Hiện trường vụ sạt lở bờ sông Ô Môn ở xã Tân Thạnh, huyện Thới Lai, thành phố Cần Thơ làm 2 căn nhà bị sụp xuống sông ngày 24/5. (Ảnh: TTXVN phát) Gần đây, tình trạng sạt lở bờ sông, xói lở bờ biển ngày càng diễn ra nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tính mạng, tài sản của Nhà nước và nhân dân ở nhiều khu vực.
Theo phương châm "từ ứng phó đến hành động sớm," các địa phương đã tăng cường thông tin, truyền thông, nâng cao năng lực cộng đồng, sẵn sàng các phương án ứng phó với thiên tai, coi đây là nhiệm vụ quan trọng và cấp bách.
Ảnh hưởng đến sinh kế người dân
Theo các chuyên gia, hiện tượng sạt lở bờ sông, bờ biển một phần do tác động của thiên tai như bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lũ, triều cường, sóng biển, kết cấu và sự vận động tự nhiên của địa chất, địa mạo ven sông, ven biển.
Các hoạt động nhân sinh như lấn chiếm, vi phạm, xây dựng công trình không tuân thủ quy hoạch; khai thác cát, sỏi quá mức trên sông làm suy giảm lượng bùn cát về hạ lưu, cộng với tình hình biến đổi khí hậu làm gia tăng cường độ thiên tai gây sụt lún, xói lở, bồi lấp.
Mới đây, phía bờ trái sông Ô Môn đoạn thuộc ấp Thới Khánh, xã Tân Thạnh, huyện Thới Lai, thành phố Cần Thơ, sạt lở đã xảy ra làm hai căn nhà của người dân bị sụp xuống sông. Vị trí sạt lở có chiều dài 40m, ăn sâu vào bờ 6m. Tuyến đường bêtông ven sông bị sạt gây chia cắt giao thông qua khu vực, ảnh hưởng đến việc đi lại của người dân.
Từ đầu tháng Tư đến nay, bờ sông Ô Môn qua địa bàn huyện Thới Lai đã xảy ra 4 vụ sạt lở ở các xã Thới Thạnh, Tân Thạnh và thị trấn Thới Lai.
Trước đó, vào ngày 2/4 và 20/5, đoạn sông Ô Môn đoạn qua ấp Thới Phước 1, xã Tân Thạnh, huyện Thới Lai xảy ra hai vụ sạt lở, sụp lún với chiều dài 130m, ăn sâu vào bờ 8m và có nguy cơ tiếp tục sạt lở thêm một đoạn dài 50m, thiệt hại khoảng 80 triệu đồng. Vụ sạt lở đã làm tuyến đường bê tông rộng 4m bị sụp xuống sông, chia cắt giao thông qua khu vực này.
Liên tục trong nhiều năm nay, khu vực bờ kênh Cần Lố, xã Nhị Hà, huyện Cao Lãnh, Đồng Tháp đều xuất hiện điểm sạt lở.
Mới đây, khu vực bờ kênh Cần Lố (đoạn gần Đình thần Trà Bông, thuộc xã Nhị Mỹ, huyện Cao Lãnh) vừa tiếp tục xảy ra sạt lở có chiều dài 40m, ăn sâu vào đất liền từ 3-5m. Hai ngôi nhà của người dân đã bị sụt xuống kênh. Trước đó, chỉ hơn 1 tuần, khu vực này đã xảy ra sạt lở nghiêm trọng.
[Sạt lở bờ sông Cần Thơ vào nửa đêm, 7 căn nhà bị ảnh hưởng]
Từ ngày 21-24/5, tỉnh An Giang ghi nhận ba vụ sạt lở đất bờ sông, rạch xảy ra trên địa bàn hai huyện Chợ Mới, Châu Phú, với tổng chiều dài 125m.
Theo ông Lương Huy Khanh, Chánh Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Ứng phó biến đổi khí hậu-Phòng, chống thiên tai và Phòng thủ dân sự tỉnh An Giang, nguyên nhân ba vụ sạt lở bước đầu được xác định là do ảnh hưởng của biên độ triều cao và có những đợt mưa đầu mùa phá hoại kết cấu đất, kết hợp tác động của dòng chảy, các phương tiện giao thông thủy gây sạt lở đất bờ sông, kênh, rạch.
