Nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2012. (Ảnh: Thể thao và văn hóa/TTXVN) Lúc sinh thời, trả lời những câu hỏi về những thành tựu của mình, người biên kịch già Hoàng Tích Chỉ (1932-2022) luôn khiêm nhường coi đó là "cơ duyên," hay theo cách gọi của ông là “ăn may” nhưng thực tế, cho đến nay ông là cây viết kịch bản điện ảnh đầu tiên và duy nhất nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (2012). Những tặng thưởng đó chính là sự ghi nhận xứng đáng dành cho người nghệ sỹ đã dành cả cuộc đời cống hiến và dấn thân trong sự nghiệp làm phim với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp điện ảnh nước nhà.
Còn trong lòng khán giả, những tác phẩm điện ảnh "Em bé Hà Nội," "Vỹ tuyến 17 ngày và đêm" do ông chắp bút viết kịch bản mãi nằm trong danh sách tác phẩm điện ảnh bất hủ của Việt Nam.
Đâu chỉ là bởi "cơ duyên"
Mặc dù nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ luôn coi việc bước chân vào nghề đúng thời gian đất nước đang ngập trong bom đạn chiến tranh là một điều may mắn, cũng như việc trở thành cặp bài trùng của giới điện ảnh với đạo diễn Hải Ninh qua những tác phẩm kinh điển của điện ảnh Việt Nam: Vỹ tuyến 17," “Em bé Hà Nội” hay “Mối tình đầu” là một cơ duyên, nhưng thực tế đó là cả một quá trình dấn thân không mệt mỏi cho nghệ thuật của nhà viết kịch tài năng.
Trong những ngày tháng chiến trường Vĩnh Linh ở vào thời điểm Mỹ bắn phá ác liệt cũng là lúc Hoàng Tích Chỉ và đạo diễn Hải Ninh lăn lộn đi thực tế ở đây. Nhờ đó, ông đã có được những tư liệu chân thực nhất về "chảo lửa" Vĩnh Linh để cho ra đời kịch bản “Vỹ tuyến 17 ngày và đêm."
Tại Hãng phim truyện Việt Nam khi xưa có lưu truyền câu chuyện cặp đôi biên kịch-đạo diễn Hoàng Tích Chỉ-Hải Ninh đã đạp xe cả trăm cây số ra vào chiến trường Vĩnh Linh năm xưa là một minh chứng sống động của sự dấn thân với nghề.
Tương tự, việc nhà viết kịch cũng nấn ná không rời Hà Nội vào mùa Đông năm 1972 khi Mỹ leo thang rải bom B52 ... và chỉ vì 'cưỡng ép" mà đi sơ tán đã tạo cho ông cơ hội biết đến câu chuyện cô con gái nhỏ tuổi của nghệ sỹ Tuệ Minh đã đi bộ mười mấy cây số từ Yên Viên về nội thành tìm mẹ để rồi ông đưa vào trong "Em bé Hà Nội.”
Nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ được vinh danh tại Lễ trao giải thưởng Cánh diều năm 2015 của Hội Điện ảnh, bìa phải là Nghệ sỹ nhân dân Trà Giang. (Ảnh: Thể thao và văn hóa) Cùng trong nghề biên kịch, bà Trịnh Thanh Nhã hiểu viết kịch bản là một công việc trầy vi tróc vẩy với những chuyến đi thực tế xa xôi, nhiều đêm thức trắng...
“Nghề viết không có chuyện ăn may. Công sức của ông Hoàng Tích Chỉ cho ngành điện ảnh lớn lắm. Ông chịu khó tìm tòi và dám thử nghiệm, dám vượt ra khỏi vùng an toàn của mình, luôn dấn thân nhưng vẫn luôn khiêm tốn như vậy” bà Nhã nhận xét.
Dấn thân và xung kích
Vào cuối những năm 1980, khi đất nước bước ra khỏi cơ chế bao cấp, các hãng phim tư nhân dần hình thành, Hãng phim truyện Việt Nam cũng tách thành các xưởng nhỏ. Ông Hoàng Tích Chỉ khi ấy đảm nhiệm vị trí giám đốc Hãng phim truyện I, không những thử thách bản thân ở vị trí đạo diễn, thử nghiệm thêm thể loại tài liệu, mà ông còn luôn chủ động để dẫn dắt hãng phim.
