Những tháng gần đây, nếu đến các vùng chuyên canh thanh long như Châu Thành (Long An) hay Chợ Gạo (Tiền Giang) rất dễ nhìn thấy những vườn thanh long hoang tàn, hư hại nặng do người dân bỏ không chăm sóc. Hoặc xen lẫn giữa các vườn thanh long là các vườn dừa, bưởi, mai vừa mới trồng trên đất thanh long.
Từ loại cây trồng có giá trị kinh tế cao giúp người nông dân vươn lên làm giàu, nhưng 2 năm gần đây, hoạt động tiêu thụ khó khăn, giá cả xuống thấp khiến cho người trồng thanh long thua lỗ.
Làm giàu nhờ cây thanh long
Long An và Tiền Giang là 2 trong số những địa phương có diện tích trồng thanh long lớn nhất cả nước, trong đó, huyện Châu Thành và Chợ Gạo vốn được biết đến là thủ phủ trồng cây thanh long.
Trong nhiều năm qua, diện tích trồng thanh long không ngừng phát triển ở các địa phương này. Chỉ tính riêng huyện Châu Thành đã chiếm gần 90% điện tích thanh long của tỉnh Long An. Tương tự, tại tỉnh Tiền Giang hiện có khoảng 9.700 ha thanh long, tập trung chủ yếu ở huyện Chợ Gạo.
Cây thanh long từng giúp người nông dân ở các địa phương này đổi đời, vươn lên làm giàu. Đồng thời, góp phần phát triển kinh tế-xã hội địa phương.
Đánh giá của ngành nông nghiệp hai tỉnh Long An và Tiền Giang cho thấy thời điểm từ năm 2019 trở về trước, mỗi ha trồng thanh long có thể thu về lợi nhuận trên 500 triệu đồng mỗi năm.
Theo Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tiền Giang Nguyễn Văn Mẫn, cây thanh long thích nghi tốt ở cả 3 vùng đất trên địa bàn tỉnh gồm phù sa, mặn, phèn. Lợi nhuận thu được cao hơn 10 lần so với trồng lúa. Do vậy, diện tích trồng trên địa bàn tỉnh phát triển nhanh chóng.
[Xoài giống Đài Loan tại Đồng Tháp rớt giá khiến nhiều hộ dân thua lỗ]
Tại các thủ phủ trồng thanh long, nhờ ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, nhiều nhà nông đã làm giàu từ cây thanh long, góp phần đưa nông nghiệp, nông thôn ngày càng khởi sắc và địa phương đạt thành quả tốt trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.
Điển hình như trường hợp ông Trương Quang An ở huyện Châu Thành, Long An, những năm trước, ông đều đặn thu về khoản tiền hơn 4 tỷ đồng lợi nhuận từ việc trồng thanh long. Đồng thời, ông cũng vận động hơn 40 hộ dân khác cùng tham gia thành lập Hợp tác xã Thanh long Tầm Vu, mỗi năm xuất khẩu hàng nghìn tấn thanh long sang các thị trường như Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan…
Hay hộ gia đình ông Lê Văn Thủy ở huyện Chợ Gạo, Tiền Giang đã cùng với các xã viên của Hợp tác xã Sản xuất thanh long Mỹ Tịnh An phát triển mô hình trồng thanh long leo giàn đạt chuẩn VietGAP và GlobalGAP mang lại nguồn lợi nhuận ổn định mỗi năm.
Nhờ đó, gia đình ông đã mua thêm đất để mở rộng mô hình trồng thanh long theo kỹ thuật leo giàn theo hướng sản xuất hữu cơ, sinh học. Theo ông, mỗi năm mô hình trồng thanh long của gia đình ông thu về lợi nhuận trên 1 tỷ đồng.
Ồ ạt phá bỏ thanh long
Những tháng gần đây, nếu đến các vùng chuyên canh thanh long như Châu Thành (Long An) hay Chợ Gạo (Tiền Giang) rất dễ nhìn thấy những vườn thanh long hoang tàn, hư hại nặng do người dân bỏ không chăm sóc. Hoặc xen lẫn giữa các vườn thanh long là các vườn dừa, bưởi, mai vừa mới trồng trên đất thanh long.
Từ năm 2020, dịch bệnh COVID-19 bùng phát nhiều nơi trên thế giới và cả Việt Nam. Trung Quốc, thị trường chính tiêu thụ nông sản của Việt Nam thực hiện nhiều chính sách nghiêm ngặt để phòng chống dịch. Đồng thời, nước này cũng tăng cường thực hiện tiêu chuẩn nâng cao chất lượng hàng hóa nông sản nhập khẩu.
Chính điều này khiến cho nhiều mặt hàng nông sản; trong đó, có thanh long liên tục rớt giá. Có thời điểm, giá thanh long chỉ có ở mức từ 1.000-3.000 đồng/kg, thậm chí là bán không ai mua. Người trồng thanh long không thu được lợi nhuận, thậm chí bị thua lỗ.
