Một tuần sau khi xuất hiện nhiều manh mối sai, bước ngoặt, phỏng đoán và cả những thông tin trái chiều gây phẫn nộ, thật khó có thể tin rằng vẫn còn bất ngờ trong cuộc săn lùng chiếc máy bay Boeing 777 bị mất tích của hãng hàng không Malaysia Airlines.
Nhưng khi Thủ tướng Malaysia Najib Razak lần đầu tiên xuất hiện trước báo giới vào chiều ngày 16/3, dù muộn gần 45 phút so với lịch, những lời nói của ông đã khiến người ta tiếp tục sửng sốt.
Theo lời ông, các nhà điều tra không chỉ tin rằng chiếc máy bay đã cố tình đổi hướng sau khi hệ thống liên lạc của nó bị tắt. Họ còn tin nó đã liên tục gửi tín hiệu tới vệ tinh từ một vị trí ở trên không hoặc trên mặt đất, kéo dài cho tới 8 giờ 11 sáng ngày 8/3, tức hơn 6 tiếng rưỡi sau khi nó mất liên lạc với các nhân viên đài không lưu và 45 phút sau khi máy bay được tuyên bố mất tích trong thông báo do hãng hàng không Malaysia Airlines đưa ra.
Tín hiệu cuối cùng được phát đi từ 1 trong 2 hành lang hàng không kéo dài, chạy qua Kazakhstan tới phía Bắc hoặc Nam Ấn Độ dương. Tới thời điểm đó, nếu còn ở trên không, máy bay đã gần như cạn sạch nhiên liệu. Khu vực tìm kiếm ban đầu ở biển Đông đã không còn phù hợp nữa. Tuy nhiên giờ đây người ta sẽ phải tìm trên một khu vực rộng lớn hơn nhiều.
Nằm trong bí ẩn trung tâm của sự kiện, về việc chuyến bay MH370 đã kết thúc ra sao và như thế nào, còn có 2 câu hỏi khác. Làm sao một chiếc máy bay chở khách với chiều dài 74 mét và sải cánh 61 mét, lại có thể mất tích trong 6 giờ trước khi có ai đó phát đi tín hiệu báo động? Làm sao để nó có thể đi qua nhiều không phận của nhiều nước trong một khu vực rất nhạy cảm về an ninh mà chẳng ai thấy gì bất thường?
Mỗi ngày điều tra trôi qua lại có thêm những nghi ngờ, giả thuyết mới, với rất nhiều trong số đó được giải mã sau chưa đầy 24 giờ đồng hồ. "Chúng ta đang đi trên tàu lượn và cảm thấy bất lực, bơ vơ" - một người phụ nữ chờ tin thân nhân nói với hãng tin AP.
Nếu đây không phải bi kịch liên quan tới 239 hành khách và phi hành đoàn đang mất tích, hẳn sự kiện sẽ giống như trong một bộ phim gay cấn của Hollywood.
"Một cuộc điều tra bình thường sẽ thu hẹp dần quy mô theo thời gian, bởi các thông tin mới sẽ khiến hoạt động tìm kiếm có trọng tâm hơn" - Bộ trưởng Giao thông vận tải Malaysia Hishammuddin Hussein nói hôm thứ Sáu - "Nhưng đây không phải một cuộc điều tra bình thường".
Chuyến bay MH370 cất cánh lúc 0h41 ngày 8/3 từ Kuala Lumpur tới Bắc Kinh. Số phận của 227 hành khách được đặt trong tay các phi công lão luyện: Cơ trưởng Zaharie Ahmad Shah đã phục vụ Malaysia Airlines trong 23 năm trời. Cơ phó của ông là Fariq Abdul Hamid có 7 năm làm việc cho hãng. Khoảng 40 phút sau, máy bay thực hiện liên lạc lần cuối với đài không lưu Malaysia, bởi sau đó hoạt động kiểm soát máy bay sẽ được chuyển cho đài không lưu Việt Nam. "Được rồi, chúc ngủ ngon" - là câu trả lời của phi công. Hiện chưa rõ phi công nào đã trả lời.
Nhà chức trách Việt Nam nói rằng chiếc máy bay chưa từng đi vào không phận Việt Nam. Không rõ chuyện gì đã diễn ra. Chỉ biết tới 7 giờ 24, tức gần 1 giờ sau khi máy bay lẽ ra đã phải tới đích như kế hoạch vào 6 giờ 30, hãng hàng không mới thông báo nó bị mất tích.
Những giờ đầu tiên của cuộc tìm kiếm rất hỗn loạn và thường là thế. Có một tin đồn kéo dài rằng chiếc máy bay đã hạ cánh ở phía Nam Trung Quốc. Các tình huống xung quanh vụ mất tích vô cùng bất thường: thời tiết tốt, máy bay không báo nguy về mặt đất, các phi công giàu kinh nghiệm và máy bay Boeing 777 cùng hãng Malaysia Airlines đều có thành tích tốt.
