Nghệ nhân Đặng Văn Hậu miệt mài với những con giống bột. (Ảnh: Hoài Nam/Vietnam+) Đề án Phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô đã xác định phát triển nghề thủ công truyền thống trở thành ngành “công nghiệp sáng tạo” có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế-xã hội của Thành phố.
Di sản của mảnh đất “trăm nghề” hoàn toàn có thể tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa khác phát triển. Song, trong bối cảnh hiện nay, các nghề thủ công truyền thống đang đứng trước rất nhiều trở ngại, đòi hỏi các chuyên gia nghiên cứu và cơ quan quản lý phải tìm giải pháp tháo gỡ.
Khó khăn bủa vây nghề truyền thống
Theo ông Phạm Tuấn Long, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân quận Hoàn Kiếm, địa bàn quận nằm ở vị trí trung tâm của Kinh thành Thăng Long xưa và Thủ đô Hà Nội ngày nay, là điểm hội tụ nhân tài bách nghệ khắp bốn phương mà dấu ấn ngành nghề còn lưu lại đậm nét trên tên các tuyến phố.
Nghề truyền thống là một trong các nguồn lực để phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô. (Ảnh: Việt Anh/Vietnam+) Ông Long cho rằng mỗi sản phẩm thủ công cho thấy dấu ấn của môi trường tự nhiên và xã hội hòa cùng trí tuệ và tâm hồn của người thợ, rộng hơn là sự sáng tạo của cả cộng đồng. Nghề thủ công truyền thống và các sản phẩm của nó đã trở thành một kênh lưu giữ ký ức, là sứ giả cho hoạt động giao lưu văn hóa.
[Xây dựng nguồn nhân lực phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô]
Trong thời gian qua, các nghề thủ công truyền thống đứng trước rất nhiều thách như: Sự cạnh tranh với các sản phẩm công nghiệp, các sản phẩm nhập khẩu từ nước ngoài có giá thành thấp, thiếu nguồn nhân lực kế thừa ở các làng nghề, vấn đề nguyên liệu, sản phẩm, giá thành cao, marketing và thị trường tiêu thụ hạn chế... Các phố nghề của quận Hoàn Kiếm cũng không nằm ngoài các vấn đề đó.
Chủ tịch Ủy ban Nhân dân quận Hoàn Kiếm cho rằng nghề thủ công truyền thống đang cần sự kết nối và tiếp sức của các nhà thiết kế, các nhà đầu tư và đội ngũ doanh nhân để mỗi sản phẩm thủ công truyền thống mang trong mình thông điệp di sản có tính đại diện của từng địa phương và khu vực.
“Để các sản phẩm thủ công trở thành món quà được du khách ưu chuộng, việc sáng tạo sản phẩm mới cần dựa trên giá trị cốt lõi truyền thống. Ngoài ra, chúng ta phải chú trọng giới thiệu sản phẩm, xúc tiến thương mại, tìm nguồn nguyên liệu thích ứng, thiết kế mẫu mã bắt mắt, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng trong nước và quốc tế,” ông Long nêu vấn đề.
Theo thông tin từ đại diện quận Hoàn Kiếm, quá trình đô thị hóa đã làm biến đổi không gian, cảnh quan, kiến trúc và thu hẹp hoạt động nghề truyền thống trên nhiều tuyến phố, thể hiện rõ nhất qua số cửa hàng kinh doanh kim hoàn ở phố Hàng Bạc hiện nay chỉ còn 40 cửa hàng; cửa hàng làm nghề thuốc truyền thống trên phố Lãn Ông hiện còn 35, và cửa hàng kinh doanh tơ lụa trên phố Hàng Gai chỉ còn 40, giảm một nửa so với thời điểm khảo sát năm 2013.
Các họa sỹ trẻ đang có những sáng tạo, đổi mới với tranh Hàng Trống để tạo ra những sản phẩm mỹ nghệ trang trí độc đáo. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+) Từ thực tế bảo tồn, phát huy nghề làm tranh dân gian Hàng Trống, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân phường Hàng Trống Đặng Minh Tuấn cho biết: “Do những khó khăn từ việc nguồn lực kế cận còn mỏng, chính sách hỗ trợ và nguồn kinh phí phục vụ cho hoạt động này còn thiếu tập trung… mà các hoạt động khôi phục, phát huy giá trị dòng tranh mới dừng lại ở tính chất quảng bá, chưa thực sự có hoạt động mang tính bền vững.”
