Bắc Ninh là tỉnh có diện tích nhỏ nhất cả nước, với vị trí nằm trong Vùng Thủ đô Hà Nội, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng.
Bắc Ninh là trung tâm của xứ Kinh Bắc xưa, với 44 làng quan họ cổ, là cái nôi của dân ca quan họ được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Vị trí địa lý
Bắc Ninh nằm trong tam giác kinh tế trọng điểm Hà Nội-Hải Phòng-Quảng Ninh và là cửa ngõ phía Đông Bắc của Thủ đô Hà Nội. Bắc Ninh tiếp giáp với vùng trung du Bắc Bộ tại tỉnh Bắc Giang. Trung tâm hành chính của tỉnh là thành phố Bắc Ninh, nằm cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 30 km về phía Đông Bắc.
Tỉnh có địa giới hành chính phía Đông giáp tỉnh Hải Dương; phía Tây giáp Thủ đô Hà Nội; phía Nam giáp tỉnh Hưng Yên; phía Bắc giáp tỉnh Bắc Giang.
Lịch sử hình thành
Bắc Ninh thời Việt cổ thuộc bộ Vũ Ninh của nhà nước Văn Lang. Dưới sự thống trị của nhà Tần (214-209 trước Công nguyên) Bắc Ninh thuộc quận Tượng; dưới triều Hán (210 trước Công nguyên-110 trước Công nguyên) thuộc quận Giao Chỉ với hai huyện Luy Lâu và Long Uyên (hoặc Long Biên); dưới triều Ngô - thuộc chính quyền quận Giao Châu; dưới triều Tấn (248-420) thuộc quận Giao Chỉ.
Đầu đời Đường, khoảng năm 622, Bắc Ninh được gộp trong địa phận Giao Châu, Đạo Châu (năm 623 được đổi thành Nam Đạo, năm 632 đổi thành Tiêu Châu), Long Châu thuộc Giao Châu Đô hộ phủ.
Thời Trần (1255-1400), vùng Bắc Ninh thuộc Bắc Giang Lộ (hay Lộ Bắc Giàng). Kể từ năm 1407, tỉnh Bắc Ninh bao gồm phủ Bắc Giang và châu Lạng Giang của phủ Lạng Giang.
Thời Lê, năm 1428, Lê Thái Tổ chia cả nước ra làm 5 đạo. Bắc Ninh thuộc Bắc đạo.
Năm 1466, thời Lê Thánh Tông nước ta đặt làm 13 đạo. Bắc Ninh thuộc đạo thừa tuyên Bắc Giang.
Tháng 4/1469, vua Lê Thánh Tông đã cho định bản đồ trong cả nước 12 đạo thừa tuyên, đã thay đổi tên gọi của 6 địa phương, trong đó thừa tuyên Bắc Giang đổi thành Kinh Bắc.
Năm 1490, vua Lê Thánh Tông tổ chức lại đất nước thành 13 xứ, đạo thừa tuyên Kinh Bắc trở thành xứ Kinh Bắc.
Thời Nguyễn, năm Gia Long thứ nhất (1802) gọi là trấn Kinh Bắc. Năm Minh Mệnh thứ 3 (1822) đổi là trấn Bắc Ninh.
Ngày 4/11/1831, năm Minh Mệnh thứ 12, nhà Nguyễn chia định địa hạt thành 18 tỉnh. Tỉnh Bắc Ninh gồm 4 phủ (Từ Sơn, Thiên Phúc, Thuận An, Lạng Giang) với 20 huyện (Tiên Du, Võ Giàng, Quế Dương, Yên Phong, Đông Ngàn, Thiên Phúc, Kim Hoa, Hiệp Hòa, Việt Yên, Lương Tài, Gia Lâm, Văn Giang, Gia Bình, Siêu Loại, Yên Thế, Yên Dũng, Bảo Lộc, Hữu Lũng, Phượng Nhãn, Lục Ngạn).
Đến những năm niên hiệu Tự Đức (1848-1883) đặt thêm huyện Đông Anh, tổng cộng là 21 huyện. Nay Hữu Lũng nhập vào Lạng Sơn, Lục Ngạn sát nhập vào Lục Nam. Hiện chỉ còn 19 huyện.
Năm 1887, một số tổng của tỉnh Bắc Ninh đã được tách ra khỏi các huyện: Siêu Loại, Gia Lâm và Lương Tài để gộp vào tỉnh Hưng Yên. 5 tổng của huyện Văn Giang được gộp vào tỉnh Hải Dương.
