Múa sư tử Mèo mang đậm văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc của người Tày, Nùng tại các huyện Cao Lộc, Lộc Bình, Văn Lãng, Văn Quan, Bình Gia và Tràng Định tại tỉnh Lạng Sơn.
Ở Xứ Lạng, múa sư tử Mèo không chỉ thể hiện nét đẹp văn hóa dân tộc mà còn thể hiện tinh thần thượng võ của người miền núi và là biểu tượng của sự may mắn, hạnh phúc trong cuộc sống và sung túc mỗi dịp Tết đến Xuân về. Múa sư tử thường được biểu diễn vào mùng 1, mùng 2 Tết Nguyên đán và một số dịp đặc biệt như ngày hội xuống đồng, Trung Thu, lễ khởi công, vào nhà mới...
Múa sư tử Mèo là hình thức biểu diễn tổng hợp; trong đó múa là chủ đạo, nhưng không tách rời khỏi nhạc và trò diễn. Đi đôi với múa là biểu diễn các bài quyền, kiếm, binh khí, đạo cụ không thể thiếu như mặt báo đông, mặt nả lình (còn gọi là mặt khỉ), chiêng (là), chũm chọe (xụp xè, xấp xóa, nghé xả), đinh ba chạc (sam xa), gậy, đoản đao (pàn tao), kiếm, dao nhọn… trong múa sư tử Mèo.
Ngoạn mục màn đua bè đặc sắc ở Lễ hội Phài Lừa xã Hồng Phong, Lạng Sơn
Ngoài việc thể hiện tinh thần thượng võ của đồng bào miền núi qua những vũ điệu mạnh mẽ, khỏe khoắn, múa sư tử còn là một hoạt động thể hiện khát vọng của con người về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Đồng bào nơi đây quan niệm sư tử là tượng trưng cho sự thịnh vượng, phát đạt, sư tử đi đến đâu là mang theo hạnh phúc, no đủ và niềm vui đến đó.
Vì vậy, ở Lạng Sơn, vào đầu năm mới đồng bào Tày, Nùng thường mời các đội múa sư tử vào nhà mình múa với mong muốn sư tử xuất hiện sẽ xua đuổi tà ma, diệt mọi ôn dịch, biểu hiện sự thái bình và niềm tin vào một năm mới sung túc.
Người múa sư tử Mèo sẽ điều khiển một chiếc đầu có hình dáng gần giống đầu sư tử, nhưng có khuôn mặt của con Mèo. Đầu sư tử được làm bằng nguyên liệu sẵn có, kết hợp với nhiều màu sắc sặc sỡ như đỏ, đen, vàng hay xanh đậm... Bởi quan niệm của người Tày, Nùng là múa sư tử Mèo để xua đi những điều xấu, mang lại may mắn nên khuôn mặt sư tử Mèo càng dữ càng tốt, điệu múa võ càng mạnh mẽ càng hay.
Trong bài múa sư tử Mèo, không thể thiếu phần biểu diễn các động tác võ thuật như các bài quyền, kiếm, binh khí thể hiện sức mạnh, sự dẻo dai của con người. Sức mạnh ấy, luôn để bảo vệ dân làng trước mọi hiểm nguy.
Khi múa sư tử Mèo, những động tác múa võ vừa nhanh, vừa uyển chuyển kết hợp với tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã khiến người xem vô cùng náo nức, khí thế. Cứ theo nhịp trống, thanh la, chũm chọe, người múa phải di chuyển sư tử Mèo lên cao, xuống thấp, xoay vòng đúng tiết tấu. Thông qua những đường võ thế di chuyển và những động tác lên xuống nhịp nhàng người ta có thể nhận ra được những yếu tố tín ngưỡng mà sư tử truyền tải tới con người và thần linh. Một bài múa chỉ kéo dài 7 phút, nhưng đòi hỏi kỹ thuật điêu luyện của người biểu diễn.
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn có gần 100 đội múa sư tử Mèo, với gần 1000 biểu diễn cùng hàng chục nghệ nhân làm đầu sư tử mèo. Mỗi đội múa sư tử Mèo có từ 8-16 người gồm người múa sư tử, đười ươi, mặt khỉ và đội múa võ dân tộc. Cũng tùy vào không gian, địa điểm, mục đích, yêu cầu múa sư tử Mèo có nhiều bài múa cho phù hợp như múa chào thần thánh, bái tổ, cầu may, múa tại hội lồng tồng, nhào lộn qua vòng lửa…
Năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Múa sư tử của người Tày, Nùng ở Lạng Sơn là loại hình Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, nhằm đưa loại hình này trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch hấp dẫn riêng có của xứ Lạng, góp phần làm phong phú thêm hành trình tham quan, khám phá, trải nghiệm của du khách tham quan du lịch trong và ngoài tỉnh Lạng Sơn./.
