Những con phố đông đúc của Manhattan thế kỷ 19 có vấn đề với ngựa. Ước tính có khoảng 150.000 con ngựa lang thang trong thành phố, mỗi con thải ra 22 pound (gần 10kg) chất thải mỗi ngày.
Lễ khánh thành dịch vụ taxi cơ giới của thành phố New York vào ngày 27/3/1897 đã hứa hẹn một giải pháp sạch hơn: Những chiếc taxi đầu tiên không chạy bằng xăng mà bằng điện. Hóa ra chiếc xe của tương lai thực ra lại đến từ quá khứ.
Những năm 1980
Với ý tưởng về những chiếc xe điện lướt quanh New York vào những năm 1890, những chiếc ôtô chạy pin đã bán chạy hơn những chiếc xe động cơ đốt trong vào buổi bình minh của kỷ nguyên ôtô. Xe điện yên tĩnh, sạch sẽ và dễ lái.
"Hồi đó, bạn thật may mắn nếu chiếc xe xăng nổ máy được vào buổi sáng" - Dan Albert, tác giả của cuốn “Are We There Yet? The American Automobile Past, Present, and Driverless,” cho biết. "Nó ồn ào, gây ô nhiễm và ọp ẹp, trong khi một chiếc xe điện chỉ cần khởi động bằng một cú lật công tắc."
Vào thế kỷ 19, khi điện bắt đầu được sử dụng thực tế, nó dường như có khả năng vượt qua mọi thách thức. “Nếu bạn hỏi mọi người trên phố điều gì sẽ xảy ra, họ sẽ nói rằng điện là ‘một lực lượng kỳ diệu’” - nhà sử học về ôtô điện David A. Kirsch cho biết.
“Chúng tôi khai thác điện để tạo ra ánh sáng. Chúng tôi dùng điện để sinh lực kéo cho xe. Điện ‘lan rộng’ khắp mọi nơi, và giờ đưa chúng ta đi khắp nơi.”
Chiếc Electrobat tiên phong
Khi Nikola Tesla là “Tesla duy nhất” gây chú ý, Electrobat nổi lên như chiếc xe điện thương mại đầu tiên. Được các kỹ sư Philadelphia Henry Morris và Pedro Salom chế tạo vào năm 1894, chiếc xe nặng 2.500 pound (hơn 1,1 tấn) này được “đẩy” bằng pin axit chì. Nó đạt tốc độ tối đa 15 dặm mỗi giờ (24km/h) và đi được quãng đường lên tới 25 dặm (hơn 40km) chỉ với một lần sạc.
Hơn nữa, hai kỹ sư này đã nghĩ ra một hệ thống thay pin thông minh bên trong một sân trượt patin Broadway cũ để giữ cho chiếc xe hoạt động liên tục.
Làm việc với hiệu suất của một đội cứu hộ NASCAR (Hiệp hội Đua Xe Ôtô cổ Quốc gia - công ty điều hành và cấp phép đua ôtô của Mỹ, nổi tiếng nhất với môn đua xe cổ), các nhân viên điều khiển xe bằng thang máy và thủy lực như một cần cẩu trên cao, “nhổ” những cục pin 1.000 pound (453kg) đã cạn kiệt và lắp vào những cục pin mới.
Quá trình này chỉ mất ba phút. Kirsch cho biết: "Nó nhanh hơn nhiều so với việc thay một đội ngựa và có lẽ nhanh ‘ngang ngửa’ việc chúng ta đổ đầy một bình xăng ngày nay."
Dịch vụ taxi Manhattan của "bộ đôi" kỹ sư nhanh chóng trở nên phổ biến, đặc biệt là trong giới thượng lưu của xã hội. Thay vì bán xe, Morris và Salom đã chọn cho thuê xe theo tháng hoặc theo chuyến thông qua liên doanh của họ, Electric Wagon & Carriage Company.
