Đi theo con đường bê tông trên khúc đê tả ngạn sông Hồng, vòng từ chân cầu Thăng Long hướng về phía Bắc, chúng tôi đến một ngôi làng cổ có cái tên nghe là lạ - Xa Mạc, thuộc xã Liên Mạc, huyện Mê Linh, Hà Nội.
Ít người biết rằng ẩn trong ngôi làng cổ kính này là tiếng trống chèo với làn điệu chèo Xa Mạc có một không hai trong các làn điệu chèo Việt Nam. Và người giữ lửa cho làn điệu ấy là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Lược - đội trưởng đội văn hóa thôn Xa Mạc.
Ở tuổi ngoại lục tuần, ông Lược vẫn còn “duyên” với chèo cổ quê mình. Ông tâm sự: "Tôi mê hát chèo từ khi tóc còn để chỏm. Lớn lên, mỗi khi nghe tiếng trống chèo ngoài đình là trong lòng đã nhộn nhịp. Từ ngày bao cấp, tiếng hát chèo quê tôi dường như vắng lặng".
Ông nói thêm: "Nhiều đêm tôi không ngủ được, tự ôn lại những điệu chèo của các cụ để lại mà thấy lo cho một di sản văn hóa phi vật thể của quê hương liệu có bị mai một. Rồi những ngày trong quân ngũ, nhớ quê hương, nhớ tiếng trống chèo da diết, tôi mơ ngày chiến thắng trở về sẽ lại được hát chèo".
Không biết may cho chèo hay may cho ông Lược, khi đất nước đổi mới, cuộc sống nhân dân khá lên rất nhiều, đời sống văn hóa cũng nhờ đó mà khởi sắc. Ông Lược được bà con tín nhiệm, đứng ra gánh vác việc phục hồi làn điệu chèo chính thống của vùng quê Liên Mạc - điệu Xa Mạc.
Tiếp xúc với người đội trưởng văn hóa thôn Nguyễn Ngọc Lược và bà con thôn Xa Mạc mới thấy người dân nơi đây rất tôn vinh làn điệu chèo cổ của quê mình. Làn điệu chèo này xuất xứ từ thôn Xa Mạc bao đời nay không ai biết, song trong hàng trăm làn điệu của chèo như lới lơ, cỏ lả, trống quân... có làn điệu Xa Mạc đã và đang tồn tại cho đến nay.
Các cụ cao niên trong làng kể lại ngày xưa, người ta thường hát điệu Xa Mạc bên dòng sông, dưới cánh đồng mênh mông để gửi gắm tâm tình cho nhau. Do khoảng cách xa và tiếng hát mang đậm tính chân chất của xóm làng nên được gọi bằng cái tên Xa Mạc (mạc là làng).
Từ cụ già ngoài 80 tuổi đến trẻ lên năm, lên sáu ở thôn đều thuộc làu làu những câu ca dao, thơ lục bát cổ, câu hát đồng dao... được chuyển thành làn điệu Xa Mạc.
Bà con cho biết, thôn đã thành lập được Câu lạc bộ hát chèo truyền thống của Xa Mạc mà chủ nhân chính là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Lược. Năm 1998, ông tự bỏ ra gần 20 triệu đồng để mua sắm hệ thống âm thanh, ánh sáng, đạo cụ, thành lập đội hát chèo gồm 20 người. “Tôi mê nó quá, tôi phải làm gì để phục dựng chiếu chèo của quê hương, chứ đâu có thích gì lấy được lời khen”, ông Lược tâm sự.
Đã gần 30 năm nay, ông chưa lúc nào nguôi đi niềm đam mê chèo. Đối với ông, không hát chèo, không sáng tác chèo thì không thể chịu được. Nhớ ngày khởi nghiệp, ông bị nhiều người cho là “hâm” nhưng bỏ mặc ngoài tai, ông vẫn đằng đẵng sưu tầm, kiên trì nghiên cứu, sáng tác. Đến nay, ông đã có trong tay hơn 30 bài hát theo làn điệu chèo Xa Mạc cổ truyền từ thế kỷ thứ 19.
Ông còn viết hàng trăm bài hát chèo, dựng hàng chục trường đoạn, ca cảnh tạo nên vở diễn. Ông còn nhận truyền dạy hát chèo cho hàng chục con cháu. Ai chứng kiến cảnh các cháu tuổi mười tám, đôi mươi theo học hát chèo, thấy lớp học đông vui, chiếu chèo rộn rã đều cảm nhận một làng quê yên bình mà thanh nhã. Các cụ cao tuổi phấn khởi lắm, mọi người đều động viên con cháu đi tập chèo.
Bằng sự đam mê và tinh thần trách nhiệm với mong muốn giữ lấy làn điệu chèo độc nhất vô nhị của làng, ông Lược luôn được bà con tôn vinh và trân trọng.
Đau đáu nỗi lo làm sao để các thế hệ mai sau giữ mãi được niềm say mê điệu chèo quê hương, ông Lược trăn trở: "Cần phải có sự quan tâm, đầu tư hơn nữa của các cấp chính quyền và cơ quan văn hóa để phát triển và lưu giữ làn điệu chèo Xa Mạc - một làn điệu chèo rất dễ hát và dễ nhớ với những câu, từ dân dã, gần gũi với cuộc sống thường ngày của người dân lao động các vùng quê Bắc bộ./.
