Ngày 20/8, trong lúc mọi con mắt đang đổ dồn về những cuộc biểu tình tại Belarus, một thông tin đến từ Nga đã gây chấn động: Nhà đối lập nổi tiếng Alexei Navalny đã bất ngờ phải nhập viện trong tình trạng hôn mê rất nghiêm trọng.
Trên mạng Twitter, ngày 21/8, bà Kira Iarmich - phát ngôn viên của ông Navalny - đã nói thẳng thừng rằng ông Navalny bị đầu độc.
Theo bà Iarmich, trước khi được chở đi cấp cứu, nhà đối lập Nga không hề ăn uống gì ngoại trừ một cốc trà nóng ở phi trường Omsk, vùng Siberia, nơi ông chờ máy bay.
[Điện Kremlin: Không có lý do gì để điều tra về vụ việc của ông Navalny]
Bệnh viện Omsk, nơi ông Navalny được chở đến, cho biết là các xét nghiệm đều không phát hiện bất kỳ dấu vết chất độc nào trong máu cũng như nước tiểu của ông.
Nhưng lời khẳng định này không thuyết phục được những người hoài nghi, nhất là khi ngay từ tháng 7/2019, Alexei Navalny đã báo động ông từng là nạn nhân của một vụ đầu độc bằng “một hóa chất không xác định” khi đang thi hành một án tù ngắn hạn.
Bị ngộ độc?
Ông Navalny được Cinema for Peace - một tổ chức phi chính phủ của Đức - thuê một chuyến bay y tế riêng để đưa ông tới Berlin sau khi Thủ tướng Angela Merkel cho biết sẽ điều trị cho ông Navalny tại Đức.
Các bác sỹ điều trị cho ông ở Omsk ban đầu từ chối để Navalny được chuyển đi, nhưng sau đó họ đã thay đổi quyết định khi gia đình và các nhân viên của ông yêu cầu ông phải được đưa tới Đức.
Ngày 24/8, bệnh viện Charite nổi tiếng của Berlin cho biết các cuộc xét nghiệm do bệnh viện này thực hiện đối với ông Navalny cho thấy ông đã "bị ngộ độc bởi một chất thuộc nhóm thuốc ức chế men cholinesterase."
Tuy nhiên, bệnh viện cũng nêu rõ: "Cụ thể chất độc nào có liên quan vẫn chưa được biết, và một loạt xét nghiệm toàn diện khác đang được tiến hành."
Cholinesterase là một loại enzyme cần thiết để hệ thần kinh trung ương có thể hoạt động bình thường. Các chất ức chế cholinesterase được sử dụng để bào chế thuốc và thuốc trừ sâu, nhưng chúng cũng có thể dùng để tạo ra các chất độc thần kinh, ví dụ như sarin.
Ông Navalny đang được chăm sóc tích cực và vẫn trong tình trạng hôn mê.
Bệnh viện Charite trên trang Twitter của mình cho biết: "Tiên lượng của bệnh nhân Alexei Navalny hiện vẫn chưa rõ; không thể loại trừ khả năng ông Navalny phải chịu những ảnh hưởng lâu dài, đặc biệt là đối với hệ thần kinh. Tuy tình hình sức khỏe của ông Navalny nghiêm trọng, song hiện không còn đe dọa tới tính mạng."
Thủ tướng Merkel ngày 24/8 đã kêu gọi Nga tiến hành điều tra vụ nhân vật đối lập Navalny nghi ngờ bị đầu độc và buộc các thủ pham phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình.
Trong một tuyên bố chung cùng với Bộ trưởng Ngoại giao Heiko Maas, bà Merkel nói: "Với vai trò nổi bật của ông Navalny trong lực lượng chính trị đối lập tại Nga, các nhà cầm quyền cần khẩn cấp tiến hành điều tra toàn diện về vụ việc này - và cần làm như vậy với sự minh bạch đầy đủ. Những người chịu trách nhiệm sẽ phải được tìm ra và phải chịu tội."
