Thời gian gần đây, có nhiều bậc phụ huynh tỏ ra lo lắng vì một số trẻ tử vong sau khi tiêm vắcxin Quinvaxem.
Cho con tiêm hay không tiêm? Quinvaxem và các loại vắcxin dịch vụ cái nào an toàn hơn? Quinvaxem thật sự có đáng sợ như mọi người vẫn đang nghĩ không?
Trước những thắc mắc trên, phó giáo sư Phan Trọng Lân - Viện trưởng Viện Pasteur Thành phố Hồ Chí Minh đã có cuộc giải đáp với báo chí về các thắc mắc trên.
Bài học dịch bệnh từ nhiều nước
- Thưa phó giáo sư, thời gian gần đây ghi nhận tỷ lệ phản ứng nặng sau tiêm vắcxin Quinvaxem gia tăng. Ông nhận định như thế nào về ý kiến này?
Phó giáo sư Phan Trọng Lân: Theo tôi, đối với tình huống xảy ra đơn lẻ, đánh giá quan hệ nhân quả ở cấp độ cá nhân là khó khăn và cần nhiều thời gian nhằm có các đánh giá sâu hơn về dịch tễ học hoặc xét nghiệm.
Năm 1974, tại Anh, đã có tác giả báo cáo 22 trường hợp trẻ chậm phát triển và động kinh sau khi tiêm vắcxin ho gà toàn tế bào. Thông tin này đã dẫn đến trong nhiều năm sau đó, tỷ lệ tiêm chủng ho gà ở Anh giảm mạnh từ 81% xuống còn 31% và hậu quả là 100.000 trẻ mắc ho gà và 31 trẻ tử vong.
Báo cáo này cũng làm giảm tỷ lệ tiêm chủng ho gà và tăng số ca tử vong do bệnh này ở Nhật Bản, Thụy Điển và Xứ Wales. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đối chứng sau này mới chỉ ra rằng tỷ lệ chậm phát triển và động kinh ở trẻ sau khi tiêm vắcxin ho gà toàn tế bào tương tự với trẻ không tiêm vắcxin, và nhiều trường hợp trong các trẻ này thật ra mắc hội chứng Dravet (khiếm khuyết vận chuyển kênh Na).
Theo tôi, trước bất kỳ trường hợp phản ứng nặng sau tiêm nào, việc điều tra, đánh giá một cách khách quan, khoa học, toàn diện, phối hợp giữa Tổ chức Y tế Thế giới, nhà sản xuất, các quốc gia sử dụng vắcxin này để tìm hiểu nguyên nhân là vấn đề then chốt.
Chúng ta cần xem xét vấn đề, do vắcxin, do bệnh nền hay các yếu tố khác xảy ra khu trú trong địa bàn của một tỉnh, một khu vực, vấn đề của riêng Việt Nam hay của tất cả các nước trên thế giới hiện đang dùng vắcxin đó.
- Với riêng vắcxin Quinvaxem thì sao thưa phó giáo sư?
Phó giáo sư Phan Trọng Lân: Tôi khẳng định, đối với vắcxin ho gà toàn tế bào (có trong thành phần dễ gây phản ứng của Quinvaxem) sử dụng trên 70 năm tại 138 nước và Quinvaxem cũng đã sử dụng gần 10 năm, với gần 450 triệu liều, đã được tiêm cho trẻ em tại 94 nước và được Tổ chức Y tế Thế giới, các tổ chức quốc tế nghiên cứu, thẩm định và đánh giá hiệu quả trong sử dụng.
Dữ liệu về hiệu quả của vắcxin toàn tế bào chỉ có sẵn ở lịch tiêm bắt đầu lúc 2 đến 3 tháng tuổi. Hiệu quả của vắcxin toàn tế bào ở lứa tuổi lớn hơn chưa được thử nghiệm lâm sàng.