Những ngày qua, vụ sạt lở nghiêm trọng đã xảy ra tại khu vực bờ sông Vàm Cỏ Tây, thuộc các ấp Bến Kè, Nước Trong, Voi Đình, xã Thủy Đông, huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An làm sụp hoàn toàn một đoạn đường bêtông, gây ảnh hưởng đến việc đi lại của hàng trăm người dân sinh sống xung quanh.
Sau đó, địa bàn xã Thủy Đông còn xuất hiện nhiều vết nứt rộng từ 2-10cm, với phạm vi xuất hiện vết nứt có chiều dài khoảng 150m. Sạt lở đã làm cắt đứt tuyến đường giao thông liên ấp của khoảng 500 hộ dân đang sinh sống trong vùng và có nguy cơ gây mất an toàn cho các hộ dân đang sinh sống trong khu vực sạt lở, đặc biệt là người già, trẻ nhỏ và các phương tiện khi lưu thông qua khu vực này, nhất là vào ban đêm.
Chính quyền địa phương xã Phước Lại, huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An cắm biển cảnh báo nguy hiểm. (Ảnh: Bùi Giang/TTXVN) Qua khảo sát của Chi cục Phát triển nông thôn và Thủy lợi tỉnh Long An, nguyên nhân xảy ra sạt lở là do khu vực trên chịu ảnh hưởng bởi tác động của dòng chảy; lượng tàu, thuyền, sà lan tải trọng lớn lưu thông qua lại ngày, đêm, chạy với vận tốc lớn làm cho đất dưới lòng kênh bị xói mòn cuốn trôi, từ đó tạo thành hố sâu, hở hàm ếch gây sạt lở nghiêm trọng và ngày càng có chiều hướng gia tăng.
Trước đó, ngày 9/5, Sở Tài nguyên và Môi trường Lâm Đồng có Báo cáo số 216/BC-STNMT về việc sạt lở, ngập úng khi vận hành Nhà máy Thủy điện Đa Dâng của Công ty Cổ phần Đầu tư và Xây dựng điện Long Hội.
Cụ thể, 5 khu vực chính bị sạt lở, ngập úng đất canh tác nằm theo kênh dẫn của nhà máy thủy điện.
Qua kiểm tra, cơ quan chức năng xác định có hai đoạn suối dọc tỉnh lộ 722 và đoạn suối cầu vào Nghĩa trang thôn Păng Tiêng 1 bị sạt lở do hoạt động xả nước sau Nhà máy Thủy điện Đa Dâng 1 và do người dân đổ đá kè bờ, ngăn lấn một phần dòng chảy ở phía bờ đối diện.
Hiện trạng sạt lở, ngập úng này gây ảnh hưởng đến canh tác của người dân, nhất là trong mùa mưa lũ sắp tới.
Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm cho biết cảnh báo sạt lở đất hiện là thách thức trong khoa học dự báo khí tượng thủy văn. Việt Nam hiện chưa có khả năng dự báo sạt lở đất (mới cảnh báo nguy cơ có khả năng xảy ra lũ quét tại một vùng hoặc khu vực rộng) do các mô hình dự báo quá trình mưa, lũ còn hạn chế.
Mặt khác, do thiếu dữ liệu về quan trắc, địa hình, thiếu thông tin số liệu về cấu trúc thảm phủ, lớp đất, tính chất cơ lý của đất; sự thay đổi về sử dụng đất, phá rừng, khai thác khoáng sản, làm đường, độ dốc.
Việc tích trữ nước cũng như tác động của việc nghẽn dòng tự nhiên... cũng là những nhân tố gây khó khăn trong công tác dự báo lũ quét, sạt lở đất. Thực tế, một số hiện tượng sạt lở đất gây thiệt hại lớn là do tác động của nghẽn dòng.
Sẵn sàng các phương án ứng phó
Nhằm giảm thiểu thiệt hại, chính quyền các cấp, đặc biệt là cấp cơ sở đã chuẩn bị sẵn sàng hành động theo phương châm “4 tại chỗ” (lực lượng tại chỗ, hậu cần tại chỗ, phương tiện tại chỗ, chỉ huy tại chỗ) để bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản của người dân.
Tại các khu vực xảy ra sạt lở, lãnh đạo các địa phương đã chủ động xuống hiện trường chỉ đạo lực lượng cứu hộ nhanh chóng làm rào chắn để người dân không qua lại khu vực nguy hiểm; giăng dây cảnh báo nguy hiểm tại khu vực sạt lở và có nguy cơ sạt lở; tổ chức hướng dẫn và tạo lối đi tạm, an toàn cho người dân tại địa phương.