Đại diện cấp cao phụ trách an ninh và chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU), ông Jossep Borrel, cũng lên tiếng kêu gọi các nhà cầm quyền Nga tiến hành "một cuộc điều tra độc lập và minh bạch" đối với vụ việc có vẻ như là ông Navalny đã bị đầu độc.
Từ Brussels, ông Borrell tuyên bố: "Liên minh châu Âu cực lực lên án điều dường như là một nỗ lực cướp đi tính mạng của ông Navalny."
Hậu quả chính trị
Jaka Bizilj, người đứng đầu tổ chức Cinema for Peace, nói với tờ Bild của Đức rằng ông Navalny sẽ vượt qua tình trạng nguy kịch, nhưng "câu hỏi quan trọng là liệu ông có thể vượt qua một cách 'bình an vô sự' hay không và có thể tiếp tục đảm nhận vai trò của mình hay không."
Theo ông Bizilj, dù trường hợp nào xảy ra, ông Navalny chắc chắn sẽ không thể hoạt động chính trị trong "ít nhất một đến hai tháng," điều đó có nghĩa rằng ông sẽ bỏ lỡ các cuộc bầu cử khu vực quan trọng vào tháng tới.
Trong một bài báo đăng ngày 21/8, tờ Frankfurter Allgemeine nhấn mạnh đến "những hậu quả chính trị" do chuẩn đoán của bệnh viện Charite gây ra.
Tuyên bố của bệnh viện rằng ông Navalny có khả năng đã bị ngộ độ đồng nghĩa với việc vụ việc này bắt đầu "gây ảnh hưởng tới mối quan hệ giữa Berlin và Moskva."
Theo hãng tin AFP, Navalny là nhân vật mới nhất trong một loạt những người chỉ trích Điện Kremlin bị ốm nặng hoặc tử vong sau các vụ việc có vẻ như là bị đầu độc bởi một số loại chất độc thần kinh.
Ông Navalny đã tạo ra rất nhiều kẻ thù khi tiến hành các cuộc điều tra chống tham nhũng, qua đó thường tiết lộ phong cách sống xa hoa lãng phí của giới chóp bu Nga và thu hút hàng triệu người xem trực tuyến.
Những vụ nhiễm độc diễn ra gần đây
Theo báo Le Monde (Pháp) ngày 21/8, các vụ nhiễm độc gần đây tại Nga “chưa bao giờ được điều tra đầy đủ,” mà chỉ có những trường hợp xảy ra ở nước ngoài mới có thể được xác minh chắc chắn, như trong hai vụ ở Anh mà nạn nhân là Alexandre Litvinenko hay Sergei Skripal.
Trả lời phỏng vấn của đài phát thanh Pháp France Inter ngày 20/8, ông Michel Eltichaninoff, một chuyên gia về Nga: “Đầu độc vì mục tiêu chính trị là một tập quán có từ lâu đời ở Nga, đặc biệt là trong thế kỷ 20... Và trong lịch sử gần đây, đã có nhiều vụ đầu độc vì lý do chính trị.”
Nhà nghiên cứu Pháp đã gắn vụ Navalny với một vụ đầu độc tương tự mà nạn nhân là nhà báo người Nga Anna Politkovskaya.
Năm 2006, bà Politkovskaya đã sử dụng một chuyến bay nội địa giữa hai thành phố của Nga. Trên máy bay, bà đã được phục vụ một ly trà. Kết quả là bà đã bị trúng độc.
Trong vụ đó, Anna Politkovskaya không chết vì trúng độc, nhưng việc đầu độc bị coi là một cách hù dọa nhà báo.
Tháng 10/2006, bà đã bị ám sát tại Moskva, cuộc điều tra sau đó kết luận là bà bị sát hại vì những hoạt động báo chí, đặc biệt liên quan đến cuộc xung đột tại Chechnya.
Năm 2012, một cựu trung tá mật vụ của Tổng cục An ninh Liên bang Nga (FSB) bị kết án 11 năm lao cải về tội tổ chức vụ ám sát bà Politkovskaya.
Đài phát thanh Pháp France Info ngày 23/8 đã điểm qua nhiều trường hợp nhân vật đối lập Nga bị nhiễm đôch trong thời gian gần đây:
Sergei Skripal bị đầu độc bằng chất Novichok. Ngày 4/3/2018, có hai người được phát hiện nằm bất tỉnh trên một băng ghế ở thị trấn Salisbury, Vương Quốc Anh.