Ngoài ra, tính sinh phản ứng của vắcxin ho gà toàn tế bào được xem là cao ở trẻ lớn, thanh thiếu niên và lứa tuổi trưởng thành. Do đó, việc tiêm vắcxin Quinvaxem đúng lịch (từ 2 tháng tuổi) và đủ liều (3 mũi trong vòng 6 tháng đầu) sẽ giúp giảm tỷ lệ các phản ứng cho trẻ và hiệu quả phòng bệnh.
- Có ý kiến cho rằng Hội đồng tư vấn chuyên môn đánh giá các tai biến sau tiêm chủng do ngành y tế tiến hành có khách quan không, khi ngành y tế “vừa đánh trống, vừa thổi còi”?
Phó giáo sư Phan Trọng Lân: Tôi nhấn mạnh rằng, việc điều tra các phản ứng sau tiêm chủng đòi hỏi có chuyên môn cao, nắm hệ thống tiêm chủng. Do đó, thành phần hội đồng đòi hỏi phải có chuyên gia giỏi trong lĩnh vực này. Chính vì vậy các thành viên hội đồng bao gồm những chuyên gia về tiêm chủng, lâm sàng, dịch tễ học, và các ngành liên quan khác.
Tuy nhiên, để đảm bảo tính khách quan, trong Thông tư 21/2011/TT-BYT ngày 07/6/2011 của Bộ Y tế quy định việc thành lập, tổ chức và hoạt động của Hội đồng tư vấn chuyên môn đánh giá tai biến trong quá trình sử dụng vắc xin, sinh phẩm y tế đã nêu rõ “Những người thực hiện công tác về tiêm chủng thì không tham gia vào thành phần của hội đồng.”
Vắcxin dịch vụ: Cung ứng thiếu ít nhất 60 triệu liều
- Ông có thể cho biết, việc vắcxin dịch vụ “5 trong 1” hay “6 trong 1” đang trong tình trạng thiếu trầm trọng ở các điểm tiêm có phải do ngành y tế dự trù không đúng về nhu cầu tiêm để đặt hàng trước nhà sản xuất, nhập vắcxin hay do trẻ tiêm vắcxin dịch vụ thời gian qua tăng cao vì các thông tin tai biến sau tiêm Quinvaxem?
Phó giáo sư Phan Trọng Lân: Hiện nay, nhằm mục đích thanh toán bệnh bại liệt trên toàn cầu, các nước cần phải chuyển từ dùng bại liệt uống sang vắcxin bại liệt tiêm (có trong vắcxin phối hợp có chứa thành phần ho gà vô bào). Trên cơ sở đó, giai đoạn 2015-2016 có 100 nước (kể cả Việt Nam) đã cam kết sẽ đưa vắcxin bại liệt tiêm vào sử dụng trong chương trình tiêm chủng quốc gia.
Trong khi vắcxin phối hợp có chứa thành phần ho gà toàn tế bào và bại liệt tiêm mới đang trong quá trình nghiên cứu thì nhu cầu đối với vắcxin có chứa thành phần ho gà vô bào và bại liệt tiêm càng tăng.
Theo ước tính, đến 2020, nhu cầu tối đa cho vắcxin 6 trong 1 trên toàn cầu có thể vào khoảng 380 triệu liều trong khi đó khả năng cung cấp vào khoảng 280-320 triệu liều.
Có nên thay thế vắcxin Quinvaxem?
- Có nhiều ý kiến cho rằng vắcxin trong chương trình tiêm chủng mở rộng nên tiếp tục sử dụng Quinvaxem hay thay thế bằng vắcxin thế hệ mới hơn. Ý kiến của ông về vấn đề này ra sao?
Phó giáo sư Phan Trọng Lân: Vắcxin Quinvaxem hay các vắcxin khác như 5 trong 1, 6 trong 1 đang sử dụng tại Việt Nam hiện nay, khác nhau cơ bản là thành phần vắcxin ho gà toàn tế bào (Quinvaxem) hay vô bào (vắcxin dịch vụ).