Ở góc độ chủ thể văn hóa, nghệ nhân tò he Đặng Văn Hậu (38 tuổi, Phú Xuyên, Hà Nội) khẳng định rằng nghề truyền thống của địa phương đang dần mai một.
“Nghề nặn tò he phát đạt nhất vào dịp lễ Tết, hội hè. Những thời điểm khác trong năm, vì ít việc nên người nghệ nhân phải xoay sang nghề khác để đảm bảo cuộc sống. Dần dần, khi có công việc ổn định, họ không còn muốn trở lại với nghề truyền thống nữa,” nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết.
Làm mới câu chuyện di sản
Để tìm giải pháp nâng tầm cho sản phẩm thủ công, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam và Ủy ban Nhân dân quận Hoàn Kiếm đã tổ chức tọa đàm “Nghề thủ công truyền thống Hà Nội-Sáng tạo để phát triển” ngày 7/4.
Nhiều vấn đề đã được đưa ra như: Nâng cao vai trò của thiết kế và sáng tạo phát triển công nghiệp văn hóa dựa trên vốn di sản; tìm cách liên kết giữa các bên liên quan trong quá trình sáng tạo sản phẩm; truyền thông marketing sản phẩm...
Quang cảnh buổi tọa đàm. (Ảnh: Minh Thu/Vietnam+) Chia sẻ tại tọa đàm, nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho hay anh đã nghiên cứu, thử nghiệm và pha trộn thành công chất liệu có độ bền cao, màu sắc tươi sáng. Những con giống bột không chỉ được tạo hình kỳ công mà còn có thể “kể” nhiều câu chuyện về văn hóa dân gian Việt Nam, trở thành quà lưu niệm cho bạn bè quốc tế.
Anh đang hợp tác với Hội Di sản Văn hóa Việt Nam để phát triển sản phẩm tò he thành quà lưu niệm có độ bền lên đến vài chục năm.
“Tôi được trợ giúp trong khâu thiết kế bao bì, thuyết minh sản phẩm, marketing, bán hàng… để có thể tập trung vào chuyên môn sáng tạo,” nghệ nhân chia sẻ.
Nói về sự hợp tác giữa nghệ nhân và doanh nghiệp, anh Nguyễn Việt Nam, Giám đốc sáng tạo thương hiệu “Tired city” (sản xuất các mặt hàng liên quan đến văn hóa dân gian) cho rằng đó là cách làm mới câu chuyện của nghệ nhân nghề truyền thống.
Bộ sản phẩm của Tired City dựa trên tranh dân gian sáng tạo của họa sỹ Nguyễn Xuân Lam. (Ảnh: Tired City) Theo anh, cần đặt khách hàng làm trung tâm trong việc phát triển và gìn giữ sản phẩm thủ công truyền thống, từ đó quan tâm tới nhu cầu của khách hàng khi tiếp cận một sản phẩm văn hóa, cần đặt những câu hỏi như: Sản phẩm dùng làm gì, dành tặng ai, có phù hợp không, mang ra nước ngoài như thế nào, cách sử dụng, bảo quản ra sao và đặc biệt là câu chuyện phía sau sản phẩm phải chứa đựng giá trị, niềm tự hào về văn hóa dân tộc.
“Chúng ta cần nghiên cứu, xây dựng kho tư liệu để dễ dàng truyền thông, phối hợp xây dựng sản phẩm, từ đó có thể kể câu chuyện rộng hơn về sản phẩm thủ công. Ngoài sản phẩm vật lý như con giống bột, chiếc quạt, đồ sơn mài thì câu chuyện xoay quanh chúng cũng được coi là kết tinh của nghề truyền thống,” anh Nam cho biết.
Đồng quan điểm này, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, Tiến sỹ Lê Thị Minh Lý nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng cơ sở dữ liệu di sản một cách khoa học, với phương thức quản lý thống nhất, có thể tiếp cận dễ dàng, tạo điều kiện thuận lợi cho cộng đồng sáng tạo thể nghiệm, thực hành những sáng tạo mới, mang lại những giá trị mới cho di sản.
“Khi tích hợp câu chuyện di sản vào sản phẩm thủ công truyền thống, chúng ta có thể tạo ra giá trị lớn hơn cho văn hóa dân tộc. Từ những món quà lưu niệm cho bạn bè quốc tế, đồ thủ công và câu chuyện về quá trình tạo ra nó sẽ trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn,” Tiến sỹ Lê Thị Minh Lý chia sẻ./.