Đó là hai người Nga Sergei Skripal, 66 tuổi, một cựu điệp viên Nga tị nạn tại Anh, và cô con gái Yulia, 33 tuổi.
Cả hai đã được đưa vào bệnh viện cấp cứu và đã hồi phục sau đó vài tuần.
Cuộc điều tra do Anh Quốc tiến hành đã kết luận rằng hai người đều trúng phải Novichok, một chất độc mà chính quyền Liên Xô bí mật chế tạo ra trong thời Chiến tranh Lạnh.
London tố cáo tình báo quân đội Nga (GRU) là thủ phạm vụ đầu độc ông Skripal, Điện Kremlin dĩ nhiên đã phủ nhận hành vi can dự, nhưng vụ việc đã gây ra khủng hoảng ngoại giao giữa Nga và phương Tây.
Alexander Litvinenko, bị giết bằng chất polonium 210. Vụ đầu độc gần giống kịch bản của vụ Navalny nhất là vụ dùng chất polonium 210 vào năm 2006 để sát hại cựu điệp viên Nga Alexander Litvinenko, cũng sống lưu vong tại Anh.
Là một cựu đại tá thuộc cơ quan KGB (sau đó đổi tên thành FSB), vào năm 1998, Alexandre Litvinenko đã lên tiếng tố cáo giới lãnh đạo FSB đã ra lệnh ám sát một nhà tài phiệt Nga nổi tiếng, nguyên là Phó Tổng Thư ký Hội đồng An ninh Nga Boris Berezovsky.
Bị bắt đi bắt lại về tội “lạm quyền,” ông cùng gia đình đã chạy trốn qua Anh vào năm 1999 và sống lưu vong ở London.
Tháng 11/2006, ông dùng trà trong một nhà hàng ở London với hai doanh nhân cũng là cựu thành viên KGB, Andrei Lougovoi và Dmitri Kovtoun, nhưng những ngày sau đó, ông bị nôn mửa, tiêu chảy, phải nhập viện và qua đời ba tuần sau đó.
Người ta đã tìm thấy chất polonium 210, một kim loại phóng xạ cực mạnh, rất hiếm và đắt tiền, trong dạ dày cũng như với liều lượng rất lớn trong ấm trà của nhà hàng tại London.
Một cuộc điều tra kéo dài 10 năm đã quy trách nhiệm cho Điện Kremlin.
Viktor Yushchenko, gương mặt bị dioxine hủy hoại. Nạn nhân của những vụ bị nghi là mật vụ Nga đầu độc không giới hạn trong thành phần đối lập Nga mà người ngoại quốc cũng có thể là mục tiêu.
Đây là trường hợp của Viktor Yushchenko, ứng cử viên phong trào “Cách Mạng Cam,” đã đắc cử tổng thống Ukraine đầu năm 2005, nhưng trước đó một năm, đã bị đầu độc bằng chất dioxine, không chết nhưng gương mặt biến dạng.
Ngay trong lúc vận động tranh cử tổng thống ở Ukraine, ngày 6/9/2004, ông Viktor Yushchenko đột nhiên cảm thấy khó chịu. Được chuyển qua Áo chữa trị, ông trở về nước một vài ngày sau, gương mặt bị hủy hoại.
Ông Viktor Yushchenko tuyên bố là ông bị đầu độc. Các bác sỹ đã mất 3 tháng để kết luận là ông đã trúng phải chất dioxine mà không hay biết.
Theo báo Le Monde, nồng độ chất này trong cơ thể của ông “cao hơn 10.000 lần mức tối đa cho phép.”
Vẫn theo Le Monde, cuộc điều tra thời đó hướng về phía Nga, nhất là khi Moskva ủng hộ đối thủ của ông Yushchenko là Viktor Yanikovych.
Cho đến nay, sau hơn 15 năm, vẫn chưa xác định chính thức ai có trách nhiệm trong vụ đầu độc ông Yushchenko bằng chất dioxine./.