Bảo tồn và ngành nghề sơn mài truyền thống là tâm huyết của những thợ thủ công lành nghề ở tỉnh Iwate, Nhật Bản. Để đạt được mục đích này, các nghệ nhân đã tìm tòi nhiều cách thức.
Câu chuyện của gia đình Aoyagi, nơi mà nghề sơn mài đã được truyền đến đời thứ 4, là một ví dụ cho sự thành công khi đưa một dòng sản phẩm thủ công có lịch sử nghìn năm hòa nhập được vào đời sống hiện đại.
Đồ sơn mài được sản xuất tại Iwate từ 1.300 năm trước (đầu thế kỷ thứ 8), nhưng vào thế kỷ thứ 12, người đứng đầu thế hệ thứ ba của gia tộc Oshu Fujiwara, Fujiwara no Hidehira, đã mời một nghệ nhân từ Kyoto đến để làm một tác phẩm bằng cách sử dụng nhiều sơn mài và vàng địa phương.
Đây là nguồn gốc của phong cách sơn mài Hidehira, đặc trưng với lá vàng hình thoi được đặt trên các họa tiết mây, cùng với các bức tranh sơn mài về cây cối và hoa.
Marusan Shikki, được thành lập vào năm 1904, là nơi sản xuất sơn mài Hidehira-nuri, thực hiện mọi bước của quy trình tại xưởng của mình, từ làm đế gỗ đến sơn thiết kế cuối cùng.
Bản chất chắc chắn của đồ sơn mài Hidehira đến từ lớp sơn lót, được làm từ vật liệu địa phương.
Hidehira sử dụng hon-kataji, được cho là lớp phủ sơn mài mạnh nhất. Dựa trên các họa tiết trang trí truyền thống được truyền qua nhiều thế hệ trong khu vực, các họa tiết chính của đồ sơn mài Hidehira là họa tiết đám mây và họa tiết kim cương.
Lớp sơn mài đen và đỏ son cùng đồ trang trí cuối cùng đóng vai trò riêng trong việc điều chỉnh tông màu của tác phẩm, cho phép vẻ đẹp thực sự của sơn mài tỏa sáng.
Sản phẩm chủ yếu bao gồm bát và khay, nhưng cũng có bát đựng kẹo, hộp xếp chồng (jubako), dụng cụ trà đạo và bình hoa.
Để làm ra sản phẩm sơn mài, đầu tiên, nghệ nhân sử dụng gỗ thô của cây zelkova Nhật Bản hoặc cây dẻ ngựa được chuẩn bị theo mục đích sử dụng và được làm cứng bằng sơn thô. Bề mặt gỗ được đánh bóng nhiều lần để tạo ra lớp hoàn thiện mịn.
Sau đó, tác phẩm được phủ một lớp hỗn hợp đánh bóng và sơn mài thô, rồi được và đánh bóng lại trước khi được làm cứng bằng đá mài.
Tiếp theo, tác phẩm được phủ sơn đen và đánh bóng nhiều lần, trước khi được phủ một lớp sơn đen hoặc đỏ.
Cuối cùng, các thiết kế đám mây được vẽ, lá vàng được dát lên bề mặt và các thiết kế hoàn thiện được vẽ bên ngoài các đám mây vàng.
Ngoài đồ sơn mài truyền thống, Marusan Shikki còn tích cực phát triển các sản phẩm mới. Năm 2002, chủ sở hữu thế hệ thứ tư, ông Ichiro Aoyagi, đã phát triển một kỹ thuật đặc biệt để sơn mài trên kính và công ty đã sử dụng kỹ thuật này để bán các sản phẩm như ly uống nước.
Vào năm 2002, hiếm khi áp dụng sơn mài lên các vật liệu khác ngoài gỗ vào thời điểm đó, vì vậy sau nhiều lần thử nghiệm và rút kinh nghiệm từ những sai sót, ông Ichiro Aoyagi đã hoàn thiện một kỹ thuật để sơn sơn mài ấm trên bề mặt thủy tinh sắc nét.
Sơn mài trên thủy tinh Hidehira vừa sang trọng vừa hiện đại, đồng thời kế thừa truyền thống sơn mài Hidehira, và là một kiệt tác thủ công được các nghệ nhân lành nghề sơn cẩn thận từng chiếc một.
