Năng suất lao động tổng hợp của Việt Nam được đánh giá thấp hơn nhiều nước trong khu vực. Theo đánh giá, hầu hết các doanh nghiệp thuộc các ngành đều tụt hậu về công nghệ so với các nước trong khu vực và phụ thuộc và máy móc thiết bị nước ngoài.
Cụ thể, ông Nguyễn Phú Cường, Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Công Thương) cho rằng, yếu điểm của các doanh nghiệp Việt Nam chính là lỗi tư duy, kinh doanh vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, biểu hiện rõ nét nhất là trình độ quản lý còn lạc hậu, chưa bắt với những xu hướng hiện đại của thế giới.
Đáng chú ý, những ngành công nghiệp có năng suất lao động cao như năng lượng, thép, hóa chất chủ yếu dựa vào lợi thế khai thác tài nguyên sẵn có và gia tăng đầu tư, trên thực tế việc tăng năng suất nhờ đóng góp của đổi mới công nghệ, ứng dụng khoa học và phương thức quản lý hiện đại còn hạn chế.
Bên lề hội thảo "Thúc đẩy cải tiến, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm hàng hóa" do Bộ Công Thương tổ chức tại Hà Nội, sáng 9/12, ông Nguyễn Phú Cường đã có một số trao đổi với phóng viên nhằm hiểu rõ hơn các chính sách mà Bộ Công Thương và các ngành đang triển khai nhằm giúp nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và sản phẩm trong bối cảnh hội nhập sâu sắc.
- Thưa ông, những ý kiến cho rằng năng suất lao động của Việt Nam đang thấp hơn nhiều nước trong khu vực, vậy ông có đánh giá thế nào?
Ông Nguyễn Phú Cường: Chúng ta cần phải phân biệt hai khái niệm, đó là năng suất cụ thể và năng suất tổng hợp. Nếu so sánh năng suất lao động cụ thể của từng công nhân Việt Nam so với các nước lân cận thì chúng ta không thua kém, nhưng năng suất lao động tổng hợp thì của Việt Nam đang thấp hơn nhiều nước.
Tôi có thể lấy ví dụ, tổng giá trị lao động của ngành nào đó làm ra được 1 tỷ USD/năm nhưng cần tới 3 triệu lao động, tuy nhiên, cũng từng ấy số lao động nhưng tại Singapore thì họ có thể tạo ra giá trị sản phẩm lên tới 30 tỷ USD.
Như vậy, người ta không quan tâm làm ra bao nhiêu sản phẩm trong 1 giờ hoặc đào bao tấn than trong ngày, mà chúng ta quan tâm là năng suất lao động Việt Nam đang thấp là yếu tố tổng thể, bao gồm từ vốn đầu tư, máy móc thiết bị, công nghệ, mô hình quản trị dẫn đến hiệu quả của ngành đó giảm hơn so với các nước khác.
Tuy vậy, chỉ đầu tư, đổi mới, cải tiến công nghệ thôi chưa đủ mà quan trọng hơn là phải có những mô hình quản trị tốt thì mới nâng cao được năng suất lao động.
Thực tế, có những dây chuyền sản xuất mà doanh nghiệp Việt Nam nhập từ nước ngoài về thực tế với nước họ chỉ cần 300 lao động, trong khi đưa về Việt Nam phải cần tới 1.000 lao động, điều đó chứng tỏ số công nhân trên dây chuyền vẫn giống nhau nhưng số lao động gián tiếp lại nhiều hơn. Hoặc cùng dây chuyền đó thì sản phẩm của họ lại cao hơn vì tỷ lệ hỏng ít do mô hình quản trị của họ tốt hơn.
Điều đó chứng tỏ muốn cải thiện được năng suất lao động thì quan trọng phải nâng cao được hàm lượng công nghệ thay vì giá trị công nghiệp chỉ dựa vào khai thác tài nguyên.
