Tài nguyên nước là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển kinh tế-xã hội của mỗi quốc gia. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), mọi hoạt động của con người đều sử dụng đến nước.
Trung bình một ngày mỗi người cần uống từ 2-4 lít nước; để làm ra số lương thực cần dùng cho mỗi con người trong mỗi ngày phải mất từ 2.000-5.000 lít nước.
Cũng vì lý do đó, chủ đề của Ngày Lương thực Thế giới (16/10) năm nay là về vai trò của nước trong cuộc sống, nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của tài nguyên nước đối với an ninh lương thực, sức khỏe cộng đồng, ổn định xã hội và hòa bình cho thế giới.
Trên thực tế, nhiều nơi trên thế giới đang đối mặt tình trạng khô hạn ở mức nghiêm trọng, đe dọa làm xáo trộn các hoạt động kinh tế và ảnh hưởng cuộc sống mưu sinh của người dân. Báo cáo của Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) cho thấy hiện khoảng 50% dân số toàn cầu đối mặt tình trạng thiếu nước và tình hình này sẽ ngày càng trầm trọng do biến đổi khí hậu.
Các chính phủ đang đứng trước yêu cầu cấp bách phải bảo đảm việc tiếp cận nước công bằng cho mọi người dân, cũng như bảo vệ bền vững nguồn tài nguyên quý giá này.
Hàng loạt khu vực tại châu Mỹ đang loay hoay giải bài toán khan hiếm nguồn nước cho sản xuất lương thực và sinh hoạt. Chính phủ Peru cuối tháng trước đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại 544 khu vực trong vòng 60 ngày nhằm ứng phó nguy cơ thiếu nước.
Người dân Uruguay chật vật tìm nước uống khi phải hứng chịu đợt hạn hán tồi tệ nhất trong hơn 70 năm. Panama cũng tìm kiếm nguồn cung cấp nước mới cho kênh đào Panama, trong bối cảnh tuyến đường hàng hải quan trọng hàng đầu thế giới cho vận tải hàng hóa và lương thực phải áp dụng lệnh giới hạn tàu thuyền qua lại, do tình trạng hạn hán kéo dài khiến lượng nước lưu thông thấp dưới mức cho phép.
Tình trạng khan hiếm nước đã ảnh hưởng đến 11% dân số Liên minh châu Âu (EU) trong mùa Hè này. Hầu khắp lãnh thổ Cộng hòa Séc và Litva đã trải qua hạn hán trong tháng 7 vừa qua. Trong khi đó, tình trạng thiếu nước ảnh hưởng nặng nề đến các trang trại cây trái ở Tây Ban Nha, khiến sản lượng sụt giảm đáng kể.
Khan hiếm nước có khả năng gây suy thoái đối với nền kinh tế châu Á. Ấn Độ và Trung Quốc đang bị ảnh hưởng nhiều nhất. Tại khu vực Nam Á, hơn 74% dân số phải sống trong cảnh thiếu nước nghiêm trọng, trong khi ở Trung Đông và Bắc Phi con số này là 83%.
Bản đồ dự báo phân bổ nước của WRI nhấn mạnh nguy cơ đối với an ninh lương thực, khi 60% số cây trồng cần tưới tiêu đang bị đe dọa bởi tình trạng căng thẳng về nước ở mức "cực kỳ cao," nhiều hồ chứa nước ngọt, sông suối trên thế giới đang dần cạn kiệt, nguồn nước ngầm đang suy giảm ở tốc độ rất nhanh.
[Hội nghị Nước Thế giới kêu gọi dùng hiệu quả, bảo vệ tài nguyên nước]
Trong khi đó, nước ngọt đang bị hoang phí và tình trạng làm ô nhiễm nguồn nước sạch đang xảy ra phổ biến ở hầu khắp mọi nơi trên thế giới. Viện Đại học nước, môi trường và sức khỏe của Liên hợp quốc cảnh báo, 2/3 dân số trên thế giới sẽ đối mặt nguy cơ mất an ninh về nước sau năm 2030 nếu không có các biện pháp quyết liệt ngay từ bây giờ.
Tiếp cận nguồn nước sạch là một trong số 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) của Liên hợp quốc. Mặc dù vậy, trên thế giới vẫn còn khoảng 2 tỷ người sử dụng nước không an toàn và 2,4 tỷ người sống ở các quốc gia căng thẳng về nước.
Cả khối lượng và chất lượng nước đều đang suy giảm nhanh chóng do việc quản lý kém, khai thác nước ngầm quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu trong hàng thập kỷ qua. Sự cạnh tranh để giành nguồn tài nguyên vô giá này ngày càng gia tăng.
