(Nguồn: AFP) Giới chức và học giả Mỹ mới đây nhấn mạnh rằng Mỹ luôn coi trọng vai trò trung tâm của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong khu vực, và các định chế khác như Nhóm Bộ tứ hay Thỏa thuận an ninh Mỹ-Anh-Australia (AUKUS) “không nhằm để cạnh tranh hay thách thức vai trò của ASEAN,” mà chỉ là “để đóng góp cho lợi ích chung trong khu vực.”
Tại “Hội thảo Cấu trúc châu Á” - do Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (CSIS) tổ chức theo hình thức trực tuyến, các quan chức và học giả Mỹ đã đánh giá sự can dự và các ưu tiên của chính quyền Washington đối với các định chế của châu Á nhân dịp sắp diễn ra Hội nghị thượng đỉnh ASEAN và các cuộc gặp thượng đỉnh ASEAN mở rộng tại Brunei.
ASEAN không có ích?
Tại hội thảo trên, ông Abraham Denmark, cố vấn cao cấp Chương trình châu Á thuộc Trung tâm Wilson, lưu ý rằng chính quyền Mỹ ngày nay đã nhận thức được tầm quan trọng của ASEAN trên bàn cờ địa chính trị - điều thay đổi so với trước đây.
Ông Denmark cho hay: “Trước đây, rất khó để bước vào phòng của quan chức chính quyền cấp cao nào đó và nói rằng ‘Ngài cần bỏ ra ba ngày công du Đông Nam Á,’ và khi họ hỏi rằng đi đến đó để được gì thì câu trả lời là ‘không có gì’ mà chỉ để nói chuyện.”
Tuy nhiên, giờ đây các quan chức Mỹ bất luận thuộc chính quyền nào đều đã hiểu được tầm quan trọng của những cơ chế này và của việc phải can dự với ASEAN thường xuyên và bền vững hơn.
[Tổng thống Mỹ khẳng định tầm quan trọng của mối quan hệ ASEAN-Mỹ]
Mặc dù Washington vẫn có sự bất mãn đối với ASEAN trên một số vấn đề như cuộc đảo chính ở Myanmar, cho rằng tổ chức này “không hiệu quả” và “không đem lại thay đổi cho khu vực,” nhưng ông Denmark cho rằng “ASEAN vẫn là một cơ chế hiệu quả ở một mức độ hành động nào đó và nó vẫn là một diễn đàn quan trọng để Mỹ can dự vào Đông Nam Á cũng như là diễn đàn cho sự ganh đua giữa Mỹ và Trung Quốc. Nếu không can dự quyết liệt với ASEAN và nếu không cho rằng ASEAN phù hợp với chiến lược lớn của Mỹ, chúng ta có nguy cơ bị suy giảm ảnh hưởng và nhường dư địa chính trị cho Trung Quốc.”
ASEAN nằm ở trung tâm
Edgard Kagan, Giám đốc cao cấp phụ trách Đông Á và châu Đại dương thuộc Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, đồng ý rằng “Mỹ cần phải có sự quan tâm đặc biệt đến Đông Nam Á” bởi vì “nếu muốn hành động hiệu quả ở khu vực Thái Bình Dương, thì Mỹ cần làm việc với ASEAN.” Ông nhấn mạnh vấn đề này giành được sự đồng thuận lưỡng đảng ở Mỹ.
Cũng như cố vấn Denmark, ông Kagan nhấn mạnh nếu không tăng cường can dự với ASEAN, thì Mỹ sẽ gặp giới hạn trong việc phát triển quan hệ song phương với các quốc gia thành viên.
Edgard Kagan, Giám đốc cao cấp phụ trách Đông Á và châu Đại dương thuộc Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ. Về phần mình, bà Elina Noor, Phó Giám đốc Viện Chính sách Xã hội châu Á, bày tỏ nghi ngại về việc chính sách đối ngoại chính quyền của Tổng thống Joe Biden - vốn đặt nặng về các giá trị dân chủ - sẽ không giúp ích cho việc can dự với ASEAN.
Chuyên gia Noor cho rằng khu vực Đông Nam Á “hơi ác cảm với những lý tưởng chính trị”, và bà không rõ việc Mỹ truyền bá những ý tưởng về dân chủ, nhân quyền trong khu vực qua chiến lược an ninh quốc gia “sẽ có tác dụng như thế nào trong khu vực về lâu dài.”