Việc chuyển đổi từ sử dụng ho gà toàn tế bào sang ho gà vô bào đã được nhiều nước triển khai và các hạn chế của vắcxin này cũng đã được ghi nhận, tại các nước có nền kinh tế phát triển.
Tôi ví dụ, tại Mỹ, trước khi có vắcxin, bệnh ho gà hàng năm gây bệnh cho hơn 200.000 người và làm tử vong 10.000 người. Sau khi đưa vắcxin ho gà toàn tế bào vào sử dụng, trong năm 1976, tỷ lệ bệnh ho gà giảm đến 95%. Tuy nhiên, từ khi chuyển sang dùng ho gà vô bào vào năm 1990, dịch ho gà bắt đầu bùng phát vào các năm sau đó, cụ thể dịch ho gà có xu hướng xảy ra theo chu kỳ và nặng nhất vào những năm 2005, 2010 và 2014.
Dịch ho gà có chu kỳ khoảng 5 năm và nguyên nhân do sự giảm miễn dịch bảo vệ của ho gà vô bào và sự tích lũy các ca này theo từng năm, dịch năm 2014 tại Mỹ được cho là lớn nhất trong vòng 50 năm qua. Ngay cả khi đã bổ sung lịch tiêm nhắc lại nhiều mũi (ngoài 3 liều cơ bản, tiêm nhắc lại cho trẻ em 4-6 tuổi, 11-12 tuổi và cả phụ nữ mang thai ở tuần thứ 27 đến 36) nhưng hiện tại, hàng năm, tại Mỹ vẫn ghi nhận từ 10.000 -40.000 ca mắc và 10-20 ca tử vong vì bệnh này.
Theo tôi, vấn đề chuyển đổi từ ho gà toàn tế bào sang vô bào cần cân nhắc đến khả năng kiểm soát dịch xảy ra, đảm bảo nguồn cung cấp vắcxin cho các liều tiêm nhắc cũng như chiến lược tiêm cho các bà mẹ mang thai nhằm bảo vệ cho các trẻ ngay sau khi sinh, hạn chế tử vong trong trường hợp dịch ho gà xảy ra do việc dùng vắc xin ho gà vô bào.
Khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (tháng 8/2015) là đối với các nước đang dùng vắcxin ho gà toàn tế bào với lịch tiêm chủng quốc gia không quá 4 mũi, thì cần tiếp tục duy trì, không nên chuyển đổi sang ho gà vô bào trừ trường hợp cần tăng tỷ lệ bao phủ vắcxin.
Tại Việt Nam, lịch tiêm vắcxin Quinvaxem hiện nay là 3 mũi cơ bản vào tháng thứ 2, 3, 4 và và 1 mũi vào lúc 18 tháng tuổi và với lịch tiêm này, tỷ lệ tiêm chủng cao chúng ta đã kiểm soát tốt bệnh ho gà hơn 30 năm qua bằng các loại vắcxin ho gà toàn tế bào (vắcxin ho gà toàn tế bào trước đây do Việt Nam sản xuất sau đó chuyển sang Quinvaxem do hàn Quốc sản xuất).
Việt Nam nếu thay bằng vắcxin có thành phần ho gà vô bào cần lường trước khả năng bùng phát dịch, cũng như nguồn lực để tiêm chủng, cũng như tính chấp nhận của cộng đồng đối với đối tượng tiêm chủng 4-6 tuổi, 11-12 tuổi và phụ nữ mang thai.
Ngoài ra, trong chiến lược đến 2020 và 2025, xu thế trên thế giới sẽ sử dụng vắcxin bại liệt tiêm và kết hợp vắcxin thành phần ho gà vào vắcxin 6 trong 1 (thành phần ho gà toàn tế bào hoặc vô bào). Do đó việc thay đổi còn phụ thuộc vào sự tiến bộ của khoa học, tiện lợi trong lịch tiêm chủng và đặc biệt là miễn dịch cộng đồng.
Xin cảm ơn phó giáo sư!