Ninh Thuận hiện có ba làng nghề thủ công truyền thống được công nhận và hàng chục làng có nghề tiểu thủ công nghiệp sản xuất nhiều mặt hàng đặc thù của địa phương.
Để bảo tồn và phát triển trong giai đoạn hiện nay, các làng nghề thủ công truyền thống buộc phải dần chuyển hướng sản xuất để bắt kịp nhu cầu, thị hiếu của xã hội hiện đại; đồng thời bảo vệ môi trường cũng được chú ý hơn để đảm bảo phát triển bền vững.
Tìm hướng đi mới
Làng gốm Bàu Trúc (thị trấn Phước Dân, huyện Ninh Phước) có tuổi đời hơn 500 năm, là một trong những làng gốm cổ xưa nhất ở Đông Nam Á đến nay vẫn duy trì phương thức sản xuất hoàn toàn thủ công.
Vài năm trước, vì thiếu thợ lành nghề, mẫu mã sản phẩm đơn điệu, giá cả bấp bênh, sản phẩm gốm lại thiếu sức cạnh tranh với sản phẩm cùng loại sản xuất bằng máy móc công nghiệp, làng gốm cổ này đứng trước nguy cơ mai một.
Trước tình thế đó, các nghệ nhân làng gốm đã nỗ lực tìm hướng đi mới để đảm bảo đầu ra cho sản phẩm. Từ chỗ chỉ chuyên sản xuất đồ gốm gia dụng phục vụ nhu cầu trong tỉnh có giá trị thấp, thì nay chuyển sang sản xuất nhiều mẫu mã mới của dòng gốm mỹ nghệ, gốm phong thủy, gốm trang trí nội, ngoại thất với nhiều kiểu dáng hoa văn trang trí mới lạ, độc đáo, nhằm đáp ứng theo từng mục đích, gu thẩm mỹ riêng của khách hàng.
[Ninh Thuận tổ chức hàng loạt hoạt động để thu hút khách du lịch]
Ông Phú Hữu Minh Thuần, Giám đốc Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc, chia sẻ: "Chúng tôi xác định không chỉ đơn thuần là gìn giữ, bảo tồn nghề gốm truyền thống mà còn chú trọng đổi mới để bắt kịp nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng. Vì vậy, những nghệ nhân trong làng đã dày công nghiên cứu, hòa lẫn các yếu tố văn hóa phương Tây, văn hóa Việt vào trong sản phẩm gốm Chăm để cải tiến kiểu dáng, nâng cao chất lượng sản phẩm."
Hợp tác xã gốm Chăm Bàu Trúc đang đẩy mạnh sản xuất các sản phẩm gốm mới như lục bình có chiều cao từ 2-3,5m, đèn gốm trang trí, lu nước cách điệu, lọ hoa với nhiều mẫu mã đa dạng chuyên cung cấp cho các khu du lịch, trang trí ngoại thất. Dòng gốm mới này có giá cả cao hơn so với dòng gốm thông thường trước đây. Ví dụ như các sản phẩm phong thủy hiện nay có giá rẻ nhất 1,2 triệu đồng, cao nhất 3,5 triệu đồng. Sắp tới, Hợp tác xã sẽ mở rộng sản xuất dòng gốm mới này để xuất khẩu đi các nước.
Tương tự, các hộ sản xuất thổ cẩm truyền thống ở làng Mỹ Nghiệp cũng đang nỗ lực thay đổi tư duy sản xuất để thích ứng với thời đại công nghiệp 4.0. Hiện nay, bên cạnh việc đa dạng mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm để bảo vệ thương hiệu, uy tín cho sản phẩm của làng nghề, toàn bộ các dòng sản phẩm thổ cẩm đều được dán "tem điện tử thông minh" quét mã QR code trên điện thoại để truy nguồn gốc sản xuất, chất lượng, giá cả, hướng dẫn cách bảo quản sản phẩm, giúp khách hàng yên tâm trong quá trình lựa chọn, mua sắm.