[Hoàng Tích Chỉ - nhà biên kịch đầu tiên nhận giải thưởng Hồ Chí Minh]
Đồng nghiệp của ông nhớ lại, trong khi nhiều cá nhân làm nhà nước dần tham gia các dự án phim tư nhân, chỉ có nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ lấy tư cách của hãng phim để đổi mới, bước vào thị trường (phim “Người đàn bà bị săn đuổi”).
Theo biên kịch Trịnh Thanh Nhã, điều đó thể hiện luôn giữ tinh thần “xung kích,” thái độ không màng đến thành-bại của một nhà biên kịch vốn đã rất có tiếng trong ngành.
Được biết, Hãng phim truyện I của ông phụ trách cũng chính là nơi đón đầu cho “Lưới trời” (2003, đạo diễn Phi Thế Sơn) - tác phẩm dành Cánh diều vàng gây tiếng vang một thời và được biết đến là phim đầu tiên về đề tài chống tham nhũng.
Đại diện Hội Điện ảnh, Phó chủ tịch thường trực Hội, ông Nguyễn Văn Tân chia sẻ niềm thương tiếc với một người tài. “Bên cạnh giải thưởng Hồ Chí Minh cao quý và những giải thưởng quốc tế, nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ cũng đã được Hội Điện ảnh tôn vinh trọn đời nhờ những cống hiến đặc biệt xuất sắc không chỉ cho điện ảnh cách mạng, điện ảnh dân tộc mà còn cả ở lĩnh vực văn học” ông Tân chia sẻ.
Đau đáu với thế sự đến cuối đời
Sau khi về hưu, nhà biên kịch vẫn cầm bút sáng tác. Gia đình vẫn nhớ mãi về một người chồng, người cha luôn âm thầm làm việc, chưa bao giờ ngừng tận tâm với nghề, ít nói nhưng luôn quan sát, không bỏ lỡ một tin tức thế sự nào.
Cô Hoàng Thị Hoa, con gái thứ hai của nhà biên kịch cho biết mỗi ngày khi thắp hương cho ông vẫn dâng kèm tờ báo giấy - vật dụng gắn liền với ông hàng ngày.
“Khi diễn ra chiến dịch Điện Biên Phủ trên không - 12 ngày đêm huyền thoại năm xưa, bố tôi theo dõi sát, không bỏ một sự việc nào để viết kịch bản cho ‘Em bé Hà Nội.’ Về sau vẫn vậy, ông chưa bao giờ ngừng trăn trở với mọi biến động của đất nước,” cô Hoa chia sẻ.
Tranh chân dung nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ do Nghệ sỹ nhân dân Hà Bắc vẽ tặng. (Ảnh: Nguyễn Hà Bắc) Chỉ trừ ba năm cuối đời trở bệnh ốm nặng, trước đó, nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ trong những tháng ngày còn có thể ngồi bên bàn làm việc vẫn luôn cặm cụi viết. Ông ra đi, trên bàn ngổn ngang nhiều tài liệu, giấy nháp, những giấy báo hàng ngày.
Nghệ sỹ nhân dân, đạo diễn phim hoạt hình Nguyễn Hà Bắc gửi gắm ba phẩm chất để nhận xét về nhà biên kịch: Luôn khiêm nhường, có thái độ làm việc nghiêm túc, nhờ thế mà đã góp phần mang đến cho hậu thế những tác phẩm để đời.
Dù vẫn còn đó những tác phẩm dang dở mà nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ chưa kịp nhào nặn thành hình, nhưng với những gì ông đã mang đến cho điện ảnh Việt Nam, ông sẽ luôn được tôn vinh, kính trọng và nhớ đến.
| Nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ cùng đạo diễn Hải Ninh và ê-kíp làm phim được công nhận qua loạt giải thưởng trong và ngoài nước, với các tác phẩm như "Em bé Hà Nội" nhận Bông sen vàng của Liên hoan phim Việt Nam, Giải đặc biệt của ban giám khảo tại LHP quốc tế Moskva cùng năm 1975; giải Bông sen bạc các năm 1970, 1973 cho "Biển gọi," "Vĩ tuyến 17 ngày và đêm." "Mối tình đầu" do ông viết kịch bản cũng nhận cú đúp Bông sen bạc năm 1980, giải Chiếc thuyền bạc Liên hoan phim Hiện thực mới tại Italy năm 1981; phim tài liệu "Thành phố lúc rạng đông" đoạt giải Bồ câu vàng đặc biệt tại Liên hoan phim Leipzig, Đức cùng nhiều tác phẩm văn học, điện ảnh đáng nhớ khác.../. |
