Cục Đường sắt Việt Nam, Bộ Giao thông Vận tải đã có những giải trình xung quanh dự án đường sắt đô thị trên cao đầu tiên tại Hà Nội tuyến Cát Linh-Hà Đông "đội vốn " thêm 339 triệu USD so với phê duyệt ban đầu.
Theo Cục Đường sắt, cuối tháng 12/2013, tổng thầu EPC (tư vấn, thiết kế-cung cấp thiết bị-xây lắp, vận hành) là Công ty hữu hạn Tập đoàn Cục 6 đường sắt Trung Quốc đã có văn bản đề nghị điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án.
Chủ đầu tư và tư vấn thẩm tra (Tổng công ty tư vấn thiết kế giao thông vận tải-TEDI) rà soát, tính toán, xác định tổng mức đầu tư điều chỉnh là 891,92 triệu USD (tương ứng 18.792 tỉ đồng), giá trị tăng thêm so với tổng mức đầu tư được duyệt năm 2009 (552,86 triệu USD) là 339,06 triệu USD (tương ứng 7.144 tỉ đồng). Bộ Giao thông Vận tải đã kiến nghị Chính phủ cho phép điều chỉnh dự án theo tổng mức dự kiến trên.
Lý giải cho việc “đội” vốn, báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải đưa ra 3 nhóm nguyên nhân đẩy chi phí dự án tăng cao, gồm điều chỉnh, bổ sung phát sinh so với thiết kế cơ sở (thay đổi phương án nhà ga, thay vật liệu vỏ tàu…); biến động giá nguyên, vật liệu, tỷ giá quy đổi, chế độ chính sách và giải phóng mặt bằng kéo dài…
Liên quan đến việc giải phóng mặt bằng chậm chễ, báo cáo của Bộ Giao thông Vận tải cho thấy, tuyến đường sắt này vẫn còn vướng 3/13 km chính tuyến và 0,8/1,7km đường ra vào khu Depot (nhà ga) do đường điện dài 1,5km “chắn” dự án, hơn 100 hộ dân “ngâm” mặt bằng và chưa chịu bàn giao... dẫn đến không thể thực hiện công tác khoan khảo sát địa chất lấy số liệu thiết kế kỹ thuật.
Bên cạnh đó, công tác xin cấp phép thi công thường kéo dài và cấp cho từng đoạn nhỏ lẻ đôi khi còn cấp cho từng trụ có khi mất tới 2-3 tháng khiến tiến độ thực hiện dự án bị chậm làm tăng chi phí phát sinh.
Ngoài ra, việc thay đổi thiết kế một số hạng mục đã khiến vốn đầu tư tăng cao. Chỉ tính riêng gói thầu chính số 1 (thiết kế, cung cấp thiết bị, vật tư và xây lắp), Tổng thầu EPC đã có văn bản về việc đề nghị điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư kèm theo báo cáo phân tích tăng tổng mức đầu tư phát sinh thêm khoảng gần 260 triệu USD (chưa bao gồm chi phí dự phòng 25,8 triệu USD).
Cụ thể, nhà ga từ 2 tầng được nâng lên 3 tầng để thêm phòng chức năng tại tầng 2, nhằm giảm thiểu khối lượng giải phóng mặt bằng và để mỗi nhà ga có thêm cầu vượt cho người đi bộ. Việc điều chỉnh này giúp giảm được 43 triệu USD chi phí giải phóng mặt bằng nhưng lại khiến tổng chi phí tăng 84 triệu USD (mức tăng do trượt giá và thay đổi quy mô).
Một nguyên nhân khác khiến dự án đường sắt đô thị Cát Linh-Hà Đông bị chậm tiến độ, phải điều chỉnh tăng nguồn vốn là do tổng thầu kiểm soát các thầu phụ thi công không chặt chẽ, còn phụ thuộc nhiều vào Ban Quản lý dự án, tư vấn giám sát. Công tác lập, trình phê duyệt thiết kế bảo vệ thi công và biện pháp thi công chi tiết còn chậm trễ.
Khu vực Depot tại quận Hà Đông có nền đất yếu ở độ sâu từ 2 m đến 3 m, song tư vấn lập dự án là TEDI đã không đề xuất phương án xử lý. Khi triển khai thiết kế kỹ thuật, tư vấn thiết kế đã kiến nghị phải xử lý để đảm bảo chất lượng công trình với chi phí là 13 triệu USD. Hoặc do các thay đổi biến động giá, chế độ, chính sách cũng như khối lượng đơn giá mà trong thiết kế cơ sở chưa tính chính xác nên cần bổ sung khoảng 95 triệu USD…
Nhà thầu Trung Quốc và chủ đầu tư cũng chưa có kinh nghiệm triển khai dự án. Cả chủ đầu tư và tổng thầu đều lần đầu tiên thực hiện hợp đồng EPC, dẫn đến lúng túng, chậm chạp trong triển khai.
Từ thực tế phát sinh và dựa trên cơ sở rà soát tính toán của Cục Đường sắt và Tư vấn thẩm tra (TEDI), Bộ Giao thông Vận tải đã kiến nghị Chính phủ về việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án lên tới 891 triệu USD (tăng 70% so với tổng mức đầu tư được duyệt trước đó), đẩy chi phí bình quân đầu tư 1 km đường sắt đô thị của tuyến Cát Linh-Hà Đông lên 68,5 triệu USD.