Do bối cảnh như thế, giả thuyết máy bay cố tình bị đẩy vào tình trạng mất tích đã nhanh chóng xuất hiện. Một số nói rằng có thể phi công tìm cách tự sát, chuyện từng xảy ra trong ít nhất 2 vụ tai nạn hàng không, và 1 trong 2 phi công MH370 đã cắm đầu máy bay xuống biển Đông. Nhưng việc dữ liệu từ máy bay chuyển về đột ngột ngừng lại cho thấy có khả năng nó bị nổ hoặc hư hỏng hoàn toàn khi đang bay. Các chuyên gia khi đó dự báo chiếc máy bay hoặc xác nó có thể được tìm thấy chỉ trong vòng 1 ngày hoặc hơn 1 chút.
Rồi khi nhà chức trách bắt đầu phát tin cho gia đình các hành khách, người ta mới biết rằng 2 người có tên trong danh sách đã không lên máy bay. Hộ chiếu của họ bị đánh cắp cách đây hơn 1 năm và được những người khác sử dụng. Phỏng đoán máy bay bị đánh cướp tăng cao và chỉ bị hủy bỏ khi Interpol tuyên bố hôm thứ Ba tuần này rằng 2 người dùng hộ chiếu giả tới từ Iran có thể chỉ đang cố nhập cư trái phép tới châu Âu.
Cùng ngày, cơ quan điều tra Malaysia nói rằng cảnh sát đang xem xét vài khả năng máy bay mất tích, gồm bị đánh cướp, phá hoại hoặc thành viên phi hành đoàn và hành khách có vấn đề cá nhân/tâm lý. Tuy nhiên cơ quan điều tra nhấn mạnh rằng họ vẫn kiểm tra mọi khả năng tai nạn và Malaysia Airlines cho biết máy bay có thể đã quay trở lại Kuala Lumpur, làm nhiều người phỏng đoán máy bay gặp lỗi kỹ thuật khiến phi công quay đầu về điểm xuất phát.
Nhiều thông tin do nhà chức trách Malaysia đưa ra thậm chí còn mâu thuẫn nhau, khiến người ta không khỏi phẫn nộ. Ví dụ hôm thứ Ba, giám đốc cảnh sát Malaysia cho biết có 5 người đã đặt mua vé nhưng không lên chuyến bay mất tích. Ngày tiếp theo Bộ trưởng Giao thông vận tải đã bác bỏ tin này. Các quan chức cũng không trả lời các câu hỏi quan trọng, cho rằng chúng "quá nhạy cảm" hoặc trong vài tình huống đã trả lời sai vì hiểu lầm.
"Đã có nhiều thông tin sai và hoạt động chỉnh sửa do nhà chức trách Malaysia thực hiện về vị trí của MH370" - Peter Goelz, cựu giám đốc quản lý Ủy ban An toàn giao thông quốc gia Mỹ (NTSB) nói với kênh truyền hình CNN, đánh giá đây là hoạt động quản lý thảm họa tồi nhất ông từng thấy - "Có thể các quan chức Malaysia không phải những người giỏi giao tiếp, hoặc tệ hơn, họ bất lực".
Hishammuddin đã bác bỏ những chỉ trích như thế: "Chuyện chỉ rối rắm nếu anh nhìn nhận nó là rối rắm". Tuy nhiên theo Guardian, vụ việc đã cho thấy sự không hiệu quả trong hệ thống của Malaysia. Ngoài ra nó còn thể hiện sự không tin tưởng lẫn nhau giữa 14 nước tham gia hoạt động tìm kiếm. Malaysia dường như phải miễn cưỡng tiết lộ dữ liệu rađa cho các quốc gia hàng xóm, vốn đã hết sức bực bội trước việc nước này không nêu rõ đường bay của máy bay.
Người ta hiện còn nghi ngờ Malaysia đã biết từ lâu rằng chiếc máy bay đi về phía Tây, trước khi họ thông báo điều này. Thông báo ban đầu do Malaysia Airlines đưa ra liên tục nói rằng liên lạc cuối với chiếc máy bay được thực hiện lúc 2 giờ 40 sáng, thực tế là rất lâu sau khi thiết bị truyền phát tín hiệu trên máy bay bị tắt (và khiến máy bay không thể liên lạc được), nhưng lại trùng khớp với thông tin về việc máy bay bị ra đa quân sự phát hiện, được công bố một thời gian sau đó.
Ngoài ra có thể thấy dù Malaysia phụ trách hoạt động điều tra, khả năng vượt trội của Mỹ trong các lĩnh vực như công nghệ vệ tinh, đang cung cấp những thông tin quan trọng giúp việc điều tra tiến lên. Các nhân viên từ Cơ quan Hàng không liên bang (FAA) và NTSB, vốn chịu trách nhiệm điều tra mọi vụ tai nạn hàng không trong nội địa Mỹ, đã vào cuộc cùng các chuyên gia máy bay thương mại từ hãng Boeing và Anh.