Tháng 10/1895, thực dân Pháp chia tỉnh Bắc Ninh thành 2 tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Tỉnh Bắc Ninh (mới) có hai phủ Thuận Thành, Từ Sơn, bao gồm 10 huyện: Đông Ngàn, Tiên Du, Gia Lâm, Văn Giang, Siêu Loại, Gia Bình, Lương Tài, Quế Dương, Võ Giàng, Yên Phong.
Năm 1896, phủ Đa Phúc gồm 2 huyện Kim Anh, Đa Phúc chuyển về Bắc Ninh. Năm 1902, lại tách huyện Đa Phúc và Kim Anh ra khỏi Bắc Ninh. Năm 1905, tỉnh Phúc Yên được thành lập trên cơ sở 2 huyện Đông Anh, Đa Phúc.
Năm 1912, huyện Siêu Loại được đổi tên là huyện Thuận Thành; huyện Đông Ngàn được đổi tên là huyện Từ Sơn. Cũng năm này, tổng Đông Xá của huyện Thuận Thành được chuyển về huyện Gia Lâm tỉnh Hưng Yên.
Ngày 19/10/1938, chính quyền thuộc Pháp ở nước ta quyết định nâng cấp thị xã Bắc Ninh lên thành thành phố loại III. Bắc Ninh được coi là thành phố thứ 5 của Bắc Kỳ, đứng sau Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, Bắc Ninh là đơn vị hành chính cấp tỉnh, trực thuộc Ủy ban hành chính Bắc Bộ, rồi Ủy ban hành chính Liên khu I, Liên khu Việt Bắc.
Ngày 28/5/1946, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 730- PHC và Nghị định số 1109 ngày 26/7/1946 về việc lập thành lập thị xã Bắc Ninh.
Tháng 2/1947, huyện Văn Giang nhập vào tỉnh Hưng Yên. Tháng 6/1947 chuyển huyện Văn Lâm về tỉnh Bắc Ninh. Đến ngày 14/4/1948 giải tán thị xã Bắc Ninh.
Ngày 28/11/1948, Chủ tịch nước ra Sắc lệnh số 263- SL đưa huyện Gia Lâm (kể cả thị xã Ngọc Thụy) thuộc tỉnh Bắc Ninh, Liên khu I, nay sáp nhập vào tỉnh Hưng Yên, Liên khu 3 về mọi mặt.
Ngày 7/11/1949, Chủ tịch nước ra Sắc lệnh số 127-SL đưa huyện Gia Lâm (kể cả thị xã) trước đây nhập vào tỉnh Hưng Yên (Liên khu 3) trả lại tỉnh Bắc Ninh (Liên khu I).
Tháng 1/1950, tỉnh Bắc Ninh gồm 9 huyện (138 xã) là Yên Phong, Quế Dương, Thuận Thành, Tiên Du, Lang Tài, Võ Giàng, Từ Sơn, Gia Bình, Gia Lâm.
Tháng 8/1950 huyện Gia Lương ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Gia Bình và Lang Tài.
Ngày 26/4/1951, Nghị định số 2198- PTH/NĐ của Thủ hiến Bắc Việt- thành lập thị xã Bắc Ninh trên cơ sở ba trấn Bắc Ninh, Thị Cầu và Đáp Cầu.
Hòa bình lập lại, để thuận lợi cho việc chỉ đạo, quản lý, Quốc hội, Chính phủ đã quyết định điều chỉnh địa giới các huyện, xã của tỉnh Bắc Ninh như sau:
Ngày 20/4/1961, Quốc hội ban hành Nghị quyết phê chuẩn việc mở rộng thành phố Hà Nội. Trên cơ sở đó, 29 xã, thị trấn thuộc tỉnh Bắc Ninh: Cả huyện Gia Lâm (gồm 15 xã); xã Liên Hà, xã Vân Hà, xã Dục Tú, xã Quang Trung, xã Đông Hội, xã Mai Lâm, xã Tiền Phong, xã Đình Xuyên, xã Dương Hà, xã Ninh Hiệp, thị trấn Yên Viên của huyện Từ Sơn; xã Phù Đổng, xã Trung Hưng của huyện Tiên Du; xã Đức Thắng, xã Chiến Thắng huyện Thuận Thành nhập vào Hà Nội.
Ngày 7/8/1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 120-CP, sáp nhập hai xã Khắc Niệm và Võ Cường thuộc huyện Võ Giàng của tỉnh Bắc Ninh vào huyện Tiên Du cùng tỉnh. Sáp nhập hai huyện Quế Dương và Võ Giàng thuộc tỉnh Bắc Ninh thành một huyện và lấy tên là huyện Quế Võ.
Tháng 3/1963, huyện Tiên Sơn ra đời trên cơ sở hợp nhất hai huyện Tiên Du và Từ Sơn sau khi đã chuyển một số xã sang Gia Lâm và Đông Anh; xã Đông Thọ, xã Văn Môn chuyển sang Yên Phong, nhận của Yên Phong hai xã Tương Giang và Phú Lâm và từ Quế Võ hai xã Khắc Niệm và Võ Cường.