Nhiều báo cáo cho thấy những quốc gia là điểm nóng về nguồn nước cũng chính là nơi thường có số người bị suy dinh dưỡng nhiều nhất; hơn 80% lượng nước được thải ra môi trường không được xử lý hoặc tái sử dụng.
Gần 1 tỷ tấn thực phẩm - 17% tổng số thực phẩm có sẵn cho người tiêu dùng trên toàn thế giới - bị vứt bỏ mỗi năm, dẫn đến lãng phí các nguồn tài nguyên quý giá, chẳng hạn như nước, được sử dụng để sản xuất ra chúng.
Trước những thách thức về nước sạch trên toàn cầu, FAO đưa ra thông điệp cho Ngày Lương thực Thế giới năm 2023 là: “Nước là cuộc sống, nước là thức ăn. Không để ai bị bỏ lại phía sau!”
Coi nước là nền tảng của lương thực, FAO nhấn mạnh việc quản lý tài nguyên nước bền vững, hiệu quả và công bằng là điều cần thiết cho tương lai của an ninh lương thực, con người và Hành tinh Xanh.
Tổng giám đốc FAO Khuất Đông Ngọc nêu rõ với khoảng 70% tổng lượng nước ngọt trên thế giới hiện được sử dụng cho nông nghiệp, việc con người thay đổi cách thức sản xuất trong lĩnh vực này được coi là nhiệm vụ quan trọng nhất.
Ngoài ra, "chìa khóa" để đạt được an ninh nước và lương thực toàn cầu còn cần dựa vào các nguyên tắc 4R - Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế và Thay thế. Việc quản trị tốt cũng là yếu tố quan trọng để phân bổ nước bền vững và công bằng, đặc biệt là khi quá trình đô thị hóa tăng tốc.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện quản lý tài nguyên nước tổng hợp thông qua phối hợp phát triển và quản lý nước, đất đai và các tài nguyên liên quan để tối đa hóa phúc lợi của con người mà không ảnh hưởng đến tính bền vững của các hệ sinh thái quan trọng.
FAO khuyến khích và hỗ trợ các quốc gia cần đầu tư cho các biện pháp quản lý nước hiệu quả và sáng tạo, như công nghệ tưới tiêu và lưu trữ nước hiện đại, cũng như các giải pháp dựa trên cơ sở khoa học để giải quyết tình trạng khan hiếm nước và ứng phó lũ lụt.
Ví dụ, ở khu vực Sahel của châu Phi, FAO đang thúc đẩy cơ giới hóa để cải thiện cơ sở hạ tầng nước và hỗ trợ các hộ nông dân tại đây tiếp cận nguồn nước. Ngoài ra, FAO cũng nỗ lực phát huy tiềm năng phát triển nông thôn trên toàn cầu, trong đó ưu tiên cơ sở hạ tầng xanh, duy trì đa dạng sinh học và mang lại nhiều lợi ích.
Ví dụ ở Sri Lanka và Zambia, FAO đang thí điểm các cánh đồng lúa đa chức năng để nuôi cá và tôm, bên cạnh sản xuất lúa gạo.
Việt Nam được đánh giá là có nguồn tài nguyên nước khá phong phú cả về nguồn nước mặt trong các hệ thống sông, hồ, lượng mưa và nguồn nước dưới lòng đất. Tuy nhiên, nguồn nước mặt ở Việt Nam phân bổ không đều và đang đối mặt với nhiều vấn đề về ô nhiễm, khan hiếm, cạn kiệt cả về mức độ và quy mô.
Các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu làm nước biển dâng, xâm nhập mặn, rừng đầu nguồn bị suy giảm cũng gây ra những tác động không nhỏ tới nguồn nước.... Năm 2012, Việt Nam đã thông qua Luật Tài nguyên Nước với mục tiêu phát triển và quản lý bền vững tài nguyên nước bền vững.
Tổng giám đốc FAO nhấn mạnh mỗi người trong chúng ta đều có thể trở thành những nhà quản lý nước ở nhiều cấp độ khác nhau, nhằm hướng tới "Bốn mục tiêu tốt hơn" (Four Betters) mà FAO đề ra, đó là Sản xuất Tốt hơn, Dinh dưỡng Tốt hơn, Môi trường Tốt hơn và Cuộc sống Tốt hơn để đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Nước là cuộc sống, bởi vậy đảm bảo an ninh nguồn nước chính là bảo vệ cuộc sống của loài người trên hành tinh./.