Đội xe taxi đã có sự tăng trưởng đáng kể, từ chỉ khoảng chục xe vào năm 1897 lên hơn 100 chiếc vào năm 1899. Electrobat đã chứng minh là chiếc “xe phố” lý tưởng với khả năng tăng tốc nhanh và vận hành không gây tiếng ồn.
Tuy nhiên, tốc độ và sự yên tĩnh của nó đặt ra những thách thức không lường trước được.
Vào tháng 5/1899, báo chí đưa tin tài xế taxi Jacob German đã trở thành người điều khiển ôtô đầu tiên bị bắt vì chạy quá tốc độ sau khi lao vút xuống Đại lộ Lexington với tốc độ 12 dặm một giờ (19km/h).
Vài tuần sau, một chiếc taxi điện đã đâm chết nhà môi giới bất động sản Henry Bliss khi ông bước xuống một chiếc xe điện ở Upper West Side: Người đi bộ đầu tiên bị ôtô đâm tử vong chưa bao giờ nghe thấy tiếng Electrobat đến gần.
“Bong bóng vỡ”
Morris và Salom tìm thấy sự ủng hộ mới từ các nhà đầu tư giàu có, đáng chú ý là nhà tài chính New York William Whitney - người nổi tiếng với thành công trong việc điện khí hóa xe điện của thành phố.
Dưới sự lãnh đạo của Whitney, công ty đã sáp nhập với các công ty sản xuất pin và đường sắt điện để tạo thành một mạng lưới giao thông điện tích hợp trên toàn quốc.
Công ty Xe điện nhanh chóng mở rộng hoạt động taxi của mình đến các thành phố lớn như Philadelphia, Chicago và Boston, cuối cùng trở thành nhà sản xuất ôtô lớn nhất quốc gia.
Tuy nhiên, sự mở rộng nhanh chóng của công ty đã chứng minh là không bền vững. Các hoạt động bên ngoài New York được điều hành kém, và các nhà đầu tư cảm thấy bị lừa khi một cuộc điều tra của New York Herald vào cuối năm 1899 tiết lộ rằng công ty này đã gian lận để đảm bảo một khoản vay. Cổ phiếu của công ty đã giảm mạnh và doanh nghiệp này gần như phá sản vào năm 1902.
Sự sụp đổ
Sự sụp đổ của Công ty Xe điện đã gây chấn động khắp cộng đồng đầu tư và phủ bóng đen lên tương lai của xe điện.
Albert nói: “Điều ‘giết chết’ công ty không thực sự là ý tưởng, công nghệ hay mô hình kinh doanh - mà là sự gian dối của những kẻ buôn bán đằng sau nó.”
Một vụ hỏa hoạn tàn khốc đã phá hủy một phần đáng kể đội xe. Cùng với sự hỗn loạn kinh tế của cuộc khủng hoảng năm 1907, vụ hỏa hoạn này đã “giáng một đòn cuối cùng” vào xe taxi điện ở New York ngay khi xe chạy bằng xăng bắt đầu phát triển trên thị trường.
Cùng năm đó, doanh nhân địa phương Harry Allen đã giới thiệu dịch vụ taxi với 65 xe taxi chạy bằng xăng nhập khẩu từ Pháp. Trong vòng một năm, đội xe của ông đã tăng lên 700 xe.
Động cơ đốt trong đã thúc đẩy thế kỷ tiếp theo của người Mỹ, nhưng năng lượng pin đang dần quay trở lại sau một chặng đường dài. Khi 25 chiếc taxi chạy hoàn toàn bằng điện bắt đầu hoạt động trên đường phố New York vào năm 2022, chiếc xe của tương lai đã xuất hiện - một lần nữa./.
Vì sao người Mỹ lái xe bên phải còn người Anh "giữ lề" bên trái?
Tác giả Peter Valdes-Dapena của CNN Business đã tìm hiểu lịch sử từ thời những chiếc xe ngựa còn thịnh hành để kể "một câu chuyện dài" - vì sao người Mỹ lái xe bên phải còn người Anh lái xe bên trái.