Việc tiêu thụ khó khăn, giá cả xuống đáy khiến người dân càng trồng càng lỗ. Nhiều người phải chọn giải pháp phá bỏ thanh long chuyển đổi sang cây trồng khác, số khác thì bỏ hoang vườn không chăm sóc.
Anh Nguyễn Trúc Hiếu, xã Tân Thuận Bình, Chợ Gạo, Tiền Giang cho biết đã phá bỏ vườn thanh long trồng được khoảng 7 năm do những vụ trồng gầy đây đều thua lỗ. Nếu tiếp tục đầu tư chăm sóc thanh long thì sợ rủi ro cao quá, sợ sẽ tái diễn cảnh thanh long chín đầy vườn mà không ai mua.
Ông Nguyễn Mạnh Tường, Giám đốc Hợp tác xã Thiên Phúc ở xã Tân Bình Thạnh, huyện Chợ Gạo, Tiền Giang, cho biết hợp tác xã có khoảng 50 ha thanh long sản xuất theo chuẩn VietGAP. Cũng như nhiều đơn vị khác, thời gian qua, việc tiêu thụ thanh long gặp rất nhiều khó khăn.
Phần lớn thanh long của hợp tác xã đều xuất khẩu tiểu ngạch sang thị trường Trung Quốc do xuất khẩu chính ngạch đòi hỏi doanh nghiệp phải có đầy đủ thủ tục, còn xuất khẩu tiểu ngạch chỉ cần điện thoại qua là mua được. Từ đó, dẫn đến tình trạng nếu nước bạn hạn chế xuất khẩu tiểu ngạch thì trái thanh long dễ dàng bị ùn ứ, giá rẻ hoặc thương lái không thu mua vì không xuất được.
Anh Nguyễn Trúc Hiếu ở xã Tân Thuận Bình, huyện Chợ Gạo, Tiền Giang, cho biết trước đây, trồng thanh long cho thu nhập cũng ổn, nhưng giờ thì quá rẻ. Hai vụ gần nhất đều lỗ, giờ mà đầu tư xông đèn mùa nghịch vụ thì rủi ro cao quá vì sợ tái diễn cảnh thanh long chín đầy vườn mà không ai mua.
Liên tục nhiều vụ, người nông dân trồng thanh long phải gặp cảnh tiêu thụ khó khăn, mất rớt. Có những thời điểm thanh long đến ngày thu hoạch nhưng thương lái không thu mua vì xuất khẩu không được, người dân phải chứng kiến cảnh trái chính rụng đầy vườn. Trong khi đó, chi phí đầu vào tăng cao, giá cả nhân công, các loại phân bón, vật tư nông nghiệp đều tăng khiến cho người dân gặp khó.
Theo ông Nguyễn Quốc Trịnh, Chủ tịch Hiệp hội thanh long Long An, giá bán thấp trong khi chi phí sản xuất tăng cao khiến người trồng thua lỗ. Nhiều người dân chọn giải pháp phá bỏ thanh long chuyển sang cây trồng khác, số khác thì bỏ hoang vườn do không dám đấu tư chi phí để chăm sóc vì sợ thua lỗ.
Ước tính tại huyện Châu Thành đã giảm gần 30% diện tích và 50% sản lượng so với trước đây.
Đến thời điểm hiện tại, việc thu mua thanh long đã cơ bản thuận lợi, giá cả đã tăng cao trở lại. Thương lái thu mua của nông dân tại vườn với mức giá khoảng 15.000 đồng/kg loại ruột trắng và 25.000 đồng/kg ruột đỏ. Với mức giá này, người trồng đã có lợi nhuận khá.
Tuy nhiên, sản lượng thu mua hiện tại không đủ so với nhu cầu do nhiều người dân bỏ vườn không chăm sóc, một số đã phá bỏ chuyển sang các cây trồng khác như bưởi, dừa, mai… Nguyên nhân là do người dân e ngại giá sẽ phải thua lỗ như trước, một số khác do nợ nần nên thiếu vốn để đầu tư chăm sóc vườn.
Giải pháp phát triển thanh long bền vững
Trước tình trạng khó khăn như vậy, nhưng đa số người dân vẫn kỳ vọng vào việc tiếp tục trồng thanh long để có thu nhập. Ông Lê Văn Thủy (xã Mỹ Tịnh An, huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang) cho biết nhiều năm qua, cây thanh long đã giúp ích rất nhiều cho cuộc sống của người dân địa phương.
Nhiều người thoát nghèo, vươn lên làm giàu cũng từ cây thanh long. Thời gian gần đây, thanh long rớt giá là khó khăn chung của người dân cả nước. Do đó, người dân không nên vội vàng phá bỏ cây thanh long đã gắn bó, giúp nông dân nâng cao thu nhập này.
Theo ông Trần Hữu Danh, Giám đốc Công ty TNHH Long Việt (huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang), dù tình hình tiêu thụ thanh long khó khăn, nhưng nông dân nên bình tĩnh. Đối với những vườn thanh long già cỗi, nông dân nên thay đổi giống.