- Vậy Bộ Công Thương có đề án nâng cao năng suất thì mục đích chính sẽ như thế nào?
Ông Nguyễn Phú Cường: Ở góc độ chuyên ngành, Bộ Công Thương cho rằng việc nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp và cơ quan quản lý đối với vấn đề nâng cao năng suất tổng hợp luôn là điều sống còn và cốt lõi trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa.
Nếu không nhận thức được vai trò của nó mà doanh nghiệp vẫn nghĩ rằng mình làm ra sản phẩm mà hài lòng với nó, không thay đổi, không cải tiến, không điều chỉnh theo hướng tăng lên để giảm các chi phí trong quá trình sản xuất để nâng cao chất lượng hiệu quả thì các doanh nghiệp khác đặc biệt là doanh nghiệp nước ngoài sẽ vượt xa họ. Do vậy, điều đầu tiên là phải nâng cao nhận thức của cộng đồng doanh nghiệp.
Đi vào chính sách, trong thời gian vừa qua, Bộ Công Thương đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho các doanh nghiệp, hoặc xây dựng các mô hình điểm. Đơn cử như công ty May 10, Bóng đèn phích nước Rạng Đông, khi họ áp dụng các mô hình quản lý vào thì tỷ lệ lỗi hỏng trong dây chuyền giảm xuống và thời gian chạy trên chuyền cũng giảm xuống, nhờ đó năng suất lao động tăng lên, chất lượng tăng lên và nâng cao được sức cạnh tranh của sản phẩm.
Như vậy, chỉ bằng sự cải tiến, áp dụng công nghệ, bằng mô hình quản lý tiên tiến mới nâng cao được năng suất chất lượng, theo kịp được sự vận động của các nhu cầu ngày càng tăng lên của xã hội.
- Vậy theo ông yếu tố nào để có thể giảm giá thành, nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước hiện nay?
Ông Nguyễn Phú Cường: Hiện giờ chúng ta đang thực hiện quá trình đổi mới, đây thực chất cũng là để giảm giá thành, đổi mới cũng có nghĩa là doanh nghiệp phải đưa máy móc kỹ thuật công nghệ mới vào và thực hiện mô hình quản trị tiên tiến thay vì quản trị theo kiểu gia đình... để giảm bớt tiêu hao năng lực, giảm bớt sản phẩm lỗi hỏng thì bấy giờ mới tạo ra được các sản phẩm đồng đều chất lượng, giảm tỷ lệ lỗi hỏng, từ đó mới có thể cạnh tranh được. Do vậy, yếu tố về công nghệ, yếu tố về con người là hết sức quan trọng.
- Năng suất lao động của Việt Nam vẫn thấp hơn nhiều nước trong khu vực, vậy với ngành công thương, đã có giải pháp gì để nâng cao chất lượng cho doanh nghiệp và sản phẩm thuộc lĩnh vực quản lý?
Ông Nguyễn Phú Cường: Năng suất lao động như tôi nói ở trên là năng suất tổng hợp chứ không phải năng suất cụ thể của từng người lao động. Trên thực tế, nếu đi thi tay nghề, với những người công nhân Việt Nam thì họ không hề thua kém nước ngoài, nhưng khi tính giá trị tổng hợp thì Việt Nam lại thấp hơn và đây là nút thắt mà chúng ta phải tìm ra lời giải.
Mặt khác, đây cũng chính là câu hỏi của các mô hình quản lý và cũng là lời giải của việc chuỗi cung ứng công nghiệp của doanh nghiệp đã hợp lý hay chưa, đáng ra 3 ngày phải hoàn thành nhưng nhiều doanh nghiệp phải mất 5 ngày và như vậy đã lãng phí 2 ngày.
Tất cả những yếu tố trên để có giải pháp thì Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cũng đưa ra Nghị quyết theo hướng làm sao có thể giảm bớt phí, giảm bớt lãng phí thời gian.
- Xin cảm ơn ông./.