Các địa phương đã vận động người dân di dời ra khỏi khu vực sạt lở và gần khu vực sạt lở; đốn hạ cây xanh, không chất tải nhằm hạn chế sạt lở tiếp tục xảy ra, gia cố tạm bằng cừ tràm, bạt nylon nhằm hạn chế sạt lở tiếp tục ăn sâu.
Để đảm bảo an toàn cho người dân tại khu vực sạt lở, Ủy ban Nhân dân huyện Cao Lãnh đã đề nghị Ban Chỉ đạo ứng phó với biến đổi khí hậu-Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Đồng Tháp phối hợp với các ngành có liên quan xem xét hỗ trợ địa phương khảo sát thực tế và kinh phí khắc phục sạt lở.
Sau khi các vụ sạt lở xảy ra trên địa bàn, Ban Chỉ huy Ứng phó biến đổi khí hậu-Phòng, chống thiên tai và Phòng thủ dân sự huyện Chợ Mới và huyện Châu Phú, An Giang đã chỉ đạo lực lượng xung kích, công an, quân sự, ban, ngành đoàn thể xã cùng ban ấp đến hỗ trợ tháo dỡ nhà, di dời tài sản và các hộ dân đến nơi an toàn.
Hiện trường vụ sạt lở tại khu vực bờ kênh Cần Lố (đoạn gần Đình thần Trà Bông, xã Nhị Mỹ, huyện Cao Lãnh, Đồng Tháp). (Ảnh: Nhựt An/TTXVN) Đồng thời, địa phương thực hiện giăng dây và cắm biển cảnh báo tại khu vực sạt lở để cảnh báo, hạn chế các phương tiện tham gia giao thông và người dân qua lại khu vực.
Để tăng cường chất lượng bản tin cảnh báo sạt lở đất, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm cho biết bước đầu, trung tâm đã có các giải pháp như tăng cường độ phân giải trong bản đồ dự báo mưa định lượng lên 1-3km, sử dụng đồng hóa nhiều nguồn dữ liệu tạo bản đồ mưa như dữ liệu quan trắc, radar, mô hình số.
Bản đồ cảnh báo nguy cơ lũ quét được xử lý kết hợp bổ sung các lớp thông tin về nguy cơ lũ quét, sạt lở đất kết hợp với phân ngưỡng mưa để tạo ra bản đồ cảnh báo nguy cơ lũ quét, sạt lở đất thời gian thực. Mức cảnh báo nguy cơ từ cao đến rất cao, chi tiết theo địa danh hành chính được hiển thị theo phổ mầu khác nhau trên bản đồ kèm bảng biểu địa danh khu vực để các cấp quản lý, cơ quan chỉ đạo về phòng, chống thiên tai có thể nắm bắt nhanh chóng, trực quan khu vực được cảnh báo.
Tổng cục Khí tượng Thủy văn sẽ tăng cường cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ bùn đá, lũ quét thông qua việc áp dụng công nghệ đồng hóa dữ liệu cảnh báo mưa, dông, hạn cực ngắn cho khu vực miền núi.
Tổng cục xác định ngưỡng mưa gây sạt lở, lũ quét cho khu vực miền núi, khu vực trọng điểm xảy ra sạt lở, lũ quét...; nghiên cứu ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo, xây dựng hệ thống cảnh báo tác động và cảnh báo rủi ro do sạt lở đất.
Đề cập các giải pháp quan trọng phòng, chống sạt lở bờ sông, xói lở bờ biển nói chung và vùng Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng, theo Chiến lược Quốc gia về phòng, chống thiên tai đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 379/QĐ-TTg ngày 17/3/2021, cần tăng cường quản lý nhà ở ven sông, ven biển làm gia tăng nguy cơ sạt lở, đồng thời từng bước di dời nhà ở, công trình xây dựng trái phép bảo đảm ổn định lâu dài.
Cùng với đó, quản lý việc khai thác cát, khai thác nước ngầm; tổ chức xây dựng công trình chỉnh trị và công trình bảo vệ bờ sông, bờ biển; ứng dụng khoa học công nghệ, trong đó có việc nghiên cứu vật liệu mới để thay thế cát, hoàn thiện tiêu chuẩn, quy chuẩn phòng, chống sạt lở; tổ chức trồng, bảo vệ rừng phòng hộ ven biển; tăng cường hợp tác quản lý nguồn nước và xây dựng hồ chứa thượng nguồn đối với các quốc gia thượng nguồn sông Mekong./.