Nhờ những nỗ lực thay đổi, thu nhập của người dân làng nghề cũng được nâng lên, cuộc sống được cải thiện và gắn bó hơn với nghề dệt. Hiện nay, trong làng có một hợp tác xã, 22 cơ sở dệt thổ cẩm đang hoạt động có hiệu quả, thu hút 500 hộ tham gia, tổng doanh thu mỗi năm đạt 15 tỷ đồng, tạo việc làm thường xuyên cho 800 lao động địa phương. Sản phẩm dệt thổ cẩm làng dệt Mỹ Nghiệp đã có mặt ở nhiều tỉnh, thành phố trong nước và xuất khẩu sang một số nước trên thế giới.
Hỗ trợ làng nghề phát triển bền vững
Ninh Thuận hiện có ba làng nghề truyền thống được công nhận gồm nghề gốm Bàu Trúc, dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp, dệt thổ cẩm Chung Mỹ và hàng chục làng có các nghề tiểu thủ công nghiệp sản xuất các mặt hàng đặc thù của địa phương đang trên đà phát triển như nghề làm nước mắm, chế biến hải sản, sản xuất đồ mỹ nghệ, chế biến sản phẩm rượu nho, nho sấy, táo sấy, chuối sấy, măng khô... phục vụ thị trường nội địa và hướng đến xuất khẩu.
Thời gian qua, với sự hỗ trợ, đầu tư của Nhà nước, các làng nghề đã có những thay đổi đáng kể, góp phần giải quyết việc làm cho lao động khu vực nông thôn. Tuy nhiên, sự phát triển các ngành nghề tiểu thủ công nghiệp vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Trong đó một phần nguyên nhân xuất phát từ tính đặc thù của nghề sản xuất thủ công, năng suất thấp, tốn nhiều thời gian để làm ra một sản phẩm, do đó không đáp ứng được nhu cầu về số lượng, dẫn đến thu nhập của người lao động bấp bênh.
Bên cạnh đó, phần lớn các mặt hàng tiểu thủ công nghiệp của các làng nghề có mẫu mã đơn giản, chưa có nhiều sản phẩm tạo được thương hiệu lớn, nên khó cạnh tranh với các sản phẩm cùng loại được sản xuất tại các nhà máy. Trong khi đó, đa phần các cơ sở thiếu vốn để xoay vòng sản xuất, thị trường tiêu thụ sản phẩm còn nhiều hạn chế và thiếu tính ổn định đã gây ảnh hưởng đáng kể tới sự phát triển các làng nghề.
Theo ông Trần Quốc Sanh, Phó Giám đốc Sở Công Thương Ninh Thuận, để làng nghề phát triển bền vững, năm 2020, tỉnh tập trung huy động các nguồn lực triển khai đồng bộ các giải pháp hỗ trợ phát triển làng nghề như đầu tư hạ tầng làng nghề; quy hoạch, khai thác nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất; nghiên cứu ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ; đào tạo phát triển nguồn nhân lực; xúc tiến thương mại để mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm. Tỉnh phấn đấu đến cuối năm 2020 có thêm 1-2 làng nghề thủ công truyền thống mới được công nhận, nâng tổng số làng nghề được công nhận từ 4 đến 5 làng nghề.
Tỉnh cũng dành gần 3 tỷ đồng để triển khai các hoạt động như hỗ trợ làng nghề chuyển giao máy móc, áp dụng công nghệ tiên tiến vào một số khâu trong sản xuất để nâng cao chất lượng sản xuất, tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường; xử lý các vấn đề về vệ sinh môi trường trong quá trình sản xuất; xây dựng website làng nghề; đưa sản phẩm làng nghề vào các điểm bán sản phẩm đặc thù của tỉnh và các kênh phân phối hiện đại.
Tỉnh tiếp tục triển khai chính sách hỗ trợ các làng nghề xây dựng và phát triển thương hiệu, nâng cao năng lực cạnh tranh, quảng bá sản phẩm hàng hóa thông qua hội nghị kết nối cung cầu, hội chợ triển lãm để mở rộng thị trường tiêu thụ; đẩy mạnh phát triển mô hình làng nghề truyền thống gắn với du lịch để nâng cao giá trị sản phẩm; phấn đấu đến cuối năm 2020, nâng mức thu nhập bình quân của lao động khu vực ngành nghề tiểu thủ công nghiệp, làng nghề đạt khoảng 3 triệu đồng/người/tháng./.