Theo một số doanh nghiệp xuất khẩu, thanh long của nước ta vẫn còn nhiều dự địa phát triển, trong những năm tới, nông dân trồng thanh long sẽ có cơ hội, chắn chắn giá sẽ tốt hơn.
Ông Lê Quốc Dũng - Bí thư Huyện ủy Châu Thành (Long An), qua khảo sát sơ bộ tại 12/13 xã của huyện, có 82,6% người dân có vườn thanh long bị hư hại, bỏ hoang thống nhất trồng mới lại thanh long; có 88,1% người dân thống nhất trồng thanh long theo quy trình VietGAP; 87,1% người dân đồng ý tham gia hợp tác xã để liên kết theo chuỗi giá trị. Như vậy, nhu cầu duy trì và phát triển cây thanh long của người dân địa phương vẫn rất lớn.
Tuy nhiên, do thua lỗ nhiều vụ liên tiếp, nông dân trồng thanh long hiện nay gặp nhiều khó khăn về nguồn vốn để tái sản xuất. Ông Nguyễn Quốc Trịnh, Chủ tịch Hiệp hội thanh long Long An cho biết hiện tại, giá thanh long đã tăng trở lại khoảng 15.000 đồng/kg ruột trắng và 25.000 đồng/kg ruột đỏ. Tới đây, Trung Quốc sẽ mở cửa thông thoáng trở lại, việc xuất khẩu thanh long cũng thuận lợi hơn nhiều.
Tuy nhiên, suốt thời gian dài thua lỗ, nhiều người trồng thanh long ở Châu Thành không có vốn để trồng mới, phục hồi lại vườn thanh long đã hư hại. Hiệp hội đã có kiến nghị gửi các cấp ngành liên quan xem xét có chính sách hỗ trợ cho người nông dân vay vốn ưu đãi để phục hồi và phát triển cây thanh long.
Đồng thời, đánh giá lại tổng thể nhu cầu thị trường, diện tích vùng trồng… để đảm bảo cân đối cung cầu, tạo đầu ra ổn định cho trái thanh long.
Theo ông Nguyễn Chí Thiện, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Long An, Sở đã có văn bản kiến nghị Ủy ban Nhân dân tỉnh thực hiện một số giải pháp cụ thể để hỗ trợ nông dân duy trì trồng thanh long.
Cụ thể, kiến nghị Ủy ban Nhân dân tỉnh cân đối tăng nguồn ngân sách tỉnh ủy thác qua Ngân hàng Chính sách xã hội để nâng cao nguồn vốn từ Trung ương cấp cho tỉnh thực hiện chương trình cho vay đối với các hộ nông dân duy trì trồng thanh long tại huyện Châu Thành và các huyện khác.
Cùng đó, có chủ trương xây dựng chính sách hỗ trợ lãi suất vay vốn cho người nông dân trồng mới thanh long, chăm sóc duy trì vườn thanh long.
Bên cạnh đó, Sở sẽ tiếp tục phối hợp với các địa phương tăng cường tuyên truyền vận động nông dân, mời gọi doanh nghiệp tham gia liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ sản phẩm, xây dựng chuỗi giá trị, tạo sự ổn định về giá cả và lợi nhuận để nâng cao hiệu quả trong sản xuất thanh long.
Đồng thời, tạo sự khác biệt về ổn định giá cả và đầu ra của sản phẩm sản xuất theo chuẩn GAP so với sản phẩm sản xuất thông thường để nâng cao hiệu quả trong sản xuất thanh long cũng như tạo động lực để người trồng thanh long mạnh dạn áp dụng các tiến bộ kỹ thuật, công nghệ.
Tương tự, ông Nguyễn Văn Mẫn, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tiền Giang cho biết, tỉnh sẽ thông qua các chính sách đầu tư về vốn vay để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư xây dựng cơ sở, kho, bãi thu mua, sơ chế, ưu tiên ứng dụng công nghệ cao trong chế biến sâu về thanh long.
Ngoài ra, tạo điều kiện cho doanh nghiệp gặp gỡ các tổ hợp tác, hợp tác xã ký kết tiêu thụ thanh long.
Trước mắt, tỉnh sẽ xây dựng mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ trên sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP.
Ngành nông nghiệp sẽ tiếp tục hỗ trợ và hướng dẫn các tổ hợp tác, hợp tác xã tiếp cận và nhận hỗ trợ từ các chính sách như đầu tư kết cấu hạ tầng; hỗ trợ phát triển hợp tác xã; hỗ trợ thu hút cán bộ trẻ làm việc có thời hạn.
Đồng thời, tập trung xây dựng chiến lược phát triển thị trường; trong đó, chú trọng đẩy mạnh xúc tiến thương mại, quảng bá thanh long để phát triển, mở rộng thị trường tiêu thụ tránh phụ thuộc quá nhiều vào thị trường nước ngoài./.