầu tư công và phát huy hiệu quả của vốn đầu tư là động lực rất quan trọng trong bối cảnh khó khăn, nhiều bất trắc của kinh tế thế giới, khu vực và trong nước.
Hạ tầng kinh tế nước ta chưa đồng bộ, còn nhiều bất cập; quá trình tái cơ cấu nền kinh tế chuyển biến chậm.
Mặc dù, chất lượng tăng trưởng kinh tế trong thập kỷ vừa qua có chuyển biến tích cực nhưng đóng góp vào tăng trưởng kinh tế của yếu tố vốn vẫn chiếm tỷ trọng lớn so với yếu tố lao động và các nhân tố tổng hợp khác.
Giai đoạn 2016-2020, yếu tố vốn đóng góp đến 53,3%. Vì vậy, tăng vốn đầu tư công có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt cho tăng trưởng kinh tế nước ta giai đoạn 2021-2025.
Tầm quan trọng đặc biệt của vốn đầu tư công trong dẫn dắt tăng trưởng kinh tế năm 2021 ở chỗ cứ tăng 1 đồng vốn đầu tư công sẽ kéo theo 1,61 đồng vốn đầu tư ngoài nhà nước.
Điều này còn phản ánh tính lan toả của thực hiện đầu tư công tới đầu tư ngoài nhà nước và đầu tư trực tiếp nước ngoài năm 2021 mạnh hơn năm 2019 vì khi đó giải ngân 1 đồng vốn đầu tư công kéo theo 1,42 đồng vốn đầu tư ngoài nhà nước, thấp hơn 0,19 đồng so với năm 2021.
Bên cạnh tính dẫn dắt và tính lan tỏa của vốn đầu tư công đối với nền kinh tế, bản thân đầu tư công đóng góp không nhỏ vào tăng trưởng kinh tế.
Theo số liệu tính toán, dự báo giai đoạn 2021-2025 nếu giải ngân vốn đầu tư công tăng thêm 1% so với năm trước thì GDP tăng thêm 0,058%.
Cùng với việc tăng cường thực hiện giải ngân vốn đầu tư, trong những năm qua hiệu quả vốn đầu tư cũng được nâng lên.
Hệ số ICOR (hệ số sử dụng vốn) giai đoạn 2016-2019 là 6,13 thấp hơn hệ số 6,25 của giai đoạn 2011-2015.
Tuy vậy hệ số ICOR của nền kinh tế nước ta khá cao, phản ánh vốn đầu tư thực hiện chưa thật sự hiệu quả, đầu tư còn dàn trải, manh mún, kéo dài.
Vừa qua, ngày 23/5/2021, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 13/CT- TTg về đẩy nhanh tiến độ và nâng cao chất lượng đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 với quan điểm chỉ đạo: “Đầu tư có trọng tâm, trọng điểm vào các ngành, lĩnh vực then chốt, các vùng động lực, cực tăng trưởng, các dự án lớn, quan trọng của quốc gia, dự án quy mô lớn, kết nối liên vùng, các dự án quan trọng, cấp thiết của địa phương để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, bảo đảm tác động lan tỏa.”
Với tinh thần kiên quyết đổi mới, nâng cao hiệu quả vốn đầu tư qua chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, nên dự kiến tổng vốn ngân sách nhà nước đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021-2025 là 2,75 triệu tỷ đồng tăng gần gấp rưỡi so với giai đoạn trước sẽ là động lực và cú hích đặc biệt quan trọng cho tăng trưởng kinh tế từng năm và cả giai đoạn 2021-2025.
- Trong bối cảnh tình hình kinh tế thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường; đại dịch COVID-19 đang bùng phát, dự báo còn kéo dài, ảnh hưởng sâu sắc và toàn diện đến hoạt động kinh tế-xã hội của đất nước, để phát huy tối đa hiệu quả của vốn đầu tư công trong thời gian tới, ông có những khuyến nghị gì?
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Bích Lâm: Dự kiến vốn đầu tư công tăng gấp rưỡi trong 5 năm tới sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Đặc biệt trong bối cảnh tình hình kinh tế thế giới và khu vực tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường; đại dịch COVID-19 đang bùng phát, dự báo còn kéo dài, ảnh hưởng sâu sắc và toàn diện đến hoạt động kinh tế-xã hội của đất nước.
Các khu vực kinh tế đều gặp khó khăn trong sản xuất và lưu thông hàng hoá, nhiều loại hình dịch vụ bị ngưng trệ và giảm sút thì vai trò dẫn dắt tăng trưởng của đầu tư công rất quan trọng.
Đất nước ta trải dài 1.650km theo hướng Bắc Nam với địa hình đa dạng đồi núi, đồng bằng, bờ biển nên trong 10 năm tới đầu tư cho phát triển hạ tầng giao thông, đặc biệt là các dự án cao tốc kết nối vùng như các dự án thành phần cao tốc Bắc-Nam; đường ven biển kết nối nhiều tỉnh, thành phố; cao tốc Thành phố Hồ Chí Minh-Mộc Bài, Trung Lương-Mỹ Thuận, Mỹ Thuận-Cần Thơ; hệ thống đường vành đai của Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh... có ý nghĩa rất lớn.
Đây là những tuyến huyết mạch để lưu chuyển hàng hóa, nếu được đầu tư hiện đại sẽ giảm đáng kể chi phí, thời gian vận chuyển và đi lại.
Để hàng triệu tỷ đồng vốn đầu tư công phát huy tối đa hiệu quả các bộ, ngành, địa phương cần kiên quyết loại bỏ tình trạng đầu tư dàn trải, lãng phí; xoá bỏ cơ chế chạy dự án.
Cùng với đó, từng bộ, ngành, địa phương tập trung rà soát kỹ, giảm mạnh số dự án chưa thực sự cấp bách, cần thiết; đồng thời, tập trung vốn đầu tư, làm dự án nào dứt điểm dự án đó, sớm đưa dự án vào sử dụng.
Tránh tình trạng đầu tư cùng lúc rất nhiều dự án nhưng dự án nào cũng dở dang, làm phân tán nguồn lực, không phát huy được hiệu quả của vốn đầu tư.
Bên cạnh đó, Chính phủ cần thực hiện phân cấp hợp lý, có cơ chế kiểm soát chặt chẽ sự cần thiết và quy mô đầu tư của từng dự án. Thủ tướng Chính phủ giao và gắn trách nhiệm của các Bộ trưởng, Bí thư và Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trực tiếp chỉ đạo, kiểm tra, rà soát từng dự án cả trong khâu xây dựng, đề xuất và triển khai thực hiện cho đến khi dự án hoàn thành, bàn giao, đưa vào sử dụng.
Để dự án sớm đưa vào sử dụng, phát huy hiệu quả vốn đầu tư, các bộ, ngành, địa phương cần đặc biệt lưu ý tới năng lực thi công và khả năng tài chính của các nhà thầu thực hiện dự án đầu tư công.
Nhà thầu phải chứng minh được năng lực kỹ thuật, có kỹ năng và kinh nghiệm trong lĩnh vực dự án được giao thi công, có uy tín và nghiêm túc trong thực hiện dự án để không xảy ra trường hợp như dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông, đầu tư cả chục nghìn tỷ đồng nhưng đến nay, sau nhiều năm vẫn chưa thể đưa vào khai thác.
- Xin cám ơn ông./.