Theo bà Noor, nếu nhận thức rằng nước Mỹ cũng có vấn đề của riêng mình cũng như đặt nặng dân chủ sẽ có ý nghĩa như thế nào trong việc can dự với Campuchia - nước giữ vai trò chủ tịch luân phiên của ASEAN vào năm sau, thì những hành động của chính quyền ông Biden đối với khu vực sẽ không giúp ích cho việc xem ASEAN là trung tâm.
Bộ tứ và ASEAN
Trước sự nghi ngại của các nước ASEAN rằng các cấu trúc mới mà Mỹ tạo ra cho an ninh và hợp tác khu vực như nhóm Bộ Tứ (Mỹ-Nhật-Ấn-Australia) và AUKUS (liên minh Mỹ-Australia-Anh), ông Kagan khẳng định rằng “thông điệp đơn lẻ quan trọng nhất mà tất cả bốn thành viên của nhóm Bộ tứ đã truyền đạt là ‘chúng tôi hoàn toàn nhìn nhận, tôn trọng và đánh giá cao vai trò trung tâm của ASEAN.’ Bộ tứ không cạnh tranh với ASEAN. Nó không được tạo ra nhằm mục đích đó. Nó nhằm để tận dụng năng lực của bốn đối tác có cùng chung chí hướng và có cùng lợi ích trên nhiều vấn đề ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Ngoài ra, Bộ tứ muốn giúp ASEAN trên lĩnh vực năng lượng sạch để tạo ra nguồn năng lượng ổn định cho khu vực, đồng thời tạo ra cơ hội kinh tế cho người dân. Theo ông, việc nhóm Bộ tứ từng cam kết sẽ mở rộng năng lực sản xuất vaccine ngừa COVID-19 ở Ấn Độ để cung cấp cho các nước Đông Nam Á và việc thực hiện cam kết này như thế nào sẽ hết sức quan trọng đối với sự tin cậy vào Bộ tứ."
Cố vấn Denmark lưu ý rằng mặc dù nhóm Bộ tứ là một cơ chế tuyệt vời đối với Mỹ, nhưng Washington nên cẩn trọng đừng để Bộ tứ thành trọng tâm của Mỹ trong khu vực, mà phải dành dư địa cho các cơ chế khác vốn hiệu quả hơn và có ưu thế hơn Bộ tứ trên một số vấn đề.
Bình luận về liên minh AUKUS, ông Kagan nói liên minh này "không nhằm phá hoại, thách thức hay cạnh tranh với bất kỳ cơ chế hiện hữu nào (như ASEAN)."
Ông nhấn mạnh: “Liên minh này là để củng cố sự phối hợp vốn đã chặt chẽ giữa ba nước và ở một mức độ nào đó là tìm cách để chúng tôi hợp tác cùng nhau để xử lý các vấn đề của khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.”
Ưu tiên tại thượng đỉnh ASEAN
Tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN và các thượng đỉnh ASEAN mở rộng, ông Kagan cho biết ưu tiên trước hết của Mỹ là đối phó với thách thức đại dịch COVID-19.
Ông nói: “Chúng tôi đã tăng cường nỗ lực làm việc với COVAX trên cả phương diện song phương lẫn đa phương trong việc cung cấp vaccine và đem đến rất nhiều những hỗ trợ khác để củng cố các hệ thống y tế. Việc hỗ trợ các nước ASEAN xây dựng hệ thống y tế để đối phó COVID-19 cũng như các đại dịch trong tương lai là lĩnh vực có rất nhiều tiềm năng đối với Mỹ.”
Ngoài ra, ông Kegan cũng nhắc đến những vấn đề khác mà Mỹ muốn làm việc với ASEAN như củng cố năng lực để đối phó với những thách thức chung trên những vấn đề trên biển.
Chuyên gia Noor cho rằng chính quyền ông Biden “đã làm khu vực phấn chấn” khi từ bỏ luận điệu của chính quyền ông Trump vốn xem ASEAN như là phương tiện để đối chọi với Trung Quốc.
Bà Noor phân tích: “Điều được đánh giá cao trong khu vực là Mỹ không còn đặt trọng tâm vào việc cạnh tranh với Trung Quốc trong các thông điệp mà chính quyền ông Biden gửi đến khu vực, cho dù điều này có được nhắc đến trong thông điệp của Mỹ đối với những nơi khác.”
Theo bà, khi các nhà lãnh đạo Mỹ và ASEAN gặp nhau vào tuần tới, vấn đề chống dịch và phục hồi kinh tế sẽ là ưu tiên lớn nhất của các nước ASEAN./.