Ly rượu vang, ly bia, cốc thủy tinh và ly uống nước sẽ làm bừng sáng cách bài trí những bữa tiệc. Những sản phẩm này cũng rất được ưa chuộng trong bối cảnh số lượng khách du lịch nước ngoài ngày càng tăng gần đây.
Một bước ngoặt đáng chú ý nữa đã xuất hiện khi Marusan Shikki đã thành lập một thương hiệu mới, gọi là đồ sơn mài Fudan.
Như tên gọi Fudan có nghĩa “thông thường; hàng ngày,” ý tưởng của thương hiệu này là đồ sơn mài có thể dễ dàng sử dụng hàng ngày, được phát triển bởi ông Takuo Aoyagi, em trai của chủ sở hữu thế hệ thứ năm của Marusan Shikki, ông Makoto Aoyagi.
Anh Takuo Aoyagi, người phát triển thương hiệu sơn mài Fudan cho biết động lực để phát triển sản phẩm sơn mài "Fudan" là vì kỹ thuật sơn mài Hidehira, một nghề thủ công truyền thống của Tỉnh Iwate.
Điểm đặc biệt của kỹ thuật sơn mài Hidehira là hoa văn, hay hình đám mây với lá vàng, tạo nên hoa văn truyền thống đặc trưng. Tuy nhiên, khi hoa văn được thêm vào bát, rất khó để sử dụng hàng ngày hoặc vào những ngày nắng.
Có nhiều khách hàng chia sẻ rằng họ rất kén chọn về thời điểm sử dụng loại bát có hoa văn Hidehira và sử dụng loại bát trang trí cầu kỳ chỉ một hoặc hai lần một năm. Vì vậy, hai anh em nhà Ayoagi nghĩ rằng nên tạo ra thứ gì đó phù hợp hơn để sử dụng hàng ngày.
Vì các sản phẩm sẽ phục vụ cho mục đích sử dụng hàng ngày nên thương hiệu đồ sơn mài Fudan, tức là có nghĩa “thông thường, hàng ngày,” ra đời.
Thương hiệu mới Fudan dựa trên hình dáng đầy đặn và ấm áp của bát Hidehira, nguyên mẫu của đồ sơn mài Hidehira, và được hoàn thiện bằng kỹ thuật lau sơn mài để tạo sự tương phản giữa lớp sơn phủ mờ bên ngoài và lớp sơn phủ bóng bên trong của gỗ Zelkova vân đẹp.
Đồ sơn mài được sử dụng một kỹ thuật phủ nhẹ bề mặt gỗ bằng sơn mài theo cách có thể nhìn thấy vân gỗ trong sản phẩm hoàn thiện. Lau sơn mài lý tưởng để sử dụng hàng ngày vì lớp sơn mài không bị bong tróc nhiều như sơn mài đã sơn.
Lớp sơn mài lau được hoàn thiện cẩn thận không bị tẩy trắng và đơn giản, và bạn có thể tận hưởng những thay đổi xảy ra khi nó trở nên quen thuộc hơn với bàn tay của bạn khi bạn sử dụng nó nhiều hơn.
Vì sản phẩm sơn mài Fudan cũng ít có khả năng bị bong tróc hơn so với lớp phủ nhiều lớp tiêu chuẩn và có thiết kế đơn giản, thú vị, nên thương hiệu này đã trở nên phổ biến với các thế hệ trẻ.
Trong khi vẫn duy trì các kỹ thuật truyền thống, Marusan Shikki cũng đang phát triển các sản phẩm dễ sử dụng phù hợp với không gian hiện đại để truyền lại các kỹ thuật truyền thống đó cho thế hệ tiếp theo.
Sơn mài trên thủy tinh và sơn mài Fudan chính là kết quả từ những nỗ lực của gia tộc Aoyagi khi mỗi thế hệ đều tìm tòi cách thức bảo tồn ngành nghề sơn mài truyền thống của quê hương./.
Nhật Bản nỗ lực đào tạo thế hệ kế cận để bảo vệ nghề sơn mài truyền thống
Từ xa xưa, nhiều cây sơn mài đã mọc tự nhiên quanh Sông Appi ở Iwate, và là một trong những vùng sản xuất đồ sơn mài lớn nhất Nhật Bản, đồ sơn mài đã được sản xuất tại đây từ khoảng 1.300 năm trước.