Thông tin do phía Mỹ rò ra có thể đã khiến Malaysia buộc phải minh bạch hơn. Wall Street Journal là tờ báo đầu tiên dẫn nguồn Mỹ, nêu khả năng máy bay đã hoạt động trong nhiều giờ sau khi mất tích.
Nhưng do hoạt động đảo hướng máy bay được cho là cố tình, việc tìm hiểu bí ẩn quanh chuyến bay MH370 giờ sẽ phải dựa vào manh mối con người bên cạnh yếu tố kỹ thuật: ai chịu trách nhiệm đảo hướng máy bay và họ muốn gì?
Việc máy bay bị đảo hướng bởi thành viên phi hành đoàn hay một hành khách là điều chưa được làm rõ. Nhưng nếu cơ trưởng hoặc cơ phó đang điều khiển máy bay, có khả năng họ đã bị ép phải đảo hướng.
Các chuyên gia cho biết việc tắt hệ thống liên lạc sẽ cần tới kiến thức chuyên môn, không chỉ của máy bay chở khách thương mại nói chung mà còn của riêng mẫu Boeing 777. Một câu hỏi quan trọng nữa là có phải hệ thống truyền phát tín hiệu đã bị ngắt trước hoặc sau khi đài không lưu liên lạc với các phi công. Câu nói "chúc ngủ ngon" khá điềm tĩnh vang lên từ khoang lái khiến người ta nghi ngờ rằng có thể tại thời điểm này, hệ thống đã bị ngắt.
Khi không thấy dấu vết của MH370, phía đài không lưu Việt Nam đã nhờ một phi công khác bay trong khu vực tìm cách bắt liên lạc. Viên phi công nói rằng anh đã cố liên lạc sau 1 giờ 30, khi thiết bị truyền phát tín hiệu của MH370 đã ngắt, nhưng chỉ nghe thấy tiếng ú ớ trong tiếng nhiễu sóng mạnh. Tuy nhiên anh tin mình có thể đang nói chuyện với cơ trưởng.
Tuyến đường bay của máy bay cũng cần nhiều kiến thức dò đường hàng không.
Và thời điểm máy bay đảo hướng chúng đáng chú ý: ngay khi cơ quan điều khiển không lưu Malaysia trao lại cho phía Việt Nam. Đây là cơ hội hoàn hảo để chiếc máy bay mất tích mà vẫn gây ít chú ý.
Tuy nhiên dù an ninh khoang lái phi công đã được tăng lên sau vụ 11/9, người ta vẫn ngạc nhiên trước việc cơ phó từng mời các cô gái trẻ vào trong khoang lái để xem anh này làm việc ra sao. Ngoài ra chiếc máy bay mất tích đã đạt độ cao hành trình và ở thời điểm đó, 1 phi công có thể rời khoang lái ra ngoài để nghỉ ngơi.
Với việc có hơn 150 công dân đi trên chiếc máy bay mất tích, Trung Quốc đã tăng sức ép về câu trả lời. "Chúng tôi yêu cầu phía Malaysia cung cấp thông tin toàn diện và chính xác hơn" - người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Tần Cương nói.
Tân Hoa xã còn có bài bình luận gay gắt hơn, chỉ trích hoạt động cung cấp thông tin từ phía Malaysia: "Với điều kiện công nghệ ngày nay, sự trì hoãn (cung cấp thông tin) cho thấy dấu hiệu của hiện tượng xao lãng nhiệm vụ hoặc miễn cưỡng chia sẻ thông tin đầy đủ và kịp thời".
Nhưng trích xuất thông tin về vị trí máy bay từ tín hiệu nó gửi tới vệ tinh là một công việc hết sức phức tạp, bởi máy bay có khả năng đi về nhiều hướng.
Các quan chức Mỹ cho rằng máy bay có khả năng đã bay về hướng Nam, nếu không các rađa quân sự ở một số khu vực nhạy cảm sẽ nhận ra nó. Malaysia thừa nhận quân đội nước này đã không nhận dạng MH370 khi nó xuất hiện trên màn hình ra đa ở bờ biển phía Tây.
Nếu MH370 thực sự đi về phía Nam, chỉ có vài điểm đến ở Ấn Độ dương và nó có thể hạ cánh xuống. Các quan chức nói rằng nhiều khả năng nó đã đâm xuống biển. Nếu hướng giả thuyết này là đúng, việc diện tích biển cực lớn và độ sâu trung bình hơn 3km sẽ khiến hoạt động tìm kiếm mảnh vỡ máy bay trở nên khó khăn tới mức không thể thực hiện được.
Với thân nhân các hành khách, thông tin về việc máy bay cố tình bị đảo hướng đã làm lóe lên hy vọng rằng những người trên máy bay vẫn còn sống. Nhưng một tuần sau khi chiếc máy bay mất tích, họ đồng thời cũng phải đối mặt với khả năng rằng số phận cuối cùng của nó sẽ không bao giờ được làm rõ./.