Ít người biết rằng ẩn trong ngôi làng cổ kính này là tiếng trống chèo với làn điệu chèo Xa Mạc có một không hai trong các làn điệu chèo Việt Nam. Và người giữ lửa cho làn điệu ấy là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Lược - đội trưởng đội văn hóa thôn Xa Mạc.
Ở tuổi ngoại lục tuần, ông Lược vẫn còn “duyên” với chèo cổ quê mình. Ông tâm sự: "Tôi mê hát chèo từ khi tóc còn để chỏm. Lớn lên, mỗi khi nghe tiếng trống chèo ngoài đình là trong lòng đã nhộn nhịp. Từ ngày bao cấp, tiếng hát chèo quê tôi dường như vắng lặng".
Ông nói thêm: "Nhiều đêm tôi không ngủ được, tự ôn lại những điệu chèo của các cụ để lại mà thấy lo cho một di sản văn hóa phi vật thể của quê hương liệu có bị mai một. Rồi những ngày trong quân ngũ, nhớ quê hương, nhớ tiếng trống chèo da diết, tôi mơ ngày chiến thắng trở về sẽ lại được hát chèo".
Không biết may cho chèo hay may cho ông Lược, khi đất nước đổi mới, cuộc sống nhân dân khá lên rất nhiều, đời sống văn hóa cũng nhờ đó mà khởi sắc. Ông Lược được bà con tín nhiệm, đứng ra gánh vác việc phục hồi làn điệu chèo chính thống của vùng quê Liên Mạc - điệu Xa Mạc.
Tiếp xúc với người đội trưởng văn hóa thôn Nguyễn Ngọc Lược và bà con thôn Xa Mạc mới thấy người dân nơi đây rất tôn vinh làn điệu chèo cổ của quê mình. Làn điệu chèo này xuất xứ từ thôn Xa Mạc bao đời nay không ai biết, song trong hàng trăm làn điệu của chèo như lới lơ, cỏ lả, trống quân... có làn điệu Xa Mạc đã và đang tồn tại cho đến nay.
Các cụ cao niên trong làng kể lại ngày xưa, người ta thường hát điệu Xa Mạc bên dòng sông, dưới cánh đồng mênh mông để gửi gắm tâm tình cho nhau. Do khoảng cách xa và tiếng hát mang đậm tính chân chất của xóm làng nên được gọi bằng cái tên Xa Mạc (mạc là làng).
Từ cụ già ngoài 80 tuổi đến trẻ lên năm, lên sáu ở thôn đều thuộc làu làu những câu ca dao, thơ lục bát cổ, câu hát đồng dao... được chuyển thành làn điệu Xa Mạc.
Bà con cho biết, thôn đã thành lập được Câu lạc bộ hát chèo truyền thống của Xa Mạc mà chủ nhân chính là nghệ nhân Nguyễn Ngọc Lược. Năm 1998, ông tự bỏ ra gần 20 triệu đồng để mua sắm hệ thống âm thanh, ánh sáng, đạo cụ, thành lập đội hát chèo gồm 20 người. “Tôi mê nó quá, tôi phải làm gì để phục dựng chiếu chèo của quê hương, chứ đâu có thích gì lấy được lời khen”, ông Lược tâm sự.
Đã gần 30 năm nay, ông chưa lúc nào nguôi đi niềm đam mê chèo. Đối với ông, không hát chèo, không sáng tác chèo thì không thể chịu được. Nhớ ngày khởi nghiệp, ông bị nhiều người cho là “hâm” nhưng bỏ mặc ngoài tai, ông vẫn đằng đẵng sưu tầm, kiên trì nghiên cứu, sáng tác. Đến nay, ông đã có trong tay hơn 30 bài hát theo làn điệu chèo Xa Mạc cổ truyền từ thế kỷ thứ 19.
Ông còn viết hàng trăm bài hát chèo, dựng hàng chục trường đoạn, ca cảnh tạo nên vở diễn. Ông còn nhận truyền dạy hát chèo cho hàng chục con cháu. Ai chứng kiến cảnh các cháu tuổi mười tám, đôi mươi theo học hát chèo, thấy lớp học đông vui, chiếu chèo rộn rã đều cảm nhận một làng quê yên bình mà thanh nhã. Các cụ cao tuổi phấn khởi lắm, mọi người đều động viên con cháu đi tập chèo.
Bằng sự đam mê và tinh thần trách nhiệm với mong muốn giữ lấy làn điệu chèo độc nhất vô nhị của làng, ông Lược luôn được bà con tôn vinh và trân trọng.
Đau đáu nỗi lo làm sao để các thế hệ mai sau giữ mãi được niềm say mê điệu chèo quê hương, ông Lược trăn trở: "Cần phải có sự quan tâm, đầu tư hơn nữa của các cấp chính quyền và cơ quan văn hóa để phát triển và lưu giữ làn điệu chèo Xa Mạc - một làn điệu chèo rất dễ hát và dễ nhớ với những câu, từ dân dã, gần gũi với cuộc sống thường ngày của người dân lao động các vùng quê Bắc bộ./.
Minh Nghĩa (Vietnam+)
