Ngày Tết đến Hòa Bình để hòa mình vào Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường

Bà con người dân tộc Mường thực hiện nghi lễ xuống đồng để mở đầu cho một năm mới làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN)

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường là lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất, đã trở thành nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu trong dịp Tết đến Xuân về của người Mường ở Hòa Bình.

Lễ hội Khai Hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình hay còn gọi là Lễ xuống đồng, Lễ mở cửa rừng, gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước, mang nhiều dấu ấn của văn minh Việt cổ. Đây là hoạt động văn hóa-tín ngưỡng không thể thiếu của người Mường ở Hòa Bình, đặc biệt là ở bốn vùng Mường lớn: Bi, Vang, Thàng, Động.

[Hòa Bình có thêm hai di sản văn hóa phi vật thể quốc gia]

Lễ hội mang ý nghĩa tôn kính các vị thần linh, tưởng nhớ những người đã có công lập đất, lập Mường và cầu mong vạn vật phát triển thuận lợi, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc, những điều tốt đẹp đến với người dân, xóm, bản.

Lễ hội được tổ chức với nhiều nghi trình, nghi thức độc đáo tạo nên nét riêng có.

Đặc biệt, với quy mô là lễ hội lớn trong vùng, có nhiều thành phần tham gia ở cả phần lễ và phần hội nên công tác chuẩn bị cho lễ hội đều có sự phân công, cắt cử mọi việc cụ thể, chi tiết tới từng bộ phận, từng thành viên tham gia để khi thực hiện công việc được thuận lợi, suôn sẻ.

Trình diễn chiêng Mường trong Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình năm 2023. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN)

Từ những ngày cuối năm âm lịch, Ban tổ chức lễ hội đã họp bàn, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên, từng công việc, từ dọn dẹp vệ sinh địa điểm diễn ra phần lễ, phần hội, vệ sinh kiệu rước, chuẩn bị trang phục, tập luyện đội văn nghệ, đội chiêng và tìm chọn lực lượng tham gia rước kiệu.

Lễ hội Khai hạ ở mỗi vùng Mường diễn ra thời gian và địa điểm khác nhau. Mỗi địa điểm diễn ra lễ hội đều gắn liền với lịch sử của các vị thần là người có công lập đất, lập mường.

Lễ hội Khai hạ Mường Bi là hoạt động mang tính cộng đồng, gắn với các truyền thuyết: Quốc Mẫu Hoàng Bà, thân mẫu của Đức Thánh Tản - người đã chỉ dạy cho con dân Mường Bi cách làm ruộng, cách ăn, ở; Tản viên Sơn Thánh, con rể của Vua Hùng Vương thứ 18, người có công giúp vua chống giặc ngoại xâm, mang lại sự bình yên cho nhân dân; Ải Lý, Ải Lo - hai vị thần đã dạy cho con dân Mường Bi cách đào mương dẫn nước.

Lễ hội Khai hạ Mường Vang, huyện Lạc Sơn diễn ra ngày mồng 4 tháng Giêng tại Miếu Áng Ka và Mái đá Làng Vành, xã Yên Phú vào ngày mùng 7 tháng Giêng.

Lễ hội Khai hạ Mường Thàng, huyện Cao Phong tổ chức vào ngày mùng 5-6 tháng Giêng tại Miếu Cả.

Các nghi lễ trong Lễ hội Khai Hạ được các thầy Mo thực hiện trong không gian tín ngưỡng tâm linh của người Mường. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN)

Tại vùng Mường Thàng, huyện Kim Bôi, Lễ hội Khai hạ được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 5 âm lịch (tức ngày mùng 4 tháng Tư theo lịch Mường Động) tại Miếu Mường Chanh.

Chia làm 2 phần lễ, hội, nội dung diễn trình lễ hội diễn ra với các hoạt động: phần lễ có hoạt động thờ cúng Thành Hoàng với các nghi trình, nghi thức ở mỗi vùng có sự khác nhau.

Trước kia, ở cả 4 Mường lớn và một số huyện đều có nghi thức rước kiệu hoặc cúng tại mó nước và xin rước nước, cúng tại ruộng xin rước mạ hoặc cúng tại ruộng xin làm lễ cày, bừa đầu tiên...

Ngày nay, do nhiều nguyên nhân nên phần rước kiệu chỉ còn ở lễ hội Mường Bi và Mường Thàng.

Cúng tại ruộng để xin làm lễ cày, bừa đầu tiên chỉ còn diễn ra tại Mường Bi và Mường Vang.

Phần hội là các hoạt động vui chơi, thi trò chơi dân gian, biểu diễn các hình thức nghệ thuật dân gian. Phần này được tổ chức ngay sau khi kết thúc phần lễ. Ngày nay được tổ chức với các trò chơi dân gian như hội đánh chiêng, hội ném còn, thi bắn nỏ, giã gạo, đánh cù, đánh mảng, kéo co, thi hát đối, hát sắc bùa, thi các mâm cơm, trình diễn trang phục, người đẹp xứ Mường và phần thi đấu các môn thể thao...

Năm 2022, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường tỉnh Hòa Bình đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.

Bà con người dân tộc Mường thực hiện nghi lễ xuống đồng để mở đầu cho một năm mới làm ăn phát đạt, mùa màng bội thu. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN)

Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường được tổ chức thường niên góp phần giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, qua đó tuyên truyền về giá trị lịch sử, văn hóa, nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc; quảng bá sản phẩm du lịch Hòa Bình đến với du khách trong nước, quốc tế.

Năm 2023, Lễ hội Khai hạ dân tộc Mường Hòa Bình lần đầu tiên được tổ chức với quy mô cấp tỉnh.

Lễ hội diễn ra trong 3 ngày (từ mùng 6-8 tháng Giêng, năm Quý Mão) với nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật, thể thao, trò chơi dân gian có nội dung phong phú, đa dạng.

Các nghi lễ được xây dựng công phu với nhiều nét văn hóa dân gian đặc sắc như Dấng chiêng (diễn xướng gọi hồn chiêng) của các nghệ nhân; hòa tấu chiêng Mường với hơn 500 diễn viên và nghệ nhân; nghi thức xuống đồng đi cày đầu Xuân...

Có thể kể đến phiên chợ đêm Mường Bi, trưng bày các sản phẩm đặc trưng của tỉnh Hòa Bình, thi trình diễn trang phục dân tộc Mường và giao lưu văn nghệ, thi đấu thể thao dân tộc, trò chơi dân gian, thi hát đúm, nhạc cụ dân tộc, thi đan lát, dệt thổ cẩm, trình diễn một số nghề thủ công, làm đồ gia dụng truyền thống của dân tộc Mường...

Qua đó, người dân và du khách hiểu biết hơn về những giá trị văn hóa độc đáo, tình cảm, ý chí, khát vọng vươn lên xây đắp cuộc sống ấm no, hạnh phúc của đồng bào Mường Hòa Bình./.

(Vietnam+)