Ngày 27/10/1962, Quốc hội khóa II ra Nghị quyết hợp nhất hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc.
Ngày 1/4/1963 tỉnh Hà Bắc chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới, trung tâm tỉnh lỵ đóng ở thị xã Bắc Giang.
Ngày 6/11/1996 tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX đã ra Quyết định phê chuẩn việc tái lập hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang.
Ngày 1/1/1997, tỉnh Bắc Ninh chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới. Thị xã Bắc Ninh trở thành thị xã tỉnh lỵ.
Ngày 9/8/1999, Chính phủ ra Nghị định số 68/1999/NĐ-CP tách huyện Gia Lương thành hai huyện Gia Bình và Lương Tài; tách huyện Tiên Sơn thành hai huyện Từ Sơn và Tiên Du. Thời điểm này tỉnh Bắc Ninh có 7 huyện và 1 thị xã.
Tháng 4/2002, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 37/2002/NĐ-CP thành lập đơn vị hành chính phường Suối Hoa, thị xã Bắc Ninh và thị trấn Gia Bình, huyện Gia Bình.
Ngày 26/1/2006, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định nâng cấp thị xã Bắc Ninh lên thành phố trực thuộc tỉnh với hệ thống hành chính khi đó gồm 9 phường và 1 xã (Võ Cường).
Ngày 9/4/2007, Thủ tướng ra Nghị định 60/2007/NĐ-CP điều chỉnh địa giới thành phố Bắc Ninh gồm 10 phường là Đáp Cầu, Thị Cầu, Vũ Ninh, Suối Hoa, Tiền An, Vệ An, Ninh Xá, Kinh Bắc, Đại Phúc, Võ Cường và 9 xã Kim Chân, Vân Dương, Nam Sơn, Hạp Lĩnh, Khắc Niệm, Phong Khê, Khúc Xuyên, Vạn An, Hòa Long.
Ngày 24/9/2008, Thủ tướng Chính phủ ra Nghị định 01/NĐ-CP về việc thành lập thị xã Từ Sơn, thành lập các phường thuộc thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Như vậy, thị xã Từ Sơn có 12 đơn vị hành chính trực thuộc.
Ngày 5/2/2010, Nghị quyết số 06/NQ-CP thành lập các phường Vân Dương, Vạn An, Hạp Lĩnh từ các xã có tên tương ứng, điều chỉnh đơn vị hành chính thành phố Bắc Ninh thành 13 phường và 6 xã.
Ngày 29/12/2013, Nghị quyết số 137/NQ-CP của Chính phủ thành lập các phường Khắc Niệm, Khúc Xuyên và Phong Khê từ các xã có tên tương ứng.
Ngày 25/6/2014, Chính phủ ban hành Quyết định số 1044/QĐ-TTg công nhận thành phố Bắc Ninh là đô thị loại 2 trực thuộc tỉnh Bắc Ninh. Đến nay thành phố Bắc Ninh có 19 đơn vị hành chính gồm 16 phường, 3 xã.
Ngày 22/9/2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 387/NQ-UBTVQH15 về việc thành lập thành phố Từ Sơn thuộc tỉnh Bắc Ninh trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của thị xã Từ Sơn.
Sau nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, hiện nay Bắc Ninh có diện tích 822,7 km2, có 8 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm Tiên Du, Yên Phong, Quế Võ, Thuận Thành, Gia Bình, Lương Tài, thành phố Từ Sơn và thành phố Bắc Ninh; 126 xã, phường, thị trấn.
Theo kết quả điều tra dân số giữa kỳ năm 2024, dân số Bắc Ninh là 1.543.529, đứng thứ 19 cả nước. Mật độ dân số (người/km2) là 1.876.
Trải qua các thời kỳ lịch sử, Bắc Ninh nhiều lần chia tách, sáp nhập và thay đổi về tên gọi, ranh giới địa lý khác nhau. Tuy nhiên, tỉnh Bắc Ninh vẫn luôn khẳng định là vùng đất “mỹ tục khả phong," “địa linh nhân kiệt," giàu truyền thống lịch sử, văn hiến và cách mạng./.
Thủ tướng dự Hội nghị công bố Quy hoạch và Xúc tiến đầu tư tỉnh Bắc Ninh
Chiều 22/9/2024, tại Bắc Ninh, Thủ tướng Phạm Minh Chính dự Hội nghị công bố Quy hoạch và Xúc tiến đầu tư tỉnh Bắc Ninh năm 2024.
Bình luận
Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu